Afgelopen zondag gingen de Grieken naar de stembus voor de eerste parlementaire parlementsverkiezingen sinds de warme zomer van 2015. Zoals verwacht verloor de regerende partij SYRIZA, maar voor vele waarnemers was de grote winst van de oppositiepartij Nea Dimokratia – vooraf weliswaar getipt als winnaar – wellicht een verrassing.
Alle opiniepeilingen van de voorbije weken lieten zien dat SYRIZA de verkiezingen zou verliezen en dat de kloof met de oppositiepartij rond de 10 procent zou bedragen. Uiteindelijk haalde de oppositiepartij Nea Dimokratia 39,85 procent van de stemmen binnen. Genoeg voor een absolute meerderheid in het Griekse parlement van 300 zitjes, want de Griekse kieswet geeft nog steeds een bonus van 50 zetels aan de winnende partij. Er is dus geen coalitie nodig, wat er voor zorgt dat Nea Dimokratia haar programma zal kunnen uitvoeren zonder al te veel water bij de wijn te moeten doen. Dat programma houdt onder meer in: belastingvermindering voor ondernemingen, een aantrekkelijker investeringsklimaat, meer privatiseringen en nultolerantie tegenover corruptie en clientelisme.
Verwacht wordt wel dat er tegenwind kan komen vanuit Brussel, want Alexis Tsipras heeft bij de ondertekening van het derde noodprogramma in 2015 ingestemd met een primair overschot op de begroting tot 2060. Iets wat geen enkel land ooit in de geschiedenis heeft voorgedaan. Griekenland heeft in 2016, 2017 en 2018 de doelstellingen weliswaar bereikt, niet door economische groei, maar wel door het opleggen van een moordende belastingsdruk. De nieuwe premier Kyriakos Mitsotakis hoopt Brussel er van te overtuigen om de doelstellingen aan te passen omdat de hoge primaire overschotten op dit ogenblik de groei bemoeilijken. Iets wat ook Tsipras heeft geprobeerd, maar waarin hij niet is geslaagd. De crediteuren hebben er geen oren naar.
Extreem links?
SYRIZA haalde nog ruim 31,5 procent van de stemmen, wat zeker geen afstraffing is. De partij verloor ongeveer 150.000 stemmen in vergelijking met de uitslag van september 2015, terwijl Nea Dimokratia er ruim 700.000 won. SYRIZA wordt in buitenlandse media nog steeds gekenmerkt als een radicaal linkse of extreem linkse partij, maar dat gaat eigenlijk al lang niet meer op. Hoewel de naam van de partij nog steeds een afkorting is voor “Coalitie van Radicaal Links” is er nog weinig radicaals aan Tsipras en de zijnen.
Na het referendum van juli 2015 zijn de meeste radicale elementen opgestapt uit de partij en heeft Tsipras vooral ex-PASOK leden aan boord genomen. Ondanks dat de SYRIZA-regering de voorbije jaren neoliberale maatregelen heeft genomen, wordt de partij door de meeste Grieken gezien als sociaal-democratisch, en daardoor heeft ze het traditionele kiezerspubliek van PASOK weten af te snoepen. Dat verklaart waarom de partij goed standhoudt en dat de positie van Alexis Tsipras als partijleider zelfs na dit verlies niet ter discussie staat. SYRIZA is niet langer de partij van de grassroots bewegingen, maar probeert een partij te zijn voor het hele Griekse volk. Daarmee heeft het zijn traditionele achterban van zich vervreemdt, maar heeft het wel een breder kiespubliek weten te bereiken.
KINAL is de nieuwe naam voor het vroegere PASOK. In het Griekse staat de naam KINima ALLagis voor “Beweging voor Verandering”, maar als je ziet dat de gemiddelde leeftijd van de partijvertegenwoordigers ergens tussen de 55 en 60 ligt, dan kun je je vragen stellen bij die verandering. Bovendien staan nog steeds de zelfde namen op de stembiljetten als jaren geleden, en het discours van partijvoorzitster Fofi Gennimata klint stoffig en oubollig. Dat KINAL nog de derde plaats behaalde, mag een klein wonder heten.
De Griekse Communistische Partij KKE strandde dit keer op een vierde plaats, met 5,3 procent van de stemmen. Er is weinig te vertellen over de communisten van wie het discours niet verandert. Ze zetten zich af tegen de traditionele partijen en ook tegen SYRIZA omdat die niet echt links is, en ze willen geen water bij de wijn doen. Als dusdanig spreekt de KKE enkel de die-hards in het kiespubliek aan.
