Hernieuwbare energie en nieuwe vormen van mobiliteit zullen een belangrijke rol spelen bij het halen van de klimaatdoelstellingen. De omschakeling naar zonne- en windenergie en elektrisch vervoer vraagt 23 verschillende grondstoffen. Een studie van VITO en Profundo in opdracht van een aantal organisaties berekent in verschillende scenario’s wat die omschakeling naar andere grondstoffen voor België zal betekenen. Zelfs in een mobiliteitsscenario waarbij materialen maximaal worden gerecycleerd, zal de vraag naar kobalt in België tegen 2050 30 tot 42 kiloton bedragen. Op dit ogenblik is de totale wereldproductie 140 kiloton, met nu al de nodige negatieve impact. Een voorbeeld van hoe problematisch de toename in ontginning in de toekomst kan worden. Het delven moet tot een minimum beperkt worden en gebeuren met respect voor de lokale gemeenschappen, de watervoorraden en de biodiversiteit.
Terwijl de COVID19-crisis een acute bedreiging vormt voor de gezondheid van mensen wereldwijd, woedt ook de klimaatcrisis verder. De Europese Commissie kondigde aan dat de Europese Green Deal het kompas zal zijn voor het economisch herstel na de COVID19-crisis, een belangrijke voorwaarde voor het behalen van de klimaatdoelstellingen. Maar de toepassingen voor hernieuwbare energie en elektrische vervoer die daarvoor nodig zijn, vragen grondstoffen en de ontginning daarvan zet in verschillende delen van de wereld – vaak in ontwikkelingslanden – druk op onder meer lokale gemeenschappen, watervoorraden en de biodiversiteit. Ontwikkelings- en milieuorganisaties 11.11.11, Broederlijk Delen, Bond Beter Leefmilieu, CATAPA, FairFin en Justice et Paix kaarten op basis van nieuw onderzoek aan dat de transitie naar een koolstofarme samenleving ook grondstofarm en met respect voor mensenrechten moet verlopen.
De organisaties lieten door de onafhankelijke onderzoeksbureaus VITO en Profundo berekenen wat de transitie naar 100% hernieuwbare energie en een mobiliteitsshift in België volgens verschillende scenario’s betekent voor de vraag naar grondstoffen. De vaststelling is dat er in alle scenario’s sprake is van een toename van de vraag naar cruciale energiemineralen, maar dat politieke en technologische keuzes een groot verschil kunnen maken om die vraag en dus de negatieve impact van ontginning te beperken.
Het gevoerde beleid moet de samenleving in de richting sturen van een lager energie- en materiaalgebruik door maximaal in te zetten op circulaire strategieën, zoals een langere levensduur, deeleconomie, circulair ontwerp, meer hergebruik en recyclage. Ook kernversterking, kwalitatief openbaar vervoer en emissievrij autodelen hebben onder meer een grote impact op het beperken van energie- en materiaalgebruik.
Hoe dan ook zal er op korte termijn nog ontginning van grondstoffen als lithium en kobalt nodig zijn. Die ontginning leidt nu vaak tot schendingen van mensenrechten en milieuvervuiling, zoals het nieuwe dossier ook toont. Een eerlijk antwoord op de klimaatcrisis vraagt daarom ook regulering die garandeert dat ontginning gebeurt met respect voor mensenrechten en milieu en met toestemming van lokale gemeenschappen (free, prior and informed consent).
“Klimaatdoelstellingen, duurzame ontwikkeling en respect voor mensenrechten gaan hand in hand. België en Europa hebben een verantwoordelijkheid om te garanderen dat beleidskeuzes en producten op onze markt niet bijdragen aan problemen elders.” zegt Els Hertogen, directeur van 11.11.11.
In dat opzicht, is de aankondiging van Europees Commissaris Reynders op 29 april dat hij volgend jaar bindende wetgeving inzake zorgplicht voor bedrijven zal invoeren, een goede zaak. Een nieuwe verordening zou bedrijven verplichten om na te gaan dat dat hun activiteiten geen negatieve gevolgen hebben voor de mensenrechten en het milieu, en dat in de hele toeleveringsketen. Tot nu toe werken bedrijven immers enkel met niet-bindende richtlijnen en eigen initiatieven, die in de praktijk weinig resultaten opleveren. Dit is een belangrijke stap, die voorheen ontbrak in de Europese Green Deal .
België heeft een belangrijke rol te spelen in dit proces. In de eerste plaats door ervoor te zorgen dat deze nieuwe Europese wet voldoende sterk is om de toegang tot rechtspraak te garanderen voor degenen die door de activiteiten van de bedrijven worden getroffen, maar ook dat deze wet voorziet in sancties in geval van niet-naleving. Daarnaast kan België bijdragen aan de totstandkoming en goedkeuring van een internationaal verdrag voor bedrijven en mensenrechten, waarover momenteel in de Verenigde Naties wordt onderhandeld. Ten slotte kan België, net als Frankrijk in 2017, een nationale wet inzake zorgplicht aannemen en tonen dat het zich werkelijk inzet voor de mensenrechten.
“Enkel met bindende regelgeving op Belgisch, Europees en internationaal niveau kan er garantie zijn op respect voor mensenrechten in de toeleveringsketens. Dat geldt voor grondstoffen maar evenzeer voor andere ketens. We vragen België om een voortrekkersrol te spelen”, zegt Els Hertogen, directeur van 11.11.11.
Dit is de link naar het dossier: https://www.11.be/downloads/doc_download/2203-dossier-grondstofvraag-energietransitie-belgie
Foto: Orhan, Flickr / CC BY-ND 2.0
