Nadat de betogingstoet van 5.000 mensen een paar rondjes door het centrum van Athene heeft gedraaid, is het afgelopen. We gaan op café iets eten. Waar moet de polarisatie tussen extreemlinks en extreemrechts Griekenland naartoe brengen? Waar staat het land binnen pakweg vijf jaar?

“Spanjaarden, Griekenland is wakker!”

“De logica zegt dat het alleen maar erger zal worden. De sterke economieën van Europa zullen hun vernietigend beleid tegen ons niet opgeven. Gewone Grieken zullen nog meer het slachtoffer worden. Nu al zijn zovele jongeren werkloos. Nieuwe wetten hebben de sociale zekerheid bijna helemaal opgeheven. Arme mensen zullen nog minder dan vandaag geen toegang vinden tot betaalbare medische behandeling. Ze zullen hun kinderen geen hoger onderwijs kunnen laten volgen. Een hele generatie wordt geschaad vandaag. Jonge mensen werken lange uren voor een laag inkomen. We zullen nog meer gewoon worden aan een leven met minder geld. Maar ik ben naïef optimistisch: we zullen een manier vinden om de ramp af te wenden.”

Hoe is het zover kunnen komen? “In juni 2011 hebben mensen wekenlang het Syntagma-plein bezet, zoals het Tahrir-plein in Egypte. De Egyptenaren waren onze inspiratie. Maar het waren de Spanjaarden die de Egyptische fakkel overnamen. Wij zagen hier op televisie de Spaanse demonstranten met banners als ‘Grieken word wakker’. In juni begonnen wij en hadden velen van ons banners met het opschrift ‘Spanjaarden, we zijn wakker'”, lacht Eleni trots.

In februari 2012 werden verkiezingen beloofd. Na lang uitstel werden die uiteindelijk in mei 2012 georganiseerd. Sommige linkse partijen beweerden cynisch geen verkiezingen nodig te hebben, omdat eender welke verkozen regering toch gewoon de Europese maatregelen aan de bevolking zou moeten opleggen.

“Toch hadden de verkiezingen zin”, zegt Eleni. “Ze hielden de mensen kalm. Zonder verkiezingen was het volk woedend geworden. Ik stemde extreemlinks, niet Syriza. Die wordt enkel door Europa als extreemlinks bestempeld omdat ze tegen de besparingsmaatregelen was, maar hier in Griekenland is de partij centrumlinks. Zij werd de tweede partij. Dat was ongezien. De traditionele socialistische machtspartij PASOK werd weggevaagd. Maar Syriza kon natuurlijk geen regering vormen, dus kwamen er nog eens verkiezingen. Die keer stemde ik wel voor Syriza, zoals heel veel Grieken. Syriza groeide nog verder van 17 naar 27 procent.”

Maar ook de conservatieven, die probesparingen zijn, groeiden sterk. Zo werd Syriza uit de regering gehouden, en kwamen de besparingen er uiteindelijk toch, in een enorm verdeeld Griekenland.

Welkom in de beschaving van de angst

Als de besparingen zo onpopulair zijn, waarom wonnen de conservatieven dan? “De conservatieven hebben de mensen maandenlang geïndoctrineerd en angst aangejaagd”, zegt Eleni. “Als je voor Syriza stemt, zal Griekenland uit de eurozone stappen en dan zal je verhongeren, dan zal er geen geld meer uit de geldautomaten komen, dan zullen de supermarkten leeg zijn, dan zal al je spaargeld verdwijnen. Dat soort onzin. Veel, vooral oudere mensen slikten dat. Zij waren niet wakker genoeg om door de angst heen te zien.”

Ook in Tunesië en Egypte probeerden regimes die voor hun leven vochten hun bevolking te indoctrineren met angst, door voluit de economische kaart te trekken: de economie zou instorten als de protesten voortduren en de revolutionairen macht zouden krijgen. “Maar in Egypte en Tunesië waren mensen de angst voorbij omdat velen al arm waren. Zij konden niet veel lager zakken op de sociale ladder en hadden niet veel meer te verliezen. Grieken hadden toen nog alles te verliezen. Hele bevolkingsgroepen zakten door de sociale ladder, mensen waren niet arm, maar werden arm. Dat maakt ons enorm angstig. Chantage en propaganda gaan er dan in als zoete koek.”

Net op dat moment lopen we voorbij een muurschildering van een figuur met een gasmasker en het opschrift ‘welkom in de Beschaving van de Angst’.

