De laatste keer dat Zangana haar thuisland bezocht, was in 2004. Ze beschrijft de vernieling in de Iraakse hoofdstad Bagdad één jaar na de inval: “Ik zag verwoeste musea, kunstgalerijen en universiteiten. Sommige gebouwen stonden in brand. Telkens werd ik herinnerd aan de aanwezigheid van de bezettingstroepen. De helikopters, de soldaten.” 

In uw boek City of Widows (2007) beschreef u Bagdad als een stad die werd bewoond door weduwen en wezen.

Haifa Zangana: “Het aantal weduwen in Irak wordt nu geschat op één miljoen. Maar het aantal dat een toelage krijgt van de overheid is veel lager. Zij krijgen het equivalent van 65 à 75 euro per maand. Dat is weinig als je weet dat de huur voor een bescheiden woning algauw het dubbele bedraagt. Vrouwen die hun man zijn kwijtgeraakt in een van de vorige Golfoorlogen, ten tijde van het vorige regime, krijgen niks.”

“Vooral de kinderen zijn de dupe. Aangezien het gemiddelde Iraakse gezin vijf kinderen heeft, schat ik dat er in Irak vijf miljoen wezen zijn.”

Hoe ziet het leven van zo’n vaderloos Iraaks gezin eruit?

“Vrouwen hebben het moeilijk om als enige de kost te verdienen voor het gezin. Er is veel prostitutie. Zelfs jonge meisjes worden verhandeld aan het buitenland, waar ze in de prostitutie terechtkomen.” 

“Kinderen van negen jaar moeten de straat op, op zoek naar werk. Het onderwijs is verschrompeld. Veertig procent van de Iraakse kinderen gaat niet naar school.” 

“Vrouwen lijden op twee niveaus. Als burger hebben ze een tekort aan basisbehoeften zoals zuiver water, gezondheidszorg en onderwijs. Op straat lopen ze ook nog eens het gevaar om het slachtoffer te worden van gendergebaseerd geweld. Als ze langs een checkpoint moeten, worden ze vernederd door ruwe veiligheidstroepen. Alleen al in Bagdad zijn er duizenden checkpoints.” 

“De gijzeling van vrouwen is ook een probleem. Hun mannelijke familieleden zijn dan gedwongen om zich over te geven of misdaden te bekennen die ze niet hebben gepleegd. Volgens Iraakse mensenrechtenorganisaties zijn er op dit moment 5.000 vrouwen gegijzeld, wat uiteraard wordt ontkend door het Iraakse regime.”

Komt er dan geen politieke druk vanuit de internationale gemeenschap?

“Niet echt, nee. Sinds de Verenigde Staten zich hebben teruggetrokken uit Irak, hebben ze meer interesse voor wat zich in Syrië afspeelt. Ook de Arabische landen kijken de kat uit de boom.” 

Een dozijn dictators

De Arabisch Socialistische Ba’ath-partij was van 1968 tot 2003 aan de macht in Irak. De partij was links, socialistisch en seculair. Waar is het verkeerd gelopen? 

“Veel goede dingen zijn gebeurd onder het Ba’ath-regime. Het niveau van het onderwijs en van de gezondheidszorg was ongeëvenaard in de regio. Vrouwen kregen meer rechten. Ook de kunsten hebben een grote ontwikkeling doorgemaakt.” 

“Jammer genoeg zag Ba’ath zichzelf als de enige echte politieke partij van Irak. Alle tegenstanders werden gevangengenomen en gemarteld. Ba’ath aanvaardde geen oppositie, maar dat stond dus los van religie of etniciteit.” 

Als lid van de Iraakse Communistische partij maakte u deel uit van het gewapend verzet tegen de Ba’ath-partij. Om die reden werd u gevangengenomen en gemarteld. Een buitenstander kon daaruit concluderen dat u de inval in Irak zou verwelkomen, maar dat deed u hoegenaamd niet. 

“Ik heb de inval fel bestreden, net zoals ik het regime van Saddam decennialang heb bestreden.”

“Ik was ook fel gekant tegen de sancties tegen Irak. We mogen niet vergeten dat die 13 jaar sancties (nvdr: van 1990 tot 2003) de meest brutale periode vormen in de moderne geschiedenis van Irak. De Irakezen werden toen bijna gereduceerd tot bedelaars.”

