Foto: Hellebardius, Flickr / CC BY-NC-SA 2.0 (More information about the rights of this work, see below article)
Analyse - Jeroen Verstraete

Heropening van de scholen: zijn kinderen dan toch niet zo veilig als gedacht?

Tot voor kort werd aangenomen dat kinderen het virus zelden verspreiden, maar recent onderzoek spreekt dat tegen. Ondertussen is de tweede golf op gang gekomen in ons land. Wat betekent dat voor de start van het nieuwe schooljaar? Volgens de auteur kunnen de scholen enkel opengaan als er aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan.

donderdag 13 augustus 2020 10:14
Spread the love

Toch niet zo veilig als gedacht

Voor Trump is het allemaal heel simpel: “kinderen zijn vrijwel immuun voor deze ziekte” en daarom moeten de scholen zo snel mogelijk weer open. Zijn populistische evenknie Boris Johnson, zit op dezelfde golflengte en dringt ook aan op de snelle en volledige heropening van de scholen. Volgens zijn minister van onderwijs is er “weinig bewijs dat het virus op school wordt overgedragen”. Ook vanuit N-VA-hoek hoor je eenzelfde geluid. Volgens Wouter Duyck en Tom Coenye “móéten de scholen open” want “de epidemiologische baten van schoolsluitingen zijn zeer klein”.

Aanvankelijk – tot ongeveer juni – werd meestal aangenomen dat kinderen het virus zelden overdragen en dus geen motor zijn van verspreiding.[i] Verschillende recente studies en ervaringen wijzen in een andere richting.

In een zomerkamp in de staat Georgia in de VS, waar nochtans de normale veiligheidsmaatregelen golden, zoals het dragen van een mondmasker, bleken 260 van de 344 geteste kinderen tussen de 6 en 19 jaar besmet. In de maand mei werden alle scholen in Israël opnieuw geopend. Er kwamen uitbraken in tientallen scholen. Het virus verspreidde zich naar de gezinnen van de leerlingen, naar andere scholen en buurten, en infecteerde uiteindelijk honderden leerlingen, leraren en familieleden.

Aanvankelijk werd meestal aangenomen dat kinderen geen motor zijn van verspreiding. Verschillende recente studies en ervaringen halen deze bewering onderuit.

Het meest grootschalige onderzoek naar besmetting bij kinderen gebeurde in Zuid-Korea. Uit onderzoek bij 65.000 mensen bleek dat kinderen onder tien jaar de helft minder verspreiden dan volwassen.[ii] Een hypothese is dat ze kleiner van gestalte zijn en minder krachtig uitademen. Maar tieners – dus alle jongeren ouder dan 10 -, die ook meer tijd spenderen bij hun vrienden, verspreiden het virus zelfs meer dan volwassenen.

Twee onderzoeken van eind juli, één uit Chicago en één uit Trento, Italië, komen tot een gelijkaardige conclusie: jonge kinderen verspreiden SARS-CoV-2 niet alleen efficiënt, maar kunnen ook een belangrijke motor zijn van de pandemie.

Mede op basis van de bevindingen in Georgia concludeert het CDC,[iii] het gerenommeerde instituut in de VS dat zich bezighoudt met de bestrijding van epidemieën: “De bevindingen tonen aan dat Sars-CoV-2 zich efficiënt verspreidt in een kampsfeer, wat resulteert in hoge verspreiding onder personen in alle leeftijdsgroepen, ondanks inspanningen van kampfunctionarissen om de meest aanbevolen strategieën te implementeren om overdracht te voorkomen.” Het rapport voegt eraan toe: “Dit onderzoek draagt bij aan de hoeveelheid bewijs die aantoont dat kinderen van alle leeftijden vatbaar zijn voor Sars-CoV-2-infectie en, in tegenstelling tot vroege rapporten, mogelijk een belangrijke rol spelen bij de overdracht.” Wie dus nu nog altijd beweert dat kinderen geen enkele rol spelen, houdt dus geen rekening met de recentere inzichten.

In de afgelopen maanden ging de meeste aandacht uit naar oudere en kwetsbare bevolkingsgroepen. Gebeurtenissen in o.a. Georgia en Israël hebben aangetoond hoe weinig er bekend is over de verspreiding van Covid-19 in jongere leeftijdsgroepen.

“Dit onderzoek draagt bij aan de hoeveelheid bewijs die aantoont dat kinderen van alle leeftijden vatbaar zijn voor Sars-CoV-2-infectie en, in tegenstelling tot vroege rapporten, mogelijk een belangrijke rol spelen bij de overdracht.”

