Pax Mediterranea! Zo luidde de triomfantelijke tweet van Emmanuel Macron op 10 September. De Franse president had eerder de leiders van de 7 Europese Middellandse Zee-staten (Cyprus, Frankrijk, Griekenland, Italië, Malta, Portugal en Spanje) uitgenodigd in Corsica. De voornaamste thema’s op deze vergadering waren de migratiecrisis en de Turkse dreiging in het oosten van de Middellandse Zee.
Tweet president Macron
De leiders van deze 7 landen hadden een verklaring ondertekend waarin ze Turkije opriepen om zich te houden aan de voorwaarden van de EU-Turkije deal die in 2016 was ondertekend. Verder onderstreepten ze dat Turkije niet langer unilateraal mocht handelen in de vluchtelingencrisis, waarmee werd verwezen naar onder meer de incidenten aan de Grieks-Turkse grens in het voorjaar van 2020 toen Turkije vluchtelingen als drukkingsmiddel gebruikte.
Pax Mediterranea? Navtex?
Maar de leiders wilden eveneens iets doen aan de spanningen met Turkije in het oosten van de Middellandse Zee. Sinds eind juli kondigt Ankara de ene Navtex na de andere af. Navtex staat voor Navigational Telex waarin een bepaald gebied ontoegankelijk verklaard wordt voor normale scheepvaart omdat er militaire oefeningen worden gehouden. Regelmatig houdt Turkije die oefeningen in Griekse wateren.
Turkije is in het gebied aan proefboringen bezig om op zoek te gaan naar fossiele brandstoffen die er in de zeebodem zitten. Maar er is niet altijd overeenstemming welk deel van de zeebodem tot Turks of Grieks ‘grondgebied’ behoort1. De spanningen tussen beide landen liepen de voorbije weken zo hoog op dat er oorlogstaal weerklonk en dat zorgde voor onrust binnen de NAVO en in Brussel.
De Pax Mediterranea van Macron verwijst echter niet naar een mogelijke toenadering tussen Turkije en Griekenland maar wel naar een frontvorming van de Mediterrane staten tegen de Turkse houding ten oosten van Cyprus en Griekenland. Het Franse leger had eerder al deelgenomen aan een reeks van militaire oefeningen aan de zijde van Griekenland die bedoeld waren als reactie op alweer een Navtex van Turkije. Frankrijk lijkt in het oosten van Middellandse Zee een leidende rol te gaan spelen, wat ook te merken was bij de bezoeken van Emmanuel Macron aan Beiroet een aantal weken geleden.
Enkele dagen na de triomfantelijke tweet van de Franse president kondigde de Griekse premier Mitsotakis aan dat Griekenland aanzienlijk zou gaan investeren in defensie. Volgens ingewijde bronnen tonen de ambassadeurs van onder meer Duitsland, Verenigd Koninkrijk, Spanje, Nederland en natuurlijk ook de Verenigde Staten al brochures van hun defensie-industrie in het Griekse Pentagon (het ministerie van Defensie).
Griekenland heeft jarenlang de knip op de beurs moeten houden omdat het land onder curatele stond van de trojka van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het IMF. In 2008 gaf het land nog 7,24 miljard euro uit aan defensie. 10 jaar later, in 2018, was dat teruggelopen tot 3,75 miljard euro.
Beste leerling van NAVO-klas
Nochtans blijft Griekenland een van de beste leerlingen in de NAVO-klas. Van de leden van die alliantie wordt verwacht dat ze 2 procent van hun BNP spenderen aan defensie. Griekenland zit daar permanent boven. Vorig jaar gaf het land nog 2,28 van het BNP uit aan defensie. Sinds augustus 2018 is het steunprogramma aan Griekenland officieel afgelopen en zou het land financieel weer op eigen benen moeten kunnen staan.
Dat de steun van Emmanuel Macron niet voor niets kwam, werd duidelijk tijdens een toespraak van Mitsotakis op 12 september waarin hij meer toelichting gaf over het plan om defensie op te waarderen. Griekenland gaat shoppen in Frankrijk en zou 18 Rafale gevechtsvliegtuigen kopen om de oude Mirage 2000 vliegtuigen te vervangen.
Het is daarmee het eerste Europese land dat deze vliegtuigen van Frankrijk koopt. Verder gaat het land ook nog eens vier marinehelikopters kopen en vier nieuwe fregatten. Vier andere Griekse fregatten van Franse makelij zullen worden opgetuigd.
Het Griekse leger zal eveneens anti-tankwapens kopen, evenals nieuwe torpedo’s en raketten. Het leger zal in de komende 5 jaar ook nog eens 15.000 nieuwe manschappen aanwerven en alle Griekse mannen zullen verplicht op hun 18de hun dienstplicht moeten vervullen.
Griekenland had begin september 2,5 miljard euro weten op te halen bij de uitgifte van een 10-jarige obligatie met een rente van 1,2 procent, de laagste ooit. Een deel van dat geld zal worden aangewend voor defensie. De Franse krant La Tribune maakte op 25 september bekend dat Griekenland 1,7 miljard zal betalen voor 6 nieuwe en 12 tweedehandse Rafale gevechtsvliegtuigen en nog eens 300 miljoen euro voor de bewapening met raketten van MBDA.
‘Griekenland heeft zijn wens aangekondigd om 18 Rafales aan te kopen. “Uitstekend nieuws voor de Franse luchtvaartindustrie en een première: een Europees land wil zich voorzien van Rafale-gevechtsvliegtuigen. Het resultaat van een exportbeleid dat in met overtuiging voer sinds 2017.”
De Franse minister van Defensie Florence Parly was erg blij met de aankondiging van Griekenland. Frankrijk zet al sinds het begin van de economische crisis in 2010 druk op Griekenland om fregatten, helikopters en het Rafale-gevechtsvliegtuig te kopen, toen destijds premier Papandreou in Parijs was om steun te zoeken om de aankomende financiële crisis het hoofd te bieden. Net door die aanhoudende crisis en de daarop volgende besparingen is Griekenland niet eerder overstag gegaan. Ook niet toen president Francois Hollande bij een bezoek in 2013 de Grieken probeerde te overtuigen om fregatten aan te kopen of op zijn minst te leasen.
Kan Griekenland zich deze uitgaven wel veroorloven?
De Griekse economie klautert heel langzaam uit een dal maar is erg geraakt door de coronacrisis. Toerisme heeft zwaar te lijden gehad onder de maatregelen om corona een halt toe te roepen. De sector is verantwoordelijk voor 15 tot 20 procent van het BNP. Dit jaar is de omzet van toerisme uit het buitenland gezakt tot 3 miljard euro. Vorig jaar was dat nog 18 miljard.
De werkloosheid gaat weer de hoogte in en de schuldgraad zou ondertussen boven de 200 procent van het BNP zijn uitgestegen. Maar de markten geloven in de kredietwaardigheid van het land.
Premier Mitsotakis heeft eerder dit jaar al maatregelen aangekondigd om de financiële last van de Grieken te verminderen, maar de vrees blijft toch bestaan voor een heel zware winter want een deel van de Grieken heeft dit jaar nauwelijks inkomsten gehad. Of zij even blij zijn met de Pax Mediterannea als de Franse president, is nog maar de vraag.
Persmededeling Frans ministerie van defensie over Griekse aankoop Rafale
1 Korte toelichting over het internationaal zeerecht. Elk kustland is soeverein over de ‘territoriale zee‘ tot een loodrechte afstand van 12 zeemijlen (22 km), waar het land het zeeverkeer volledig controleert, schepen kan stoppen en personen aan boord aanhouden zoals op het grondgebied. Militaire manoeuvres van het kustland zijn er onbeperkt en exclusief. Waar landen op zee dicht bij elkaar komen, zoals met de Griekse eilanden voor de kust van Turkije, wordt meestal de helft van de afstand als demarcatielijn genomen. Zee-engtes door een land zoals de Bosporus hebben specifieke voorwaarden voor doorgaand verkeer. Wanneer landen op gespannen voet leven geeft het zeeverkeer dikwijls aanleiding tot conflicten. De volgende 12 mijlen is de ‘aangrenzende zone’, waar het kustland nog beperkte controlebevoegdheid heeft, maar geen stop- of aanhoudingsmandaat. In de ‘exclusieve economische zone’ (EEZ) tot 200 zeemijlen (370 km) is de scheepvaart volledig vrij, maar economische rechten blijven voorbehouden (tot aan de kustlijn). Het probleem in de Middellandse Zee is dat de afstanden tussen de landen korter zijn dan deze maximumgrenzen en geen overeenkomst bestaat (via een verdrag) over de wederzijdse grenzen van de EEZ (of bestaande verdragen worden eenzijdig opgezegd). Een land kan eenzijdig tijdelijk de toegang beperken voor militaire redenen binnen de 24 zeemijlen. Daarbuiten is het een kwestie van overeenkomsten, afspraken, bestaande verdragen maar dikwijls gewoon een kwestie van overmacht of conflict. Buiten de EEZ in de ‘internationale wateren’ is al het zeeverkeer, militair inbegrepen, volledig vrij.
