Beste lezer, de heldere uitleg die volgt over de Klimaatactivisten, over de schade die de mens al eeuwen aan de Natuur berokkent, over de even langdurige verwaarlozing van onze kinderen… is de laatste vrucht van een leven van veelzijdige ervaring en van zeer veel studie. Ik ga ervan uit dat mijn denkbeelden intussen druk besproken worden aan koffietafels in universitaire departementen, op redacties, op vergaderingen van klimaatbewegingen en bij politici. Sommige lezers contacteren mij. Een internationaal gelauwerd geleerde schrijft “Ok. Ik ben het eens met uw wijze bemerking”. Anderen stellen de vraag: is het wel goed dat u dit alles onthult? Zou je die bepaalde paragraaf niet anders formuleren? Ik sta echter blijvend achter elk woord. Zoals de Romeinse Gouverneur Pilatus, die de Joden contacteerden toen zij zich niet konden vinden in het opschrift bevestigd aan het kruis van de messias, “Jeshua, Judaiorum Rex”, moet mijn antwoord zijn: “Quod scripsi, scripsi.” – Wat ik heb geschreven, heb ik geschreven. Elk woord lijkt mij het lezen en overwegen waard. Meer dan ooit. De jongeren hebben immers overschot van gelijk, maar de strengheid van hun kreten heeft iets onvolwassen. Wie teveel druk zet, loopt het gevaar in de weg te lopen & stokken te steken in de wielen van wie intussen met volle kracht aan verbetering werken, als verantwoordelijken met de handen op het stuurrad en aan het roer van het schip van de samenleving. Ik nodig u graag uit mee na te denken.

Update 7 november 15 uur: extract over stroompannes uit De Standaard.

De vraag waar het gelijk van Greta Thunberg en de miljoenen klimaatbetogers begint en eindigt, houdt momenteel waarschijnlijk velen bezig. Graag lever ik een persoonlijke bijdrage om de kwestie op te helderen. De eindeloos scherpe en strenge taal van de jongste deelnemers aan de COP26 valt mij op, nu de beweging in Glasgow een nieuwe hoogmis mag vieren. Na zeer dicht bij de beweging te zijn betrokken, in vijf steden als meemarcheerder, maar ook in de geest sinds ongeveer 1976, toen ik met “natuurstudie, natuurbescherming en natuurbeleving” begon, en nadat ik sinds ca. 1984 mee aan de wieg heb gestaan van de groene politieke formatie in ons land, voel ik mij geroepen tegen-gas te geven. Als oudere mensen verdienen wij toch comfort in de winter, bijvoorbeeld, ook al zou wachten op windenergie optimaal zijn. Haast en spoed is zelden goed. Eerbied voor oudere mensen en het gevestigde gezag blijft ook in deze tijd een mooie, behartenswaardige waarde. De beweging is wel intelligent, maar mist misschien toch wat wijsheid. Zij kan ook vormen van heuse onveiligheid dichterbij brengen.

Het is aan de ene kan natuurlijk begrijpelijk, dat je inziet dat “jongeren de enige waarachtig revolutionaire groepering” zijn, zoals een denker uit de twintigste eeuw het zag. Persoonlijk ben ik door dit vuur ook zeer lang bezield geweest; de wortels van deze opstandige vlammen liggen waarschijnlijk zoals eeuwig en altijd voor de Homo sapiens en andere soorten in de eeuwige strijd om aandacht, zorg, en later seksuele aandacht van de “nieuwkomers” in de mensengemeenschap. Zo vond ik bij professor etnoloog René Devisch tijdens mijn studies in die wetenschappelijke discipline, de verklaring voor de baldadigheid bij jonge mannen in alle culturen, dat zij strijd voeren om “toegang tot de vrouwen”. Zo leerde ik bij de psycholoog-seksuoloog professor Piet Nijs dat de luid knallende bromfietsen waarmee (mannelijke) tieners vaak rondrijden, een uiting zijn van “gefrustreerde potentie” (in de seksuele en in algemene zin). “Jongeren zijn  altijd slimmer dan  hun ouders”, zo formuleert Terence White het in het fenomenale “Arthur, the once and Future King” – “Arthur, koning voor eens en altijd”. Maar de gevoelens en gedachten van kinderen zijn per definitie onvolwassen. Ik werk dit verder uit.