Kinderen en jongeren die opgroeien in deze crisis die inmiddels al drie jaar aansleept, gaan een moeilijker leven tegemoet dan de vorige generatie. Eleni vraagt zich af waarom Europeanen zo verbaasd zijn dat dit hen overkomt. “Wij hebben altijd in de illusie geleefd dat dit ons niet kan overkomen. We zijn verwend. Jarenlang hebben we comfortabel in een luchtbel geleefd, en die is nu uiteen gespat. En we zijn verwonderd.”

“In Tunesië en Egypte kon enkel een economische crisis de autoritaire regimes nekken. In Griekenland is een economische crisis een democratie aan het kelderen. Egyptenaren en Tunesiërs zijn woedend omdat ze arm zijn, terwijl een elite rijk is. Grieken zijn woedend omdat ze armer worden, terwijl een elite rijker wordt, omdat ze hun levensstandaard achteruit zien gaan, omdat ze van welgesteld naar arm zakten.”

“Maar onze beweging is minder sterk. Wij slaagden niet in ons opzet om de besparingsmaatregelen af te wenden. In Egypte begreep het volk dat het macht had, hier niet. Hier betogen mensen en roepen ze tegen de regering en de besparingsmaatregelen, maar uiteindelijk kwamen al die maatregelen er toch één voor één. We hadden geen enkele impact.”

“Betogen veranderde niets, het zorgde er enkel voor dat het niet nog erger werd. Dat heeft ook te maken met de grote vakbonden. Zij kondigen per jaar zeven stakingen van een dag af, in plaats van zeven dagen na elkaar te staken. Dat zou de regering doen beven, maar de vakbonden zijn verbonden met de traditionele machtspartijen en zij willen de echte confrontatie vermijden. Zij willen gewoon dat de bevolking haar woede kan uitdrukken en dan moeten ze naar huis gaan. Het is geen revolutie.”

“Uiteraard zijn er dan mensen die een stap verder willen zetten. Jonge mensen die niet geloven in die zinloze stakingen en betogingen van de massa. Zij gaan geloven in gewelddadige acties van kleine groepjes en gaan bijvoorbeeld molotovcocktails naar het parlementsgebouw gooien.”

De onzichtbare krachtmeting

Op café krijgt Eleni een sms-bericht van een vriendin. Fascisten zouden een bijeenkomst hebben gepland op het Kypselliplein, in een wijk waar ze eerder al raids uitvoerden. Antifascisten hebben verzamelen geblazen om deze bijeenkomst te verhinderen en er zo voor te zorgen dat de fascisten hun kracht niet kunnen demonstreren.

Als we op het plein aankomen, zien we onder een dak van bomen een rij oproerpolitie die het plein in tweeën deelt. Daarachter zouden de fascisten staan, maar ze komen niet opdagen.

Er hangt een grimmige sfeer. Eerst staat iedereen samen, maar van zodra de politieagenten een aantal bewegingen maken die op een charge kunnen wijzen, delen de aanwezigen zich in twee groepen. Sommigen zetten, demonstratief en wat intimiderend, hun motorhelmen op die ze gebruiken als bescherming tegen eventueel traangas van de politie.

Met de dikke stokken waaraan ze rode vlaggen hebben bevestigd, lijken ze klaar voor een gevecht. Meer en meer geweldschuwe demonstranten druipen af naar de rechterkant van het plein. Het lijkt wel een spontane natuurlijke selectie. Links blijft een harde kern van anarchisten achter.

De confrontatie blijft uiteindelijk uit en de agenten laten de massa door en een lange sliert zet zich in beweging door de straten van de wijk. Non-stop roepen de betogers antifascistische slogans. “Ze demonstreren hun aanwezigheid in de wijk en sturen hiermee een signaal van solidariteit naar de inwoners hier. We willen hiermee de inwoners oproepen zichzelf te verdedigen tegen intimidatie van de fascisten in deze wijk en we willen dat ze weten dat ze daarbij onze steun hebben.”

Onderweg zien we overal aan de kant van de straten kleine groepjes of lange rijen zwaarbewapende politieagenten staan.

Op het einde van een dag vol demonstraties, agressieve slogans, voorzichtige krachtmetingen met zichtbare oproerpolitie en onzichtbare fascisten, en Eleni’s tekst en uitleg, voel ik steeds meer dat de Griekse staat het land laat afglijden naar een burgerconflict door niet in te grijpen tegen fascisme.

“Er zijn discussies aan de gang om Gouden Dageraad en haar fascistische bendes te verbieden”, zegt Eleni. “Maar het is al te laat. Als een onpopulaire besparingsregering die partij nu verbiedt, zullen ze alleen maar groter worden.  Want Gouden Dageraad is tegen de besparingen. Dus, ik wil niet dat deze regering Gouden Dageraad verbiedt. Dat moet een regering doen die geen onpopulaire besparingen doorvoert.”