In de beginperiode van de coronacrisis waren veel onderzoeken op dat vlak eenzijdig omwille van twee redenen. Ten eerste vertonen de meeste kinderen geen of nauwelijks symptomen. Daarom werden (en worden) ze niet getest en trok men de foute conclusie dat zij niet verspreiden of het virus zelf niet oplopen. Ten tweede gingen in die periode bijna overal de scholen dicht waardoor de verspreiding bij die bevolkingsgroep ook veel lager was.

Samengevat: uit nieuwe onderzoek blijkt dat kinderen wel degelijk het virus verspreiden. Onder de tien jaar doen ze dat zowat de helft minder, maar vanaf tien jaar doen ze dat minstens zoveel als volwassenen. “Kinderen behoren niet tot de risicogroep”, maar ze “kunnen wel degelijk hun ouders besmetten”, aldus viroloog Steven Van Gucht.

Het is pijnlijk dat veel politici en ook anderen vandaag nog steeds blijven schermen met de achterhaalde conclusies uit de lente. Komt hen dat misschien beter uit?

Het is pijnlijk dat veel politici en ook anderen vandaag nog steeds blijven schermen met de achterhaalde conclusies uit de lente.

Wat dan met de heropening van de scholen?

Wat betekent dat nu voor de heropstart van de scholen in september? Het is een zeer gevoelige en complexe kwestie. Er spelen niet alleen serieuze economische belangen,[iv] er is het welzijn van de kinderen en natuurlijk ook het besmettingsgevaar bij de leerkrachten en de (groot)ouders van de schoolgaande jeugd.

Tijdens de lockdowns wereldwijd waren scholen een cruciale schakel om de curves naar beneden te krijgen. Kleine lokalen, bevolkt met te veel kinderen die nog niet in staat zijn om veilige afstand te respecteren, handhygiëne te onderhouden en mondmaskers te dragen, zijn potentiële kiemfabrieken voor het virus. Door de scholen te sluiten werd de verspreiding ook afgeremd omdat dit de ouders weg hield van hun werkplekken en van het openbaar vervoer. Op het hoogtepunt van de eerste golf gingen wereldwijd bijna 1,6 miljard kinderen niet naar school.

Kleine lokalen, bevolkt met kinderen die nog niet in staat zijn om veilige afstand te respecteren, handhygiëne te onderhouden en mondmaskers te dragen, zijn potentiële kiemfabrieken voor het virus.

De heropening van de scholen vanaf mei zorgde in de meeste landen niet voor lokale uitbraken of voor een directe heropflakkering van corona in de rest van het land. Dat was enkel het geval in Israël, Zuid-Afrika, Hong Kong en in enkele staten van de VS.

Enkele kanttekeningen zijn hier op hun plaats. Waar het vlot verliep was de curve zo goed als volledig afgeplat op het moment van de heropening van de scholen: er was minder dan één dagelijkse nieuwe besmetting per 100.000 inwoners. Het virus had weinig kans om zich te verspreiden. Fauci, de topviroloog van de VS daarover: “Je kunt een district of provincie waar geen besmettingen zijn, niet vergelijken met een situatie waarin je veel besmettingen hebt. Je moet je gezond verstand gebruiken.”

Ten tweede gingen veel scholen maar gedeeltelijk en slechts voor een aantal dagen of weken open vooraleer het opnieuw vakantie was. Daardoor kreeg het virus veel minder kans op verspreiding. Ten slotte heeft men ook totaal geen zicht op de eventuele verspreiding binnen de scholen zelf, omdat de leerlingen in geval van besmetting nauwelijks of geen symptomen vertonen. Het relatief hoog percentage van kinderen met antistoffen in Zweden doet in elk geval vermoeden dat er in dat land wellicht een aanzienlijke spreiding is geweest op de scholen.

Gelijkaardige bedenkingen kunnen gemaakt worden over de zomerkampen, met dat verschil dat die kampen in buitenlucht doorgingen, wat een eventuele overdracht afremt.

Voorwaarden om de scholen terug te openen

Het sluiten van de scholen heeft enorme nadelen: leerachterstand, een toenemende kloof tussen sterke en (sociaal-economisch) zwakke leerlingen, verlies aan belangrijk sociaal contact, huiselijk geweld, mogelijk verminderd inkomen bij de ouders en stress bij zowel ouders als kinderen. Je moet daar dus niet licht overgaan. Maar je moet het ook zien in het groter geheel, namelijk het kleinkrijgen van het virus voor de hele bevolking. Leerlingen worden misschien zelf niet snel ziek, maar ze kunnen hun ouders en hun leerkrachten wel degelijk besmetten. Daardoor staan we als maatschappij voor een gigantische uitdaging en een levensgroot dilemma.