Het is zeer indrukwekkend, zoals deze generatie jonge meisjes en jongens op een uiterst ethisch verantwoorde manier de oudere, verantwoordelijkheid en macht dragende generatie tot de orde heeft geroepen sinds de zomer van 2018 (in Stockholm) en vanaf januari 2019 in ons land, dankzij het ontzagwekkende genie van Anuna De Wever en haar kompanen. (Ja, Anuna is “awe inspiring”, ontzag-wekkend, dat kan ik persoonlijk getuigen na een reeks face to face ontmoetingen). Als je een soort goddelijk, ethisch en dus bovenpersoonlijk en boven-tijdelijk standpunt inneemt, hebben zij het gelijk aan hun kant. Zeker als je het standpunt van de dierenwereld zou (kunnen) innemen; de snelle verarming die met de huidige Ecocide aan de gang is, de afbraak van de biodiversiteit, zij is afschuwwekkend; dit is in planetaire termen een zelfs op de zeer lange termijn van miljoenen jaren zo goed als onrepareerbaar verlies, een soort absolute verarming. Dat veel lezers dit vandaag niet meteen begrijpen, is een probleem op zich.

Het is immers wel zo dat geen enkele soort op zichzelf kan bestaan, nog het minst wellicht de mens indien die alleen technologische snufjes als kosmische, existentiële compagnie zou overhouden. Volgens de objectieve wetenschappen, laten wij het even in herinnering brengen, is onze soort “een hoog ontwikkeld sociaal, warmbloedig zoogdier”. In de biosfeer, op aarde, zijn de miljoenen soorten dieren en planten en zwammen met elkaar verbonden en worden zij boven water gehouden door dit netwerk. Voorbeelden te over: zonder de zuurstof die de bomen en heesters ons bieden dankzij het proces dat alleen zij beheersen, de fotosynthese, zou de hele mensheid op een uurtje tijd stikken. (En dat schijnt een vreselijke dood te zijn). Zonder bijen geen fruit. Zonder de honderden soorten bacteriën in ons spijsverteringsstelsel en op onze huid, geen leefbare mens. Zonder predatoren, geen gezonde populaties prooidiersoorten. Zonder grote grazers, woekert het gras zich ziek en slap. Zonder vruchtbare aarde, geen oogsten.

Aan de andere kant treft het mij nu, wanneer ik zelf niet meer opgenomen ben in het revolutionaire enthousiasme door mee op te stappen in de kleurrijke stoeten, hoe “irreverend”, hoe onrespectvol, hoe ondankbaar, onbeschaamd de woorden van protest wel zijn die Greta Thunberg en ook bijvoorbeeld YouthForClimate Antwerpen dezer dagen spreken (respectievelijk voor de microfoon en de televisie in Glasgow en op Instagram op Zaterdag 6 november ’21). Het is misschien wel waar, dat onze mensheid en in het bijzonder onze westerse cultuur al vele generaties de kinderen (vooral de “infants”, die in de crèche worden gedumpt in plaats van dicht bij de body en de borst van de moeder te blijven, zoals de natuur het voorschrijft; de mensjes van die leeftijd die in onze taal met zulke onbenullige woorden als peuters worden benoemd) zwaar hebben verwaarloosd. De schreeuw van Greta is in de kiem allicht een schreeuw om persoonlijke warme aandacht: de ouders van Thunberg hebben in de eerste maanden en jaren van haar leven weinig tijd voor haar gemaakt. De moeder Malena Ernman ging zoals zovele tijdgenoten helemaal op in haar glansrijke maar uiterst veeleisende carrière als getalenteerde operazangeres. Dat valt allemaal na te lezen in het boek dat de moeder schreef, een tweede keer uitgeven met als titel “Ons huis staat in brand”; de eerste editie verscheen “in tempore non suspecto”, nog voor Greta op de kasseien bij het Zweedse parlement wekelijks ging plaats nemen.

Deze kinderen en jongeren hebben misschien toch iets achter zich gelaten dat zij eigenlijk dienen op te nemen: dankbaarheid, eerbied en erkentelijkheid. Het is immers maar dankzij de aanwezigheid, het oordeel, de inzet, de arbeid, de liefde, de zorg, het geld, de beslissingen, de inzichten en de wijsheid…. van volwassen mensen en hun instellingen en systemen, dat zij het leven kregen en dat zij kunnen bestaan, elke dag, elk uur.

Verder hebben zij ondanks hun morele gelijk niet als enigen recht van spreken. Het trof mij hoe YfC op Instagram minister Tinne Van der Straeten door het slijk haalden. Ik heb de Minister bij twee ontmoetingen van nabij meegemaakt en leren kennen. Zij is toch geweldig bekwaam en helder van geest, zeer beslagen in de energie-materie. Ook al toen zij in de parlementaire commissie werkte als volksvertegenwoordiger, stak zij boven de anderen uit, dat heb ik persoonlijk kunnen vaststellen. Het is haar verantwoordelijkheid als minister intussen toch ook om te zorgen dat de mensen, de Belgen in de winters in hun huizen niet bij vriestemperaturen moeten leven? Dat het treinverkeer, dat elektrisch wordt aangedreven, geregeld zou stilvallen door stroompannes? Wat zijn wij erbij gebaat wanneer wij collectief de lange termijn-doelen van de natuurbescherming dienen door diep in ons vlees te (laten) snijden vandaag? Is dat wat de betogers willen?

