De CHP bleef vervolgens nog vijf jaar aan de macht, waarna Adnan Menderes en zijn Democratische Partij (DP) het roer overnamen.

Het duurde tot 1973 voordat de CHP weer een regering kon vormen. Toen onder aanvoering van Bülent Ecevit, in een coalitie met Necmettin Erbakans Nationale Reddingspartij (MSP). Dat Ecevit het socialisme van de CHP benadrukte, kwam in de schaduw te staan toen Turkije in 1974 overging tot de bezetting van Noord-Cyprus.

Later in de jaren zeventig maakte de CHP nog deel uit van verschillende coalities. Dat wil zeggen, tot de militairen in 1980 de macht grepen en alle politieke partijen verboden verklaarden.

Deniz Baykal

Pas in de jaren negentig maakte de CHP nogmaals deel uit van een regering, al zou ze geen premiers meer leveren. Ecevit werd in 1999 weliswaar nogmaals premier, maar dat was namens de Democratisch Links Partij (DSP). Als leider van de CHP was hij toen al opgevolgd door Deniz Baykal. Die bleef de partij lang leiden, maar wist Ecevits populariteit nooit te evenaren.

Toen de Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) van Recep Tayyip Erdogan in 2002 voor het eerst de verkiezingen won, werd de CHP de grootste oppositiepartij.

Deniz Baykal bleef partijleider, maar trad in 2010 terug nadat een op internet geplaatste video een buitenechtelijke relatie onthulde met zijn voormalige secretaresse. Baykal werd opgevolgd door Kemal Kilicdaroglu, die opviel door zijn alevitische en Koerdische achtergrond.

Kilicdaroglu weet wat oppositievoeren is, maar kon door de meerderheid van de AKP onmogelijk een vuist maken. Het bleef bij het regelmatig leveren van scherpe kritiek.

Nieuwe kansen

Bij de verkiezingen van 2007 en 2011 stond vooraf al vast dat de AKP haar machtspositie zou verstevigen en dat de CHP in de oppositie zou blijven. Sindsdien is veel veranderd.

Door de protesten rond Istanbuls Gezipark en het corruptieschandaal binnen de AKP-gelederen is Erdogan onder druk komen te staan en ruikt de CHP nieuwe kansen. Om te beginnen bij de lokale verkiezingen van maart aanstaande.

Dan zal blijken in hoeverre de AKP schade heeft opgelopen als gevolg van de politieke crisis die Turkije sinds vorig jaar in de ban houdt. De uitslag zal een indicatie leveren voor de algemene verkiezingen van volgend jaar, die overigens heel goed eerder zouden kunnen plaatsvinden. Wellicht in augustus, samen met de presidentsverkiezingen.

Of de regering daartoe beslist, hangt af van de uitslag in maart. Doet de AKP het daarbij relatief goed, dan is de kans groot dat de Turken dit jaar drie keer naar de stembus moeten (Turkije kent stemplicht).

Izmir

Om op de rechtse AKP in te kunnen lopen, lijkt ideologie ondergeschikt te gaan worden aan het beoogde resultaat voor de als centrumlinks bekend staande CHP. Dat houdt een forse stap naar rechts in en daarmee afstand van Atatürks principes. Komt naar voren in de keuze van kandidaten voor de komende verkiezingen.

Met name dan in Ankara en Istanbul, want in Izmir zal weinig veranderen. Is daar ook niet nodig, want in deze seculier georiënteerde stad aan de Egeïsche kust heeft de CHP het van oudsher voor het zeggen.

De CHP-kandidaat in Izmir heet Aziz Kocaoglu. Vijf jaar geleden won hij met grote voorsprong van de AKP. Kocaoglu werd in de tussenliggende tijd doelwit van een corruptieonderzoek, waarover is verondersteld dat het om politieke redenen tegen hem op gang kwam. Ondertussen heeft hij zijn naam weten te zuiveren.

De AKP brengt zwaar geschut tegen Kocaoglu in stelling, in de persoon van Binali Yildirim, die tot voor kort minister van Transport was. Toch is de kans groot dat Kocaoglu het wederom zal gaan redden.

Ankara

Heel anders is de situatie in de hoofdstad Ankara, waar de AKP-kandidaat Melih Gökcek in 2007 burgemeester werd. In Ankara wordt duidelijk dat de CHP een stap naar rechts noodzakelijk acht om de AKP te kunnen verslaan. Hier schuift men met Mansur Yavas een kandidaat naar voren die eerder aangesloten was bij de ultranationalistische en uiterst-rechtse Nationale Actiepartij (MHP), de partij waar de beruchte Grijze Wolven uit voortkwamen.

