Met een gedicht over Israël en Iran heeft de schrijver en nobelprijswinnaar Günter Grass zowat de hele Duitse pers en ook nog haast de hele politiek over zich heen gekregen. Dat zegt heel wat over die pers en het klimaat in Duitsland, want het standpunt van de schrijver is wel moedig, maar toch vrij braaf.

Het vers verscheen in de BRD in de Süddeutsche Zeitung, en daarnaast ook in enkele buitenlandse kranten, zoals El País. Het gereputeerde Duitse weekblad Die Zeit zou de tekst geweigerd hebben.

Duitse bevolking financiert Israëlisch wapentuig

De directe aanleiding voor het gedicht is de levering van Duitse duikboten van de Dolphinklasse aan Israël, een kwestie  die op 20 maart in de pers kwam. Israël heeft al drie van die schepen, en dit jaar zouden er nog drie geleverd worden. Ze kunnen elk uitgerust worden met vier kruisraketten met kernkop.

De Duitse regering rechtvaardigt de levering met het argument dat de boten strategisch gezien zorgen voor een second strike-capaciteit, dus voor een defensieve reactie op een eventuele Iraanse aanval. Dat lijkt een zwak argument, dat niet van aard is om Iran gerust te stellen, want met 24 nucleaire kernraketten op zee en een groot aantal op het land kan je ook als eerste de knop indrukken.

Duitsland subsidieert die boten ook heel fors, om de eigen industrie te helpen: de nieuwe Dolphin waarvoor nu het contract rond is, zal voor een derde door de Duitse belastingbetaler bekostigd worden (max. 135 miljoen euro, al ingeschreven in de begroting van dit jaar).

Duitsland voert ook een actieve anti-Iranpolitiek, hoewel de strekkingen daarachter niet eenvormig zijn. Industrïele belangen willen de relaties met Iran liever niet te zeer verharden, om zaken te kunnen doen of blijven doen. Maar een hardline strekking wil veel verder gaan dan sancties en de publieke opinie voorbereiden op een aanval op de Iraanse nucleaire sites.

Een stamp tegen de schenen

Kritiek op Israël ligt in de BRD nog altijd erg moeilijk. Toen de voorzitter van de sociaal-democratische SPD, Sigmar Gabriel,  onlangs de toestand in Hebron met de apartheid in Zuid-Afrika vroeger vergeleek, werd hij daar meteen op aangevallen: ‘racistisch’, ‘antisemitisch’, ‘inacceptabel’…

In dat geestelijke klimaat is het gedicht van Grass een totale wanklank, een stamp tegen de schenen van het establishment. Nochtans is zijn tekst uitgebalanceerd. Hij bekritiseert het idee van een nucleaire first strike capacity voor Israël:

Het is het geclaimde recht op een first strike
die het door een praatjesmaker onderdrukte
en tot georganiseerd gejuich gestuurde
Iraanse volk zou kunnen uitroeien,
omdat in zijn  machtssfeer de bouw
van een atoombom vermoed wordt.

Grass spreekt spottend over de levering van nog een onderzeeër aan Israël. Hij is voor nucleaire controle, niet alleen op Iran, maar ook op Israël en hij bepleit het afstand doen van geweld.

Alleen zo kunnen alle mensen, de Israëli’s en de Palestijnen,
meer nog, al de mensen die in deze
door waan bezette regio
dicht op elkaar in vijandschap leven
en uiteindelijk ook wij geholpen worden.

Niet tegen Israël

Je kan dat soort pacifisme naïef vinden, maar het is niet oneerbaar, en het is zelfs niet tegen Israël gekant. Vanwaar dan de hurricane van kritiek? Er was natuurlijk het gebruikelijk geroep en gekrijs uit joodse kringen over antisemitisme – waar het hier niet om gaat. Tot en met de joodse complottheorieën, die in de publicatie van dit gedicht net voor Pesach, het joodse Paasfeest, een voortzetting van antisemitische tradities uit de middeleeuwen willen zien.

Maar interessanter dan dat voorspelbare gescheld is de kritiek op een specifiek punt van het gedicht:

De atoommacht Israël is een gevaar
voor de toch al broze wereldvrede

En hij waarschuwt ervoor dat de Duitsers

de leveranciers van een misdaad zouden kunnen worden
die te voorzien is, waardoor onze medeschuld
door geen van de gangbare uitvluchten
zou kunnen worden tenietgedaan.

Deze verwijzing naar een mogelijke Israëlische nucleaire aanval op Iran vanop door Duitsland geleverde duikboten wekte aan joodse kant grote verontwaardiging. (Israëli’s zijn toch aardige mensen, die zouden zoiets toch nooit doen?) En omgekeerd werd het Grass kwalijk genomen dat hij het Iraanse gevaar en de Iraanse boosaardigheid zou onderschatten. Dat hij Ahmedinajad een praatjesmaker noemde – was dat geen veel te onschuldige term voor iemand die de holocaust ontkent en het probleem Israël uit de wereld wil helpen?

Radicaal vraagje

Maar een gedicht is geen essay, en je kan er niet van eisen dat het alle aspecten van een probleem behandelt. De boodschap van Grass is duidelijk: geen duikboten leveren, geen escalatie van het conflict met Iran, controle op de nucleaire activiteiten van Iran én op die van Israël.

Dat is heel redelijk, en niet eens radicaal. Want een stap verder ligt de vraag: waarom zou Iran geen kernwapens mogen hebben, als andere landen, zoals Israël, die wel hebben?