Het rapport ‘Frontier Europe: Human Rights Abuses on Greece’s border with Turkey’ onderzoekt het gebruik van zogenaamde ‘push backs’ – een praktijk waarbij vluchtelingen en migranten terug over de grens gezet worden zonder dat ze de kans krijgen om asiel aan te vragen. Dit is nochtans een universeel recht van elk individu.

Het rapport beschrijft ook de gevaarlijke situaties waarin vluchtelingen en migranten terechtkomen als ze de grens tussen Turkije en de Griekse eilanden proberen over te steken. Ten slotte bespreekt het rapport de verschrikkelijke leefomstandigheden in de Griekse detentiecentra waar vluchtelingen en migranten die het wel halen vaak terecht komen.

Push back-operaties aan Griekse grenzen

Sinds maart heeft Amnesty met bijna 30 mensen in Griekenland en Turkije gesproken die bij minstens 39 verschillende gelegenheden tegengehouden werden tijdens hun overtocht op de Egeïsche Zee of aan de noordoostelijke landsgrens met Turkije aan de rivier Evros.

Bijna allemaal werden ze gewelddadig aangepakt door de Griekse autoriteiten of waren ze getuige van geweld of andere mishandelingen. Velen vertelden dat hun persoonlijke bezittingen zoals geld en familiefoto’s door de grenswachters werden afgenomen en soms in de zee werden gegooid.

“Wat er aan de Griekse grenzen gebeurt, is niet alleen voor Griekenland een schande. Het is beschamend voor heel de Europese Unie”, zegt Carmen Dupont, coördinator van Amnesty’s Europese asiel- en migratiecampagne.

“Het aantal getuigenissen dat we verzameld hebben over push backs is hoogst alarmerend. Het doet vermoeden dat de Griekse overheid deze tactiek regelmatig gebruikt terwijl ze nochtans in strijd is met het internationaal recht. Het gebruik ervan is bovendien gevaarlijk, soms zelfs levensgevaarlijk.”

Het onderzoek van Amnesty toont aan dat de Griekse kustwachten tijdens push back-operaties op de Egeïsche Zee geen waarde hechten aan mensenlevens. Dertien getuigen die teruggebracht werden naar Turkije beschreven aan Amnesty hoe hun boot werd geramd, kapot gesneden en soms zelf bijna tot kapseizen werd gebracht terwijl ze gesleept of omcirkeld werden door boten van de Griekse kustwacht.

De motoren van hun boot werden onbruikbaar gemaakt of de riemen verwijderd. Nadien werden ze aan hun lot overgelaten in het midden van de zee. Gelijkaardige levensgevaarlijke taferelen spelen zich af op de rivier Evros.

Route over Egeïsche Zee is bijzonder gevaarlijk

De route over de Egeïsche Zee is sinds kort populairder omdat Griekenland aan de Evros een hek van meer dan 10 kilometer heeft gebouwd en er 2.000 extra grenswachten heeft ingeschakeld. Maar de route over zee is bijzonder gevaarlijk. Naast het risico op push backs, verdronken sinds augustus vorig jaar meer dan 100 mannen, vrouwen en kinderen. Het waren vooral Syriërs en Afghanen.

“Nu de weersomstandigheden beter zijn en de conflicten in Syrië, Afghanistan, Irak en Somalië aanhouden, verwachten we steeds meer mensen die de oversteek zullen wagen en bijgevolg ook meer tragedies op zee”, zegt Carmen Dupont.

Zij die de hachelijke reis naar Griekenland tot een goed einde brengen, worden routinematig voor lange tijd opgesloten in donkere en vuile cellen. Veel van de mensen waar Amnesty mee sprak, zaten tot negen maand vast. Gezondheidsproblemen zijn wijdverbreid.

Weerzinwekkende omstendigheden

“De omstandigheden waarin vluchtelingen en migranten worden vastgehouden, zijn weerzinwekkend. Bij onze bezoeken aan de detentiecentra was het soms moeilijk te geloven dat we in de EU waren. Deze mensen zijn op de vlucht voor oorlog, armoede en honger, maar ze worden opgesloten in kleine, vochtige cellen en krijgen onvoldoende te eten”, zegt Carmen Dupont.

“Sommige gedetineerden moeten de politie roepen als ze naar het toilet willen omdat er in de cel geen toilet is. Maar hun vraag blijft vaak onbeantwoord waardoor ze verplicht zijn om in flessen te plassen. Het beddengoed blijft soms maanden ongewassen en er is zeer beperkte toegang tot zeep, shampoo en handdoeken.”

Amnesty International vraagt de Griekse autoriteiten om onmiddellijk te stoppen met het gebruik van push backs en collectieve uitwijzingen. Het gebruik van geweld moet onderzocht en vervolgd worden. Elke asielaanvraag moet op individuele basis en eerlijk onderzocht worden. Ten slotte moet er een einde komen aan de langdurige opsluiting van vluchtelingen en asielzoekers.

Last op Griekse schouders is te groot

De EU van haar kant moet de Griekse overheid helpen om de opvang van vluchtelingen en migranten te verbeteren. De last op de Griekse schouders is bijzonder groot. De EU moet daarom uitzoeken hoe de verantwoordelijkheid beter verdeeld kan worden.

“Uiteraard heeft Griekenland het recht om haar grenzen te bewaken, maar niet ten koste van de mensenrechten van zij die hun land ontvluchten op zoek naar veiligheid of een beter leven”, besluit Carmen Dupont.

“De EU-lidstaten zijn hevige pleitbezorgers van vrede in Syrië en elders in de wereld, maar mensen die op de vlucht slaan voor geweld krijgen geen eerlijke kans om bescherming aan te vragen in de EU. De Unie moet nu actie ondernemen om de mensenrechtenschendingen aan haar grenzen te stoppen.”

Lore Van Welden

Lore Van Welden is persverantwoordelijke bij Amnesty International Vlaanderen vzw.