Nieuwkomers
Opvallende nieuwkomers zijn Elliniki Lysi (Griekse Oplossing) op de vijfde plaats en MERA25 op de zesde. Elliniki Lysi is het geesteskind van Kyriakos Velopoulos, een bizar figuur die uit de extreem-rechtse kweekvijver van LA.O.S. (Orthodox Volksalarm) komt. LA.O.S. heeft ooit nog deel uitgemaakt van een “eenheidsregering” met PASOK en Nea Dimokratia in de eerste crisisjaren, maar kwam niet meer op deze verkiezingen. Een deel van het personeel van de partij heeft zich salonfähig gemaakt werd door voormalig partijvoorzitter Samaras in Nea Dimokratia opgenomen om van daaruit een deel van de extreem-rechtse kiezers te gaan paaien. Velopoulos bleef achter en ging dan maar op televisie producten tegen haaruitval verkopen, alsook kopieën van de handgeschreven brieven van Christus. Blijkbaar leverde zijn schermbekendheid genoeg stemmen op. Ellinki Lysi pleit voor een zuiver Griekenland en voor een muur aan de grens met Turkije die moet worden versterkt met mijnen. Hij is ook tegen de leenovereenkomst tussen Griekenland en de crediteuren, hoewel hij die als parlementslid van LA.O.S. mee ondertekend heeft.
De nieuwe partij van het stemmenkanon van januari 2015 Yianis Varoufakis haalt net de kiesdrempel van 3 procent. Hij is al een paar jaren aan het timmeren aan een pan-Europese beweging DiEM25 waarvan de Griekse afdeling Mera25 heet (het Griekse acroniem staat voor: Europees Realistisch Ongehoorzaamheidsfront). Buiten Varoufakis staan er niet echt bekende namen op de lijst, behalve Sofia Sakorafa die Europees Parlementslid was voor SYRIZA maar de partij verliet na de bocht van 180 graden van Tsipras na het referendum van de zomer van 2015. Het programma van Varoufakis is nogal onduidelijk: Europa moet democratischer en we moeten naar een Green New Deal. Hij is daarmee wel de enige die het over het milieu heeft. Geen enkele andere partij heeft milieustandpunten ingenomen tijdens deze verkiezingen. Varoufakis kan teren op zijn bekendheid en heeft zeker kiezers afgesnoept van SYRIZA. Hij kan nu de luis in de pels van de regering spelen, een rol die hem wellicht beter ligt dan die van Minister van Financiën.
De verliezers
Opvallende afwezigen in het nieuwe parlement: Gouden Dageraad. De neonazi’s halen voor het eerst sinds 2012 de kiesdrempel niet meer. Het feit dat er een gerechtelijk onderzoek loopt tegen de partij, zal zeker meegespeeld hebben dat ze stemmen heeft verloren. Dat betekent niet dat er minder extreem-rechtse kiezers zouden zijn in Griekenland, maar die hebben nu hun heil gezocht bij Elliniki Lysi en bij Nea Dimokratia.
Voormalig coalitiepartner van SYRIZA, de partij ANEL (Onafhankelijke Grieken) dong dit keer niet naar de gunst van de kiezer. De populistisch extreem rechtse partij is na de regeringsdeelname uit elkaar gespat. Een aantal leden is doodgemoedereerd overgestapt naar SYRIZA, waar de ideologie blijkbaar niet echt een grote rol speelt. Daardoor wist de partij niet voldoende leden meer te behouden om een parlementaire fractie te vormen en voorzitter Panos Kammenos kon nadien niet voldoende personeel vinden om de kieslijsten te bevolken.
De voormalige strijdmakkers van Alexis Tsipras, LAE (Volkseenheid) en Plefsi Eleftherias van voormalig parlementsvoorzitster Zoë Konstantopoulou bleven flink onder de kiesdrempel.
Hoe de uitslag te verklaren?
Het valt merkwaardig te noemen dat vele Grieken voor Nea Dimokratia hebben gekozen. De partij heeft afwisselend met PASOK geregeerd tot de crisis uitbrak in 2010 en een beleid gevoerd dat het land tot aan de rand van de economische afgrond heeft gebracht. Nadien heeft Nea Dimokratia zich – net als PASOK overigens – opgeworpen als de redder van het vaderland. Maar onder het premierschap van Antonis Samaras kelderde het Griekse BNP en steeg het aantal werklozen pijlsnel. De partij heeft ondertussen naar verluidt ruim 250 miljoen euro schulden bij de banken, en dat kweekt bij een aantal Grieken niet meteen vertrouwen.