Partijleider Kilicdaroglu verantwoordt de keuze voor Yavas met het argument dat hij zijn kwaliteiten toonde in Ankara’s stadsdeel Beypazari, waar hij veel lokale toeristen naartoe wist te trekken. De verwachtingen zijn hooggespannen over wat Yavas de CHP in Ankara kan opleveren. Ook als goede tweede zou hij de partij in psychologische zin profijt kunnen brengen.

Istanbul

In maart zal de aandacht vooral uitgaan naar Istanbul. Daar doet de huidige burgemeester van Istanbuls stadsdeel Sisli, Mustafa Sarigul, namens de CHP een gooi naar het burgemeesterschap. Sarigul is nog maar kort geleden teruggekeerd bij de CHP. Eerder verliet hij die partij na een conflict met Deniz Baykal.

Sarigul is omstreden door talloze aanwijzingen over corruptie. Bovendien laat zijn beleid in het stadsdeel Sisli veel te wensen over. In Turkije zijn dat echter geen zaken die een politicus bij voorbaat kansloos maken.

Andere, meer emotionele, factoren wegen zwaarder. Zoals een talent tot intimiderende redevoeringen. In die zin scoort Sarigul hoog, want hij kan een keel opzetten van jewelste. Voeg daar een vleugje arrogantie aan toe en het wordt begrijpelijk waarom Sarigul voor veel Turken de enige is waarvan zij verwachten dat hij het tegen premier Erdogan op kan nemen.

Sariguls kandidatuur voor het burgemeesterschap van Istanbul wordt dan ook wel als een tussenstation beschouwd.

Vooralsnog is de grote vraag echter of Sarigul de huidige, aan de AKP verbonden burgemeester Kadir Topbas kan verslaan. Als hij het verschil gering weet te houden, zou zijn missie tijdens de lokale verkiezingen echter ook kunnen slagen, want in dat geval ligt de weg vrij naar de landelijke politiek. Nu al wordt hij beschouwd als opvolger van Kilicdaroglu. 

Begrafenissen

Sarigul voert een charmeoffensief waarbij hij maar weinig sociale gebeurtenissen aan zich voorbij laat gaan. Vooral bij begrafenissen vertoont hij zich opvallend vaak. Daarnaast houdt hij regelmatig toespraken. Harde aanvallen op Erdogan gaat hij daarbij uit de weg. Hij prijst de premier zelfs voor zijn verdiensten.

Daar voegt hij evenwel aan toe dat Erdogans tijd voorbij is, om zichzelf uiteraard als de ideale opvolger te etaleren. Daar blijkt al uit dat Sarigul meer voor ogen staat dan alleen burgemeester worden van Istanbul.

Tijdens zijn toespraken zou je Sarigul geen linkse achtergrond toedichten. Dan wordt benadrukt hoe ver de CHP bereid is naar rechts door te slaan. Sariguls redevoeringen zijn daarnaast doorzweemt met islamistische statements.

Atatürk zou zich als grondlegger van de CHP, én het Turkse secularisme, omdraaien in zijn monumentale graf als hij Sarigul zou horen. Principiële bezwaren zijn echter van secundair belang voor de CHP nu daar het uitgangspunt prevaleert dat via verrechtsing en een hang naar islamisme een bres kan worden geslagen in het bastion van de AKP.

Sarigul weet zich gesteund door de twee rijkste families van Turkije, Koc en Sabanci. Ook wordt er druk over gespeculeerd of imam Fethullah Gülen zich aan zijn kant heeft geschaard.

Een recent interview met Gülen in The Wall Street Journal wijst in die richting. Daarin suggereerde de imam dat zijn volgelingen steun aan de CHP zouden kunnen overwegen (*).

Of de CHP voor een formele samenwerking met Gülen te vinden is, blijft de vraag. Maar nu al zorgen Gülens media voor een steuntje in de rug van de CHP met hun kritiek op de AKP. Het laat zich raden dat Erdogan niet geruster wordt door deze alliantie in wording.

Dat een aan de premier verbonden financiële instantie recentelijk beslag legde op Sariguls banktegoeden, naar aanleiding van een niet terugbetaalde lening uit 1998, heeft dan ook zeer waarschijnlijk een politieke achtergrond. Minder dan drie maanden voor de lokale verkiezingen kan dat bijna niet anders.

(*) From His Refuge in the Poconos, Reclusive Imam Fethullah Gulen Roils Turkey

Peter Edel

Peter Edel is schrijver van ‘De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije’ (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen).