Sinds de aanslagen in Parijs op 13 november probeert Europa een antwoord te vinden op het vluchtelingenprobleem. Dit jaar alleen al zijn er 906.587 vluchtelingen en migranten over zee de EU binnen gekomen, 758.790 hebben via de Griekse eilanden de oversteek gemaakt [1]. Het probleem is niet nieuw: de voorbije tien jaar kwamen er jaarlijks gemiddeld 40.000 migranten, voornamelijk moslim mannen, Griekenland binnen. Nu zijn het er zóveel meer, en voor het eerst ook heel veel vrouwen, en 45 procent kinderen.
De EU heeft twee vluchtelingentops gehouden die het probleem moesten aanpakken. Die hebben het beoogde resultaat niet opgeleverd: vluchtelingen blijven hun weg zoeken en vinden naar Europa. De meesten onder hen willen naar het beloofde land: Duitsland, het ‘paradijs’. Griekenland is De Poort naar dat paradijs. Honderdduizenden oorlogsvluchtelingen, maar ook ‘economische vluchtelingen’ hebben de woorden van Angela Merkel goed in hun oren geknoopt: “Wir schaffen das”.
De bondskanselier verwoordde daarmee de principes van de Europese Unie die in het EU Charter van Fundamentele Rechten [2] is opgenomen: de onschendbaarheid van de menselijke waardigheid en solidariteit.
Niet iedereen in Europa is het eens met Merkel. Haar houding zou haar wel eens politiek duur kunnen komen te staan. Hardliners binnen de Europese Unie vinden dat de grenzen voor economische migranten én oorlogsvluchtelingen moeten worden gesloten. Vooral de voormalige Oostbloklanden zijn niet bereid vluchtelingen op hun grondgebied door te laten, laat staan op te vangen.
Vanuit deze hoek was er de afgelopen weken dan ook veel kritiek op de manier waarop Griekenland omgaat met de vluchtelingenstroom. Er werd gezegd dat de Griekse grens op een gatenkaas lijkt, een lekke zeef is, dat Griekenland zijn werk niet goed doet, dat het land geen hulp aanvaardt bij het managen van de vluchtelingenstroom, en het probleem gewoon doorschuift naar de andere lidstaten.
Als ‘oplossing’ werd voorgesteld om Griekenland gedurende een bepaalde tijd buiten de Schengenzone te stellen. Een Schexit-scenario doet zonder meer denken aan de bekende Grexit-dreiging. Het lijkt er vooral op dat Brussel andermaal op zoek is naar een zondebok voor haar eigen falende EU-beleid, in dit geval wat betreft de vluchtelingencrisis.
Een lekke grens?
De Griekse kust is eveneens de buitengrens van de EU. Griekenland bewaakt deze grens van 13.767 kilometer met geavanceerd militair materieel dat over de jaren heen is aangekocht bij voornamelijk Amerikaanse, Duitse, Franse en ook Nederlandse leveranciers.
De goede bewaking van zijn kustgrens is voor Griekenland belangrijk, want buurland en NAVO-partner Turkije schendt sinds 1974 regelmatig de Griekse soevereiniteit met schepen en vliegtuigen. Dit gebeurt op zeer regelmatige basis. Turkije heeft als enig land het VN-zeerechtenverdrag nooit ondertekend en heeft een eigen opvatting over de soevereine rechten van vooral de Griekse eilanden.
Het gaat hier om territoriale wateren, luchtruim, continentale plaat en Exclusieve Economische Zones. Griekenland is heel alert, houdt zijn grenzen zorgvuldig in de gaten en reageert op iedere schending. Dat leidt regelmatig tot schermutselingen die zelden de westerse media halen.
Geen enkel Europees land bewaakt zijn buitengrenzen zo goed als Griekenand. Toch wordt gezegd dat de Grieken hun kustgrens ‘niet goed bewaken’, omdat tientallen duizenden vluchtelingen maandenlang weliswaar onveilig, maar in de ogen van EU-politici vooral ‘ongehinderd’ de overtocht van Turkije naar de Griekse eilanden konden maken. Deze vluchtelingen worden door Griekenland niet als ‘de vijand’ gezien. Dat verklaart waarom ze aan land kunnen komen.
Is er een alternatief? De boten lek schieten, voor de mensen een voet aan land kunnen zetten is bezwaarlijk een oplossing te noemen. De boten terugsturen is niet alleen moreel onverdedigbaar, maar ook onmogelijk. Turkse mensensmokkelaars zorgen er voor dat de motors van de rubberbootjes net – soms net niet – voldoende brandstof hebben om een enkele overtocht te kunnen maken. En dus laat Griekenland toe dat de bootjes op Griekse bodem aankomen.
‘Griekenland doet te weinig’
Griekenland doet ook ‘niet genoeg om het vluchtelingenprobleem in eigen land aan te pakken’, zo luidt het. Dat het land ondertussen al meer dan zes jaar in een ongeëvenaarde recessie zit, lijkt daarbij uit het oog te worden verloren. Griekenland heeft al meer dan 1,5 miljoen euro besteed aan de registratiecentra op de eilanden en aan personeel om deze centra te bemannen [3], en nog eens 800.000 euro aan medische zorgen voor de vluchtelingen [4] (op een moment dat door bezuinigingen, opgelegd door Europa, ruim drie van de elf miljoen Grieken geen toegang meer hebben tot de gezondheidszorg).