Hoewel Kyriakos Mitsotakis zichzelf presenteert als nieuwe politicus met een vers programma, is hij toch geen nieuwe naam. Hij was minister van Structurele Hervormingen in de regering Samaras en heeft destijds ruim 5.000 ambtenaren ontslagen en een systeem van evaluatie ingevoerd. Mitsotakis behoort tot een politieke dynastie. Zijn zus was minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet van Kostas Karamanlis, en was tijdens de Olympische Spelen burgemeester van Athene. Overigens is haar zoon in mei verkozen tot de nieuwe burgemeester van Athene. Zijn vader, Konstantinos Mitsotakis, was premier in de jaren ’90 en werd destijds door de Grieken de koning van het clientelisme genoemd omdat hij heel veel mensen in de openbare sector heeft aangenomen.
Verder zijn de namen van heel wat leden van Nea Dimokratia, onder wie die van Mitsotakis, gevallen in het Siemens-schandaal waarbij ministers van vroegere regering steekpenningen kregen van het Duitse bedrijf in ruil voor lucratieve overheidscontracten. De naam van de vrouw van de nieuwe Griekse premier dook verder ook op in de Paradise Papers.
Mag je uit de uitslag afleiden dat Nea Dimokratia en Mitsotakis de nieuwe hoop voor de Grieken zijn? In januari 2015 luidde de slogan van SYRIZA “De hoop komt er aan”, maar hoop was niet meteen het onderwerp van deze verkiezingen. De Griekse kiezer heeft het gevoel dat er weinig zal veranderen aan het beleid, omdat het vanuit het onwrikbare Brussel wordt opgelegd. In 2015 werd er gestemd in de hoop dat er iets aan het beleid kan worden veranderd. In 2019 is die hoop weg en werd gestemd voor iemand die misschien voor economische ontwikkeling kan zorgen binnen het nauwe keurslijf dat door de crediteuren wordt opgelegd.
Maar het is toch vooral SYRIZA dat verloren heeft. Om de primaire overschotten op de begroting te behalen, heeft de regering Tsipras de belastingsdruk enorm verhoogd. Daarmee bleef het voor de gemiddelde Griek moeilijk om het hoofd boven water te houden.
SYRIZA heeft ook heel wat kiezers tegen zich in het harnas gejaagd door de deal met zijn noorderbuur er door te jagen. Daardoor mag dat land zich voortaan Noord-Macedonië noemen, en mogen de bewoners zich Macedoniërs noemen. Dat gaat voor heel wat Grieken, vooral in het noorden van het land, te ver. Mitsotakis heeft zich als oppositieleider altijd verzet tegen de overeenkomst, waardoor hij stemmen wist te winnen. Toch heeft hij al laten verstaan dat hij de deal respecteert, en hij mag blij zijn dat iemand anders de kastanjes voor hem uit het vuur heeft gehaald. Het was zijn vader die in 1992 zei dat iedereen de Macedonische kwestie over 10 jaar zou zijn vergeten.
Heel wat Grieken verloren verder hun vertrouwen in Tsipras bij de reactie op de dodelijke bosbranden in Mati, nu een jaar geleden. Daarbij kwamen meer dan 100 mensen om het leven en analysten beweren dat het aantal veel lager had gelegen indien de plaatselijke overheden beter hadden samengewerkt met de centrale overheden. De kwestie werd dagen voor de stembusgang nog eens uitvoerig aangekaart in de media die nauw aanleunen bij Nea Dimokratia. Die media hebben overigens de voorbije jaren flinke kritiek (vaak ook terecht) geuit op SYRIZA. Het mocht dan ook niet verbazen dat een aantal journalisten van diezelfde media op de kieslijsten van Nea Dimokratia stonden.
Met de komst van Mitsotakis wordt gezegd dat er een einde is gekomen aan het populisme in de Griekse politiek. Indien populisme betekent dat kiezers iets wordt beloofd dat bewust misleidend is of dat onuitvoerbaar is, dan kan betwist worden of we met de regering van Nea Dimokratia aan het eind van populisme zijn gekomen.
De Grieken kijken nu uit naar het beleid dat Mitsotakis gaat voeren. Zal het een beleid zijn dat de situatie van de gemiddelde Griek eindelijk gaat verbeteren? Of zal het een beleid zijn dat nog meer dan het huidige 1/3 van de Griekse bevolking onder de armoedegrens gaat duwen?
