“Ik geloof dat Afrikaanse landen zich nog niet realiseren welke enorme natuurlijke rijkdom ze bezitten”, zegt David Doepel, voorzitter van de Africa Research Group van de Murch University in Australië. In de Oost-Afrikaanse landen Tanzania, Oeganda, Mozambique en Ethiopië werden onlangs voorraden gas en olie ontdekt.  

In 2010 leverde Guinea meer dan 8 procent van de wereldwijde bauxietproductie. Zambia en de Democratische Republiek Congo zijn samen goed voor 6,7 procent van de wereldwijde koperproductie en Ghana en Mali leveren samen 5,8 procent van de wereldwijde goudproductie. Ethiopië is goed voor een zesde van alle tantalium in de wereld.

Winstmaximalisatie in Nigeria

In oktober 2012 stelde de Wereldbank in een rapport dat de consistent hoge prijzen van grondstoffen en de sterke exportgroei aantonen dat Afrikaanse landen het economische belang van hun ongebruikte grondstoffen naar waarde moeten schatten.  Als de inkomsten uit de grondstoffen goed gebruikt worden, kunnen ze de economische activiteit op lange termijn aanzwengelen, banen creëren, armoede verminderen en de toegang tot het onderwijs en de gezondheidszorg verbeteren, zegt Doepel.

“Het is van essentieel belang voor elk land dat rijk is aan grondstoffen om de maximale waarde eruit te halen over een langere periode. Dat betekent het maximaliseren van de winst en het minimaliseren van de negatieve gevolgen voor mens en milieu. Opportunisme en de urgentie om grondstoffen te winnen leiden niet altijd tot het maximaliseren van de waarde”, waarschuwt hij.

Landen zoals Nigeria halen niet het maximale uit hun olierijkdom, als gevolg van corruptie en kortzichtigheid en het najagen van snelle winst. Nigeria is de grootste exporteur van ruwe olie in Afrika. Het land verscheept meer dan 2 miljoen vaten olie per dag en heeft ook grote gasreserves. Uit een onderzoek in opdracht van het Nigeriaanse ministerie van Olie uit oktober blijkt dat gebrek aan transparantie de oliesector in het land in totaal 29 miljard dollar heeft gekost tussen 2002 en 2012.

Gebrek aan ervaring in Ghana

Afrikaanse landen moeten behoedzaam te werk gaan in elk stadium van de exploitatie van hun nieuw ontdekte olievoorraden, zegt Alexandra Gillies van het Revenue Watch Institute, een non-profitorganisatie die effectief en transparant beheer van olie, gas en grondstoffen wil bevorderen.

“Voor nieuwe Afrikaanse producenten kan het een uitdaging zijn een goede deal te sluiten. Ze hebben weinig ervaring met de oliesector, vergeleken met de oliebedrijven. Uit politieke overwegingen willen leiders vaak zo snel mogelijk beginnen met de productie, soms ten koste van betere langetermijnovereenkomsten.”

Volgens Gillies heeft Ghana veelbelovende stappen gezet met zijn jonge oliesector. “In Ghana zijn een burgerbeweging en een speciale commissie opgezet om de oliewinning te monitoren.”

Kennis is macht

Landen met olie of andere grondstoffen hebben vaak de neiging daar zwaar op te leunen. Hun economische activiteit draait grotendeels om de winning en export van het betreffende product. Dat kan ontwikkeling in de weg zitten en maakt een land kwetsbaar voor prijsschommelingen, zegt Doepel. Nigeria bezit bijvoorbeeld 2,9 procent van de olie -en gasvoorraden in de wereld en haalt hier 90 procent van zijn exportinkomsten uit.

Winst maximaliseren door de olie te winnen en te exporteren zonder toegevoegde waarde, is een gevaarlijke kortetermijnbeleid, zegt Doepel. “Inclusieve ontwikkeling op lange termijn wordt daarmee belemmerd. Het potentieel om een plaatselijke industrie op te bouwen rondom de oliewinning, wordt zo niet benut.”

De winningsindustrie kan veel banen en nieuwe kennis opleveren, en het leven van veel gewone Afrikanen verbeteren, zegt Doepel. Van de kennis die nodig is voor de mijnbouwindustrie, kunnen ook andere sectoren profiteren. “Technici en burgerlijke ingenieurs kunnen werken aan de aanleg van een mijn werken, maar ze kunnen ook ingezet worden bij waterzuivering of wegen en bruggen.”

Ethiopië en het voorbeeld van Botswana

Er liggen veel kansen voor ondernemende Afrikanen om een rol te spelen in de ontwikkeling van hun land, zegt Francis Steven George, ceo van Innovation Africa, een organisatie die bedrijven en instituten adviseert over ondernemerschap en armoedebestrijding. “Burgers kunnen aan werk komen door de exploitatie van de grondstoffen of ze kunnen diensten verlenen aan de industrie.

Overheden moet een klimaat creëren waarin dat gestimuleerd wordt. Bijvoorbeeld door te investeren in onderwijsprogramma’s die aansluiten bij de behoeften van de industrie en  onder gunstige voorwaarden leningen te verstrekken.”

Ethiopië, waar onlangs onder meer grote voorraden goud, tantaal en olie werden ontdekt, halen inspiratie uit buurlanden zoals Botswana. Aan het begin van dit jaar eiste Botswana dat diamantbedrijf De Beers het sorteren van diamanten zou verplaatsen van Groot-Brittannië naar Botswana om zo ter plaatse toegevoegde waarde te creëren.

De Ethiopische regering noemt dat een goed voorbeeld van hoe mijnbouw een land iets kan opleveren. “We willen dat ons land in de breedste zin profiteert van de grondstoffen. Ontwikkeling moet er zijn voor iedereen, niet voor een paar mensen”, zegt de Ethiopische minister van Mijnen, Tolesa Shagi.

Het Britse bedrijf Nyota Minerals is het eerste buitenlandse bedrijf dat een vergunning krijgt om in de komende maanden te beginnen met de winning van goud in West-Ethiopië. Ethiopië is van plan zich aan te sluiten bij Publish What You Pay, een internationaal initiatief waar al zeventig landen aan meedoen. Publish What You Pay wil transparantie in de mijnbouw bevorderen.

Organisaties zoals Revenue Watch Institute benadrukken de noodzaak aan transparantie voor regeringen om hun landen te verzekeren dat ze het maximum uit hun grondstoffen halen en een beleid kunnen voeren dat duurzame ontwikkeling mogelijk maakt en het leven van de gewone Afrikaan verbeteren.

“Nadat de akkoorden gesloten zijn, moeten de overheden de werkzaamheden reguleren, de complexe geldstromen beheren met winstbelastingen, en vluchtige inkomsten goed controleren en aan waardevolle ontwikkelingsprojecten uitgeven. Daar doorheen loopt het risico op corruptie, op beslissingen ingegeven door paternalisme, favoritisme en kortetermijnoverwegingen”, zei Gillies.

De boodschap is duidelijk – met 30 procent van de grondstoffen van de wereld heeft Afrika één van de grootste kansen om zijn bevolking uit de armoede te tillen.