‘Griekenland aanvaardt geen hulp’
De Grieken zouden ook geen hulp willen ontvangen van Europa om de grenzen te bewaken. Ook die bewering is niet bepaald correct. Griekenland werkt al jaren samen met Frontex, het Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen van de lidstaten van de EU.
Het agentschap helpt de lidstaten bij de uitvoering van de Europese voorschriften inzake controles van de buitengrenzen en de terugkeer van niet-EU-burgers naar hun land van herkomst. Het is een soort meta-grenspolitie. Uiteraard moeten alle lidstaten hun eigen grenzen controleren, maar het agentschap draagt ertoe bij dat dit overal min of meer op dezelfde wijze gebeurt.
In 2012 heeft Griekenland met EU-steun een hek gebouwd van 12 kilometer lang en 3 meter hoog, op de landsgrens met Turkije, bij de rivier Evros, om vluchtelingen af te schrikken. De rest van de landsgrens wordt mee in de gaten gehouden door Frontex. Nederlandse grenswachters hebben de posten van Frontex mee helpen bemannen.
Het directe en absurde gevolg van die ‘muur’ is dat vluchtelingen nu de overtocht naar Griekenland maken over zee. Dat is veel onveiliger – zelfs levensgevaarlijk – en heeft tot gevolg gehad dat honderden mensen en kinderen verdronken zijn. De alternatieve routes over zee hebben een heel netwerk van mensensmokkelaars in het leven geroepen.
Door deze nieuwe route, is Frontex nu ook actief op de Griekse eilanden. Dat is geen nieuw gegeven. Het agentschap assisteert daar de Griekse kustwacht bij het opsporen van vluchtelingen en migranten die de oversteek maken, onder meer met thermale camera’s en nachtkijkers, maar ook met helikopters, schepen en personeel.
Het probleem zit hem in het oorspronkelijke mandaat dat Frontex heeft. Eén van de doelstellingen van het agentschap [5] is: illegale migratie bestrijden. Maar oorlogsvluchtelingen zijn geen illegale migranten, dus het mandaat van Frontex is niet meer van toepassing op deze huidige reuzenvluchtelingencrisis – en dat ligt niet aan Griekenland.
‘Griekenland treuzelt met de hotspots’
Om de vluchtelingencrisis aan te pakken, zou Griekenland zogenaamde hotspots gaan opstarten, waar de vluchtelingen moeten worden geregistreerd. Bedoeling is om na te gaan waar de vluchtelingen vandaan komen, en om te kijken wie in aanmerking komt voor het statuut van vluchteling en wie er economisch migrant is. Toen de registratiecentra begin deze zomer werden opgezet, was Frontex nog niet bij de procedure betrokken.
Griekenland wil dus wel de hulp van Frontex inroepen bij deze hotspots. Maar het schijnt dat dat niet mogelijk is. De hulp wordt namelijk opgedrongen als een package deal: Griekenland krijgt ‘hulp’ voor het opzetten van hot spots, indien er wordt toegestaan dat Frontex volhardt geen onderscheid te maken tussen oorlogsvluchtelingen en illegale immigranten op zee.’ Iets wat Griekenland zeker niet wil.
De stroom van vluchtelingen deze zomer was zo overweldigend dat de Griekse overheid het niet kon bijhouden. De EU-lidstaten zouden Griekenland helpen en 775 grenswachters ter beschikking stellen. Sinds 3 december zijn er 447 grenswachters toegewezen [6]. Opvallend, Slovenië, dat erg kritisch is jegens Griekenland, heeft zijn duit nóg niet in het zakje gedaan. Griekenland heeft al in september om meer hulp gevraagd [7], maar de EU-reactie was buitengewoon lauw.
Bovendien heeft Griekenland nog steeds niet alle beloofde scanners voor vingerafdrukken ontvangen die met het Eurodac systeem moeten worden verbonden. Hier schiet Europa te kort. Dit kan niet in de schoenen van Griekenland worden geschoven.
Begin december heeft de Griekse regering uiteindelijk om hulp gevraagd en waardoor het Mechanisme voor Civiele Bescherming van de Unie (EUCP) geactiveerd is. Dit mechanisme zal worden gecoördineerd door het Coördinatiecentrum voor Respons in Noodsituaties (ERCC), dat zal zorgen voor het leveren van tenten, generatoren, bedden, mobiele toiletten en Eerste Hulp kits. De vraag kwam van Athene nadat de EU druk had uitgeoefend om Griekenland uit de Schengenzone te zetten, iets wat bijzonder nefast zou zijn voor de toeristische industrie – om niet te zeggen een regelrechte ramp.