De uitweg: minder vrijheid voor een behoud van geluk?

Griekenland is verzonken in een diepe economische en sociale crisis die van alle kanten om zich heen grijpt en haar tentakels uitspreidt tot diep in de vrijheid en het geluk van de Grieken. Maar Eleni is eeuwig optimist.

“Een crisis vereist dat we creatief denken en revolutionair handelen. Dingen doen die we anders niet zouden doen of niet zouden kunnen doen. Neem de daklozen bijvoorbeeld: zij moeten out of the box denken en de leegstaande huizen in het bezit van de banken bezetten. Volgens mij hebben we hier ook een revolutie nodig, zoals in Egypte en Tunesië.”

“We moeten niet alleen een regime, of een dictator, maar een heel systeem doen vallen. We moeten een heel andere manier ontwikkelen om aan politiek te doen. En daar schuilt net de grote moeilijkheid. De verandering die Egyptenaren en Tunesiërs eisten, was relatief eenvoudig. De verandering die wij eisen, is heel complex en we zien zelf niet goed hoe die verandering er precies moet uitzien.”

“Wij Grieken hebben geen plan voor een nieuw Griekenland, geen droom van een ander model voor Griekenland en Europa. We komen op straat om onze woede te uiten, maar kunnen niets in de plaats van het neoliberale model bieden. Nochtans, de besparingsmaatregelen werden in het parlement goedgekeurd met een meerderheid van slechts drie stemmen. We waren dus heel dicht bij een ander Griekenland, en een andere Europese Unie. We zouden een linkse regering hebben gehad met Syriza, en dan zouden mensen de straat zijn opgegaan om Syriza aan haar beloften te houden.”

Stel je voor dat Griekenland een linkse schakel was geworden in de as van conservatieve Spaanse en Portugese regeringen. “Het is helemaal anders uitgedraaid. Ook Griekenland heeft vandaag een agressieve besparingsregering die het Europese beleid uitvoert.”

“Is het niet opvallend dat de regeringen van de zwakke economieën van het zuiden waar een agressief neoliberaal economisch saneringsbeleid moet worden doorgevoerd, allemaal conservatieve regeringen zijn die het welzijn en de sociale rechten ondermijnen? Ze volgen stuk voor stuk wat Merkel wil. Stel dat één van die zwakke economieën het EU-beleid had uitgedaagd. Dat was dat het begin geweest van een ander Europa. Ik droom van een Europa met leiders die het volk centraal plaatsen.”

“In grote werkplaatsen en fabrieken werden lonen serieus gereduceerd. Van 1000 euro naar 800 euro bijvoorbeeld. We aanvaarden dat allemaal. We denken dat we niks kunnen doen, we laten het aan anderen over. Mensen denken dat ze niet sterk zijn, ze hebben geen vertrouwen in de kans op verandering. Als iedereen zo denkt, als niemand reageert, zullen ze onze lonen, onze sociale rechten en ons geluk steeds meer aantasten om de crisis op te lossen.”

“We moeten ons laten horen, wakker worden, opstaan. Mijn generatie ziet haar leven uit handen glippen, maar iedereen plooit op zichzelf terug om te overleven. Hier en daar slaan gewone mensen de koppen bij elkaar en doen ze die dingen die ze anders niet zouden doen.”

“Bijvoorbeeld in mijn appartementsgebouw. Normaal zeggen we amper iets tegen elkaar en lopen we elkaar voorbij. Maar de brandstof werd duurder en we spraken af om allemaal samen minder te verbruiken door de verwarming slechts op bepaalde momenten aan te zetten. Maar sommige bewoners willen niet meedoen omdat ze niets van hun vrijheid willen opgeven. Zij leven in een illusie. We zijn terecht gekomen in een situatie waarin we allemaal een beetje van onze vrijheid moeten opofferen om nog gelukkig te kunnen blijven.”

Pieter Stockmans

Pieter Stockmans, Majd Khalifeh en Xander Stockmans reisden door Noord-Afrika en het Midden-Oosten op zoek naar dromen over vrijheid en geluk.

Dit artikel is onderdeel van het project ‘Tussen vrijheid en geluk’. Een journalistiek project met de steun van Fonds Pascal Decroos. Dit is het tweede deel in een reportagereeks over Griekenland onder de titel: ‘Crisis van vrijheid en geluk in Griekenland‘, die oorspronkelijk op de website MO* werd gepubliceerd.