Opmerkelijk is dat die landen waar men het snelst en het meest drastisch heeft ingegrepen om de curve aan banden te leggen, hun scholen nooit hebben moeten sluiten of in elk geval verkeren ze nu in een sterke positie om ze snel weer te openen.

Als men de scholen te snel en met te weinig veiligheidsbeperkingen opent dan zal dit, samen met andere versoepelingen, de reproductiefactor R0 snel boven de 1 doen uitstijgen. Het virus zal dan opnieuw woekeren. Opmerkelijk is dat die landen waar men het snelst en het meest drastisch heeft ingegrepen om de curve aan banden te leggen, hun scholen nooit hebben moeten sluiten of in elk geval verkeren ze nu in een sterke positie om ze snel weer te openen.

Om de scholen geheel of gedeeltelijk te heropenen schuiven experten een aantal voorwaarden naar voor. Vooreerst zijn er de gekende maatregelen: veilige afstand, dragen van mondmaskers, handhygiëne en kleine klasgroepen (bubbels). Zo zullen ze in Québec, Canada, voor de kleinsten werken met groepjes van niet meer dan 6 kinderen.

Ten tweede is een goed systeem van testen, opsporen en isolatie (TOI) nodig. Het toonaangevend medisch tijdschrift The Lancet voorspelt dat “bij gebrek aan voldoende brede TOI, de heropening van de scholen in combinatie met andere versoepelingen in de samenleving in alle scenario’s zou kunnen leiden tot een nieuwe Covid-19-golf. In sommige landen wordt zelfs het regelmatig testen van de leerlingen en de leerkrachten als voorwaarde gesteld. Dat gaat van het meten van de temperatuur bij het binnenkomen tot het testen met wissers. Volgens professor Hans-Willem Snoeck van de Columbia Universiteit in New York kunnen scholen alleen maar veilig open “als we, naast alle andere voorgestelde maatregelen, regelmatig testen”. Enkel de leerlingen testen met symptomen mist de meeste besmetten.

Scholen zijn een laag risico op voorwaarde dat de besmettingsgraad laag is.

Last but not least moet het aantal nieuwe dagelijkse besmettingen laag zijn en mag dat aantal niet aan het stijgen zijn. Wanneer het virus sterk circuleert zal de opening van de scholen de curve opnieuw de hoogte injagen. Anders gezegd, scholen vormen een laag risico op voorwaarde dat de besmettingsgraad laag is, aldus epidemioloog Zoe Hyde van Australië.

Wat betekent dat concreet? Professor Michael Osterholm van de universiteit van Minnesota stelt de grens van het aantal nieuwe dagelijkse besmettingen op 5 per 100.000. In Vlaanderen is dat aantal op dit moment het dubbele: 10,4 per 100.000 en in de provincie Antwerpen meer dan het viervoudige: 22,3.[v] Ook de tweede voorwaarde, een goed systeem van testen en opsporen laat nog steeds te wensen over. Professor Snoeck noemt het openen van de scholen in de huidige omstandigheden niet toevallig “waanzin”.

Dan stelt zich nog een ander probleem. Als kinderen vanaf 10 jaar evenveel besmetten als volwassenen, wat doe je dan met veiligheidsmaatregelen voor de leerlingen van het vijfde en zesde leerjaar? In Vlaanderen legt men nu de grens bij het lager en middelbaar onderwijs. In het lager gaan volgens de huidige draaiboeken alle scholen volledig open. In het middelbaar zijn er wel verschillende regimes (alternerend een week afstandsonderwijs) naar gelang de kleurcodes.

De vakbonden mengen zich

Leerlingen kunnen niet alleen hun (groot)ouders besmetten, maar ook het onderwijspersoneel. In verschillende landen zijn de vakbonden in actie geschoten om de veiligheid van de leerkrachten te garanderen.

“Niets is belangrijker dan de gezondheid en de veiligheid van onze leerlingen en personeelsleden. De publieke scholen van Chicago zullen hun deuren niet openen op 8 september als de gezondheidsexperts het niet veilig achten om dit te doen.”

We zagen al dat Trump er alles aan doet om de scholen zo snel mogelijk weer open te krijgen, ondanks de grote besmettingsgraad in de VS op dit moment. De voorbije maandag was er daarom een nationale actiedag om te protesteren tegen de roekeloze en geforceerde opening van de scholen. In Chicago dreigden de leerkrachten met een staking, enkele uren later trok de burgemeester zijn besluit om de scholen te heropenen opnieuw in. “Niets is belangrijker dan de gezondheid en de veiligheid van onze leerlingen en personeelsleden. De publieke scholen van Chicago zullen hun deuren niet openen op 8 september als de gezondheidsexperts het niet veilig achten om dit te doen”, aldus een woordvoerder van de vakbond.

