De Vlaamse schrijver Peter Venmans publiceerde in 2016 een compleet boek over amor mundi. Centraal staat daarin de overtuiging dat de aandacht voor het individu ten koste is gegaan van de aandacht voor de wereld.

In 2021 verscheen ‘De werelden van Hannah Arendt’ van de Nederlander Joop Berding. In deze veelzijdige publicatie krijgt de liefde voor de wereld alle aandacht. In ditzelfde jaar debuteerde via crowdfunding de Vlaamse milieuactivist Steven Vromman met zijn amor mundi, een roman die de toekomst verklaart.

Het amor mundi laat zich evenwel moeilijk plaatsen in een wereld die aan klimaatverandering ten onder dreigt te gaan en waar een oorlog in Oekraïne verschrikkelijk veel leed door het Rusland van Poetin veroorzaakt wordt.

Kunst aan de Hogeschool: maatschappelijke thema’s als studieobject

De vaak verwarrende toestand in de wereld vormde de aanleiding om een speciaal seminar te organiseren voor kunstvakstudenten, studerend aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Kunstvakstudenten nemen in deze tijd – mede gevoed door corona – maatschappelijke thema’s als studieobject die vervolgens op een artistieke manier benaderd worden. Het creatieve komt tot uiting in analyse, oplossing en in (digitale) presentatie. Maar geopolitieke kennis van een wat bredere context ontbreekt vaak.

Gestimuleerd door de studieleiding van de HKU kwam ik tot het idee dat een speciaal geopolitiek seminar daarin verandering zou kunnen brengen. Met een 18-tal studenten vanuit diverse disciplines en een speciaal docententeam is gedurende twee weken – van 25 januari tot 4 februari 2022 – het avontuur aangegaan.

De bedoeling van het seminar kwam tot uiting in de titel: ‘What about the world around you?’ Trek je als kunstvakstudent het lot van de wereld aan? Wat is je verantwoordelijkheid als jong creatief professional die later de samenleving mede zal vormgeven?

Binnen het seminar vond de kennisverwerving aangaande geoplitiek vooral plaats op basis van ‘verkennend leren’, door zowel studenten als docenten. ‘Geopolitiek’ is boven alles een complex begrip dat diverse bronnen telt, waarvan de belangrijkste zijn geografie, internationale betrekkingen en politicologie.

Om het behapbaar te houden koos ik voor de volgende omschrijving: ‘idee- en machtsvorming vanuit geografische posities en belangen’. Veel geopolitieke beschouwingen gaan uit van ‘machtsanalyses’ maar voor een samenleving is het ook van belang aandacht te besteden aan ideeën achter deze machtsvorming. Het geeft ook gelegenheid om de verbeeldende kracht van de culturele sector bij de interdisciplinaire benadering te betrekken.

Om te voorkomen dat het seminar een top-down structuur zou krijgen, met studenten als passieve kennisconsumenten, heb ik gekozen voor een interactieve aanpak. Zo’n aanpak maakt het mogelijk dat studenten in zelfsturende teams de verschillende thema’s uitwerken en daarbij de nodige kennis opdoen. Zo’n aanpak past goed bij het onderwerp geopolitiek dat al snel als ‘vaag’ en ‘bestemd voor politici’ gezien wordt.

Van belang daarbij was dat de dagelijkse organisatie van het seminar ook in handen was van een studententeam, afkomstig van de HKU-opleiding Kunst en Economie.

What about the world around you?

Om tot een antwoord te komen op de vraag ‘What about the world around you?’ speelden de volgende onderdelen een sleutelrol.

Een gesprek met de Syrische vluchteling Rami Ramou opende het seminar en droeg bij aan de actualiteit van de geopolitiek. De Utrechtse docent-onderzoeker Hanke Drop verkende met de studenten het begrip amor mundi terwijl lector Walter van Andel, afkomstig van de Universiteit Antwerpen en sinds kort werkzaam bij de HKU, de verschillende mogelijkheden van een duurzame beroepspraktijk besprak.

Studenten speelden een sleutelrol in een Studentenwereldjury onder leiding van theatermaker Nelly van der Geest. De jury kwam tot een oordeel dat studenten te verwijten valt dat zij het lot van de wereld maar in beperkte mate aantrekken. Zij zijn op individueel niveau wel zorgzaam maar missen een collectieve aanpak.

Een veldonderzoek naar de kwaliteit van de Utrechtse wijk Lombok opende de deur naar het multiculturele karakter van geopolitiek. Artistieke interventies werden verzorgd door Anouk Saleming, voordrachtskunstenaar, Bakr Al Jaber, dichter, Bart van Rosmalen, cellist en lector aan de HKU, en Myra Driessen, creatief coach, om te bereiken dat op creatieve manieren naar situaties gekeken kan worden.

Een minifestival online (vanwege corona) vatte de belangrijkste resultaten samen. Het seminar werd afgesloten met een bezoek aan het Utrechtse AZC waar studenten in gesprek raakten met gevluchte leeftijdgenoten.

Naast participatie was het schrijven van een persoonlijke brief aan Moeder Aarde – geïnspireerd door het verhaal van Chief Seattle (1786-1866) van de Suquamish- en Duwanish stam – een verplichte toets. De chief schreef onder meer deze beroemde zin: ‘Mens, je hebt het web van het leven niet geweven: je bent slechts één draad ervan.’

Bron: Giep Hagoort

Wat zijn nu de opbrengsten van dit seminar?

In de evaluatie gaven studenten aan vooral getroffen te zijn door het concept van amor mundi. Sommige studenten boden in hun brief  Moeder Aarde hun excuses aan dat zij haar betekenis en waarde tot nu toe niet serieus genomen hebben.

Ook bleek het voor studenten moeilijk te zijn om aan het einde van het seminar het individuele gedrag te vertalen naar een meer gezamenlijk, hoger niveau. De belangstelling voor de geopolitiek is in bijna alle gevallen gewekt dan wel toegenomen, mede met het oog op de latere kunstpraktijk.

De interactieve aanpak is door de studenten zeer gewaardeerd. Zo konden ze de complexiteit van geopolitiek meer eigen maken. Een succesfactor bleek voorts de enthousiaste en inhoudelijke steun van de studieleiding in de persoon van Jenneke Harings, zelf onder andere voorzitter van de commissie letteren & bibliotheken van de Nederlandse Raad voor Cultuur. Wat ook van groot belang is geweest is de grote betrokkenheid van de docenten om het seminar tot een succes te maken.

Het welslagen van het seminar en vooral het belang van de actuele geopolitiek kunnen ook gezien worden als een oproep om op een passende wijze geopolitiek een vast onderdeel te laten zijn van het curriculum van opleidingen in het hoger onderwijs.

Tot slot een citaat van een studente die deelnam aan het seminar:

“Mijn rol in de wereld is voor mij nog onduidelijk. Wel voel ik dat ik onderdeel ben van een groter geheel. Ik ben zoekende naar welke rol bij mij past en waarin ik iets kan bijdragen aan de wereld. Ik denk/hoop dat dit een constante zoektocht blijft die me steeds bewust laat nadenken over mijn plekje in de wereld. Mijn plek zal denk ik door mijn leven heen en door de kennis die ik opdoe steeds weer veranderen, waardoor ik hopelijk op verschillende manieren iets kan bijdragen aan deze wereld.”

Giep Hagoort (1948) is emeritus hoogleraar Kunst en Economie aan de Universiteit Utrecht/HKU. Over het seminar ‘What about the world around you?’ schreef hij een uitgebreid persoonlijk verslag dat de basis vormde voor bovenstaand artikel.