Maar bovenal was het de mensonwaardige toestand in Idomeni, een grensplaatsje tussen Griekenland en de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (FYROM) die Griekenland tot actie aanspoorde. Eind november besloot het Griekse buurland om enkel nog mensen uit Syrië, Afghanistan en Irak – oorlogslanden – door te laten. Andere nationaliteiten werden opeens geweigerd en kwamen vast te zitten aan de Griekse kant van de grens. Agenten van Frontex gaan de grensovergang mee in de gaten houden.
Relocatieprogramma
Griekenland heeft óók kritiek gekregen omdat het niet genoeg doet binnen het kader van het Europese relocatieprogramma. Dat programma voorziet dat 160.000 vluchtelingen vanuit Griekenland, Italië en Spanje naar de meer noordelijke lidstaten worden gebracht. Tot nog toe zijn er 160 vluchtelingen verplaatst.
Er wordt gezegd dat Griekenland niet in voldoende vluchten voorziet en ook de economische migranten niet terug naar hun land van herkomst stuurt. Vorige week nog stuurde Islamabad 30 Pakistani’s terug naar Griekenland, omdat het hen niet wilde opnemen. Er mag verder ook niet worden vergeten dat een dergelijk uitwijzingsprogramma geld kost. Geld dat Griekenland niet heeft.
Dubbele standaarden
Ondertussen heeft de EU een hoogst twijfelachtige overeenkomst gesloten met Turkije. Mensensmokkelaars sturen vanuit dat land de vluchtelingen richting Griekenland, dus het is logisch dat er met Turkije moet worden gesproken.
Het land huisvest naar verluidt 2,2 miljoen vluchtelingen, en zal van de EU 3 miljard euro ter beschikking krijgen om er voor te zorgen dat er geen vluchtelingen meer naar de EU komen. In ruil daarvoor zal Turkije ook uitzicht krijgen op nieuwe toetredingsgesprekken tot de EU.
Aan Griekse kant wordt met argwaan gekeken naar deze overeenkomst. Turkije staat niet bepaald bekend als een mensenrechtenkampioen en ook de persvrijheid ligt in het land zwaar onder vuur. Bovendien, zoals gezegd, schendt Ankara voortdurend het Griekse luchtruim en de Griekse territoriale wateren. Dit soort gedrag lijkt met de nieuwe overeenkomst te worden vergoelijkt, terwijl Griekenland weer eens als zondebok wordt aangeduid. Dat lijkt toch wel op een beleid met dubbele standaarden.
Toch te weinig gedaan
Valt Athene dan niets te verwijten? Natuurlijk wel. De regering heeft ontegenzeggelijk veel te weinig middelen ingeschakeld om de vluchtelingen op te vangen, zowel op de eilanden als in Athene. Bij een overrompeling zoals we die de laatste maanden hebben gezien, zou het leger op zijn minst hulp hebben kunnen bieden bij het opstellen van minimale infrastructuur.
Ook is er geen opvangmogelijkheid voorzien in de Griekse hoofdstad, waar de meeste vluchtelingen van de eilanden met ferryboten naar toe worden gebracht (ze worden niet naar Thessaloniki gebracht omdat de bisschop daar geen vreemdelingen in zijn stad wil).
Toen de situatie in de zomer volkomen uit de hand liep, vluchtelingen in parken en op pleinen in de Griekse hoofdstad – waar vier van de elf miljoen Grieken wonen en de economische crisis het meest grimmig is – moesten slapen, werden Olympische stadia gebruikt als tijdelijk onderkomen. Vluchtelingen kwamen daar terecht zonder voedsel, zonder water, zonder kledij. De meeste hulp kwam, alweer, van vrijwilligers. Nu de migranten vanuit Idomeni terug naar Athene zijn gebracht, wordt alweer duidelijk dat de Griekse regering slecht voorbereid is.
De Olympische stadia die ter beschikking zijn gesteld, hebben verder geen infrastructuur en raken overbevolkt. Er zijn geen veldbedden, er is geen voedsel, geen water. Hulp komt enkel van vrijwilligers.
De hamvraag is: rechtvaardigt het meer dan lakse optreden van de Griekse regering te midden van een dergelijke vluchtelingencrisis van Bijbelse omvang een EU-besluit voor een Schexit? Want dat treft vooral het Griekse volk. Juist ja, de vrijwilligers.
Bruno Tersago, Ingeborg Beugel en Angelos Avgoustidis
Bruno Tersago is auteur van het boek Groeten uit Griekenland. Lees de recensie hier.
[1] http://data.unhcr.org/mediterranean/regional.php – Cijfers van UNHCR – geraadpleegd 7 december 2015
[2] http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/charter/index_en.htm
[3] http://www.reuters.com/article/us-europe-migrants-greece-idUSKCN0ST0GP20151104
[4] http://www.ekathimerini.com/203764/article/ekathimerini/news/greece-spends-800000-euros-on-migrant-healthcare
[5] http://frontex.europa.eu/about-frontex/mission-and-tasks/
[6] Data Europese Commissie: http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/what-we-do/policies/european-agenda-migration/press-material/docs/state_of_play_-_relocation_en.pdf – laatst geraadpleegd 7 december 2015
[7] http://www.reuters.com/article/us-europe-migrants-greece-idUSKCN0R70M220150907