Ook in landen als het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Zuid-Afrika laten de bonden van zich horen en komen ze af met voorwaarden voor een veilige heropening.

In België wil de christelijke onderwijsvakbond COC niet weten van een eventuele versoepeling van veiligheidsmaatregelen als het dragen van het mondmasker of de veilige afstand. “De coronacurve ziet er zorgwekkend uit. Ik vrees dat deze omstandigheden een oranje of rood scenario waarschijnlijker maken” zo stelt Koen Van Kerkhoven van COC. Voor Marijke Libeert van het socialistische ACOD-onderwijs bereiden we ons best voor op code oranje en kan het zijn dat leerlingen vanaf september maar de helft van de week naar school kunnen.

Het welzijn van onze kinderen

Het welzijn van onze leerlingen moet een centraal aandachtspunt zijn, maar dat mag niet eenzijdig of kortzichtig gebeuren. Experts voorspellen dat het virus nog lange tijd kan huishouden en dat we ons nog aan verschillende periodes van (plaatselijke) lockdowns kunnen verwachten. We moeten dus op langere termijn denken. We vermelden hier enkele mogelijke pistes.

Het welzijn van onze leerlingen moet een centraal aandachtspunt zijn, maar dat mag niet eenzijdig of kortzichtig gebeuren.

  1. De coronacrisis was een ideaal moment geweest om de oude verzuchting en noodzaak van kleinere klassen van maximaal 15 leerlingen waar te maken.
  2. Om thuisonderwijs goed georganiseerd te krijgen moeten alle leerlingen over een laptop en wifi-aansluiting beschikken. Na 5 maand is dat nog steeds niet in orde. Ook in september zal dat niet het geval zijn.
  3. Leerlingen met leerachterstand of die dreigen uit de boot te vallen moeten voorrang krijgen. Er zijn extra leerkrachten nodig om die leerlingen te omkaderen. De Britse regering trekt daar iets meer dan één miljard euro voor uit. Die investering moet we ook blijven doen in het post-coronatijdperk.
  4. Om de leerachterstand tot een minimum te beperken kan het nuttig zijn om de leerstof te beperken tot het essentiële en alle ballast over boord te gooien. Dat is hoe ze het in Nieuw-Zeeland hebben aangepakt.
  5. Om de komende maanden en misschien wel jaren het 1,5 meter onderwijs fatsoenlijk gerealiseerd te krijgen zal er moeten verbouwd worden: vergroten van lokalen, aanbrengen van ontbrekend sanitair, enz.
  6. Om het online lesmateriaal te professionaliseren en te vermijden dat elke leerkracht zelf het warm water moet uitvinden moet de overheid hierin sterk investeren. In Groot-Brittannië heeft men 300 leerkrachten aangeworven om online lesmateriaal te zien voor zowat alle eindtermen. Het is meteen voor de toekomst ook uitstekend didactisch materiaal voor leerlingen die een les hebben gemist of iets niet goed begrepen hebben.
  7. Het emotioneel welzijn van de leerlingen zal in de volgende maanden en jaren nog sterk op de proef worden gesteld. Daarom moeten de leerlingenbegeleidingen en de Centra voor leerlingenbegeleiding (CLB) versterkt worden, in plaats van er op te bezuinigen.

Deze maatregelen zullen ongetwijfeld veel geld kosten. Maar in het licht van de vele miljarden die onze regeringen de voorbije maanden hebben uitgedeeld zal die kostprijs wel meevallen.

Deze maatregelen zullen ongetwijfeld veel geld kosten. Maar voor het welzijn van onze kinderen mogen we wel wat overhebben en in het licht van de vele miljarden die onze regeringen de voorbije maanden hebben uitgedeeld zal die kostprijs wel meevallen.

 

Notes:

[i] Daar was zeker geen consensus over. Onder experts woedde een felle discussie met zeer tegenstelde opvattingen. De bewijskracht was gezien het gebrek aan grootschalig en langdurig onderzoek langs beide kanten eerder zwak. De besluiten waren voorlopig. In de mainstream media en ook in Westerse politieke kringen werd wel geopteerd voor de visie dat kinderen het virus niet echt overdragen.

[ii] Dit stemt overeen met een eerder gepubliceerde metastudie.

[iii] Centers for Disease Control and Prevention.

[iv] Een studie in de VS berekende dat elke maand dat de scholen hun deuren sluiten, het bnp dan met ongeveer 0,2 procent daalt omdat ouders dan niet kunnen gaan werken en het thuiswerk ook minder productief is omwille van de aanwezigheid van de kinderen.

[v] In België is het cijfer 9,9, in Wallonië 7,2, in Brussel 13.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!