Kapitalisme bij naam noemen

Hij herinnerde in zijn briefje aan ons gemeenschappelijk bezoek aan voormalig eurocommissaris voor Landbouw Sicco Mansholt in 1990. Verder had hij het ook over de melkprijzenactie anno november 2012 en over de crisis van het kapitalisme.

In zijn antwoord (briefje van 5 december 2012) schreef Verbeek o.m. “dat de analyse van het, nu wereldwijd heersende kapitalisme, met alle scherpte moet worden voortgezet”.

“Meer dan ooit moet het ‘kapitalisme’ heten”. (…) “Geld maken is het eerste en alles overheersende doel. Voorzieningen, producten, diensten voor mensen, hun behoeften, zijn daartoe gereduceerd tot middel. Drie slachtoffers zijn er: arbeid, armen en aarde, de 3 a’s”.

Hij heeft het ook nog over zijn boek ‘Economie als wereldoorlog‘ dat hij in 1990 schreef. En over de weerklank die dat boek toen kreeg, zoals in het NRC-Handelsblad, onder de kop: ‘De nieuwe Marx, een agitator uit het Hoge Noorden’.

Herman Verbeek onder één noemer vangen, is niet te doen. Hij was katholiek priester, maar wel vlijmscherp voor het instituut dat kerk heet. Hij hanteerde kritisch de marxistische analyse, maar kwam in serieus conflict met hen die een dogmatisch marxisme voorstonden/staan. Hij was voor vele boeren in Nederland en Vlaanderen de ‘boerenpastoor’, maar dat deed hem juist het agro-industrieel complex frontaal aanvallen.

In zijn analyse was hij dan ook meedogenloos voor de gangbare boerenbonden van deze wereld, verstrikt als ze zijn in het wereldwijde agro-industriële, kapitalistische landbouwmodel.

Bovenal monnik

Herman Verbeek was van inborst vooral monnik met een scherpe pen en met een meeslepend redevoeringstalent. Vlaamse boeren, die de omkeer doen, getuigden na zijn dood. Geitenboer R.: “Herman is iemand die mij erg geïnspireerd heeft in mijn denken en handelen. Heel bijzondere man. Door zijn spreekbeurten was ik keer op keer weer overdonderd.”

Zelf leerde ik Herman Verbeek juni 1984 kennen, daags na zijn verkiezing in het Europees Parlement. Hij zou daar 10 jaar zetelen en zich op de landbouwproblematiek werpen, maar hij hield vooral ook veel contact met de boerenbasis, met de milieubeweging, Noord-Zuidorganisaties, etc.

Die bewuste dagen in juni 1984 zat hij nog met een klein hartje zijn sessie te geven rond het Marcus-evangelie: een bevrijdende boodschap voor armen en onderdrukten. Klein hartje, want wat zou dat worden in dat Europees Parlement?

Ik was die jaren medewerker van het vormingscentrum in de abdij van Averbode en nodigde hem uit voor een weekend over Marcus. Het werd een weekend vanuit zijn ‘zangen’, najaar 1987. Zijn sterk poëtische teksten, met tegelijk een sterk contemplatieve inslag en meestal een politiek-economische dimensie, inspireren sindsdien vele geëngageerde Vlamingen.

Wervel

Anno 1989 daagde hij mij als verantwoordelijke van het centrum uit om niet alleen meer deze zang-dialoogweekends te organiseren, maar ook een weekend met boeren en boerinnen, consumenten, mensen uit de milieubeweging, derdewereldbeweging en vredesbeweging. Ik ben dan wel zoon van een veearts, maar ik hoorde het toch in Keulen donderen: “Een kritisch landbouwweekend in een abdij, wat zou dat geven?!”

Het werd een sterk weekend, waarop we deze verschillende belangengroepen samen kregen. Ik was die jaren als de dood dat zo’n middeleeuwse abdij een vluchtheuvel voor ‘mooi-praters’ zou worden. Daarom eindigden we de vormingsdagen steevast met het gezegde: “Morgen is het maandag. Wat gaan we ermee doen?”

Vanuit deze vraag werd Wervel geboren: ‘Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw’. Het letterwoord Wervel voluit geschreven is geïnspireerd op de ondertitel van zijn boek ‘In boeren handen: voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw’. Een titel als een program.

In de beginjaren van Wervel organiseerden we diverse tournees langs boeren in Vlaanderen. Het fenomeen ‘Verbeek’ trok volle zalen met honderden boeren en boerinnen, van Limburg tot West-Vlaanderen. Terwijl hij in Nederland de meest geïnterviewde Europarlementariër was, hebben zowel radio, TV als geschreven pers ook hier deze agrarische stoorzender dikwijls benaderd.

In de loop der jaren verschenen nog tal van boeken van zijn hand, zowel geëngageerd spirituele als politieke werken: ‘Moet Marx?‘, ‘Boeren Belang‘, ‘Economie als wereldoorlog‘, ‘Groen logboek‘, ‘Tegen de tijdsgeest‘, ‘De man op de ster‘, ‘Boerenzangen‘, ‘Getijden‘, ‘Liedboek van de ziel‘, ‘Liedboek van aarde‘, etc.  

De laatste weken van zijn leven, terwijl de kanker toesloeg, schreef hij uiteindelijk zijn autobiografie: ‘Toen daalde de duif. Herinneringen‘. Het boek werd op de begrafenis aangeboden.

Boer en boerin inspireren

De rol van deze begenadigde spreker en schrijver in het landbouwdebat van de jaren tachtig en negentig van vorige eeuw is moeilijk in te schatten. Hij stond mee aan de wieg van het Nederlandse ‘Kritisch Landbouwberaad’ (dat helaas ten onder ging) en hij was bepalend bij de geboorte van Wervel.

Tegelijkertijd is er het vele verborgen, structureel-politieke werk. Zo zorgde hij, begin jaren negentig met de groene fractie in het Europese Parlement, dat er op Europees niveau regelgeving kwam i.v.m. biologische landbouw. Hij wist tezelfdertijd tijdens de honderden debatavonden duizenden boeren en consumenten te inspireren voor een ander landbouwbeleid en een andere landbouwpraktijk.

Wervel is geen doel op zich, maar een instrument voor een hoognodige transitie in de agrarische wereld. Het is een onderdeeltje van een wereldwijde beweging voor voedselsoevereiniteit. Herman Verbeek zal in deze kringen een inspirator blijven, ook al zijn we nu weer in een andere tijd beland. De vele crisissen die in elkaar grijpen, kunnen misschien de hoognodige ommekeer bespoedigen.

Tot slot nog even de Wervelaar over het laatste schrijven: “Tenslotte schrijft hij dat hij zijn biografie nog heeft mogen voltooien: ‘Toen daalde de duif‘. Daarmee bedoelt hij dat hij in zijn leven steeds meer afgedaald is, van hemel naar aarde, materie, van alle bovenbouw naar onderbouw …”

Herman, je gedachten in boek en gedicht blijven in ons en bewegen ons.
Dank.

Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel, de Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw.

In Vlaanderen zijn de meeste boeken en CD’s van Herman Verbeek bij de auteur te verkrijgen. Het nieuwe boek bij zijn overlijden ‘Toen daalde de duif. Herinneringen‘ kost 24,50 euro en telt 370 p.