“Ik pleitte er sterk voor om het volk te versterken, niet te verzwakken. Als het de bedoeling was om het Iraakse regime omver te werpen, dan had dat moeten gebeuren door het Iraakse volk, niet door Anglo-Amerikaanse bezettingstroepen.” 

Saddam was een dictator. Je zou kunnen zeggen dat hij een oorlog voerde tegen zijn eigen volk, en dat een inval in Irak de enige manier was om het volk te bevrijden. 

“Er was helemaal geen nood aan een invasie. Kijk naar wat er in Spanje onder Franco gebeurde. De dictator bleef aan de macht, maar moest een steeds groter deel van zijn macht afdragen. Iets soortgelijks had ook in Irak kunnen gebeuren.” 

“Bovendien was de invasie niet bedoeld om het Iraakse volk te bevrijden. De Irakezen vochten al decennialang tegen het regime, zonder steun. Het Westen bleef zelfs het regime steunen met behulp van wapenleveringen, tot op het moment dat Saddam op zijn laatste benen stond. Toen was het tijd voor een regimewissel.” 

“Het huidige regime is een vervolg van het Saddam-regime. Martelingen en andere schendingen van de mensenrechten zijn nog steeds aan de orde. Het land is compleet verwoest en in dat opzicht heeft de oorlog de situatie alleen maar verergerd.”

“Wij, Irakezen, wilden het vorige regime weg. Daarom hebben we het bevochten. Maar we wilden één dictator niet vervangen door een dozijn dictators.” 

Wie zijn de nieuwe dictators in Irak? De milities?

“De politieke partijen maken gebruik van de gewapende milities, omdat ze geen wortels hebben in de Iraakse samenleving. Daarom leggen ze ook de nadruk op de sektarische en etnische verdeling van Irak. Je hebt de Koerden in het noorden, de soennieten in het midden en de sjiieten in het zuiden, en ze hebben allemaal gewapende milities.”  

“De strijdende partijen proberen Irak te verdelen, maar het lukt ze niet. Ondanks alle moeilijkheden willen de Irakezen blijven samenleven in een verenigd Irak.” 

In de Westerse media werden de interne conflicten in Irak inderdaad toegeschreven aan religie en etniciteit. 

“De bezettingsmachten en de Iraakse politieke partijen, die met hen samenwerkten, stuurden die foute informatie de wereld in. Dat maakte deel uit van hun verdeel-en-heersstrategie.” 

Vreedzame strijd

Hoe ziet u de toekomst van uw moederland?

“Dat is voorlopig onduidelijk. Vorig jaar in december startten een reeks betogingen, die zeer hoopvol stemmen. Honderdduizenden mensen namen eraan deel en eisten hervormingen. Sommigen wensten een ander regime, anderen eisten de vrijlating van gevangenen… En ze zijn vreedzaam! Ondanks het feit dat ze werden beschoten, en dat velen daarbij het leven lieten.” 

“In een ideale wereld blijft Irak een verenigd Irak, zonder verdeeldheid, zij het sektarisch, religieus of etnisch. Er is een maatschappelijk middenveld dat daarvoor strijdt.” 

U praat over vreedzame betogingen. Maar in de jaren zeventig maakte u deel uit van het gewapend verzet. Hoe kijkt u daarop terug? 

“Gewapend verzet was toen noodzakelijk, ook tijdens de bezetting. Het was belangrijk dat de bezettingstroepen Irak verlieten. Nu oefent de VS slechts gedeeltelijk de macht uit, wat een andere fase van verzet vereist. Dat zijn dus die vreedzame betogingen, die trouwens worden ondersteund door alle verzetsgroepen.” 

In City of Widows schreef u dat het voelt alsof u Irak nooit hebt verlaten. Voelt het nog steeds zo?

“Mijn lichaam is in Londen, maar elke minuut volg ik het nieuws uit Irak. Ik hou contact met mensen via telefoon en e-mail. Wanneer ik in Engeland op straat wandel, beeld ik me soms in dat ik terug in Irak ben: ‘Ah, op deze plek heb ik nog gewoond’. Ik leef eigenlijk nog steeds in Irak.” 

Gaat u ooit nog terug?

“Jazeker. Ik heb nu een Iraaks paspoort, waar ik zeer trots op ben.” (lacht) 

BRussells Tribunal herdenkt deze week de trieste tiende verjaardag van de inval in Irak. Op dinsdag 19 maart om 20.40 uur in het Kaaitheater in Brussel is er een panelgesprek met Haifa Zangana, Sabah Al-Mukhtar en moderator Werner Trio.