Mensen als de minister van energie van Groen hebben even goed recht van spreken als de verontwaardigde jongeren; ook juist om die bijzondere reden dat zij echte Verantwoordelijkheid dragen. Zij hakken knopen door, staan bloot aan kritiek en ontslag, soms aan publieke vernedering, en intussen dienen zij de gemeenschap, beheren zij allerlei institutionele hefbomen en grote fondsen “in persoon”. Jongeren kunnen een strafstudie oplopen en een standje van de directeur. Het zijn in de limiet intussen de ouders die de echte verantwoordelijkheid dragen voor het gezin, voor de kinderen. Zij vangen de wind op.  Zoals de voorste Kraanvogel (Grus grus) in de wijde V-formaties die dezer dagen over ons land trekken, naar het zuiden, waar het warmer is. Het beeld van de magnifieke dieren die zich nederig en gehoorzaam aanpassen aan de omstandigheden gedicteerd door een grotere realiteit die hen verre overstijgt, het kan misschien toch de klimaatactivisten-jongeren inspiratie bieden.

Het lijkt mij zo dat de betogers ook maar zo fel uit de hoek kunnen komen en zo dapper en onbeschaamd vuisten maken omdat zij vanuit hun jonge geest bepaalde dingen per definitie niet kunnen zien, waarnemen of begrijpen. Zoals het feit dat de existentie, het leven op aarde altijd TRAGISCHE kanten kent. Er zijn in het leven van elk individu, en van sommigen in overdonderende mate, zware, trieste,  vernietigende ervaringen en toestanden. Geen mens komt zonder kwetsuren tot volwassenheid. Dit tragische betreft kwaad, malheur waar soms echt niets aan te doen is. Daarom is het ook voor altijd een menselijk talent: aanvaarding. Gelatenheid, zoals de Duitse filosoof Heidegger het heeft uitgewerkt en aangeprezen. De jongeren denken zoals in elke generatie vanuit het lijf dat zij onsterfelijk zijn; dat de ideale wereld in het heden eindelijk binnen bereik ligt dankzij de hun persoonlijke- en groeps-energie, voluntarisme en optimisme. (De Koninklijke roman “The Revenant” van ambassadeur Michael Punke geeft die dichotomie, die tweedeling tussen de wijsheid van de oudere  man die verantwoordelijkheid draagt/droeg en de mooie maar verblinde energetische, positieve kijk van de jonge trapper mooi weer in de slotscènes van het verhaal. Het boek biedt nog veel meer dan de film).

Mij troffen als kind bepaalde vermanende uitspraken van de volwassenen, van personen van de leeftijd tussen veertig en vijfenzeventig jaar, van Maria, Paula en Jozef, bijvoorbeeld, in de vroege jaren zeventig. Vermaningen als “Hou je maar wat in, wacht maar wat. Jij met al je plannen en inzichten. Wacht om tot actie en oordeel over te gaan tot je wat meer Ervaring hebt opgedaan. Tot je weet wat het leven, het bestaan, juist  is en allemaal inhoudt!” Met mijn bovenkamer vol hoogbegaafde  hersens was dit een koude douche, een teleurstelling, een pijnlijke les. Pas tegenwoordig, in mijn zestigste herfst, ben ik in staat die adviezen naar hun volle draagwijdte te vatten. Zo is het leven. Het is echt zoals de ouden uitriepen, van de schoolklas tot thuis: “De Wijsheid komt maar met de jaren”. Ik hoop dat de mensengemeenschap in eigen land, in Europa en in de wereld in de komende jaren een goede balans vindt tussen de energie en voortvarende inzichten van de jongeren en de houding van de (meeste) volwassenen, gekenmerkt door meer levenservaring en getekend, gestaald door ervaring met dingen als machtsuitoefening en bijhorende schuld, en ja, onzuiverheid.

Een inzicht dat ik hoorde zowat veertig jaar geleden, en al die tijd heb meegedragen en bemediteerd is het volgende:

“Wat jongeren betreft, is een kinderlijke strengheid in de gevoelens typerend.”

Pas na verloop van levensjaren leert de mens milder oordelen. Leer je dat bestaan als mens altijd getekend is door ambiguïteit. Niemand is geheel onschuldig, op pakweg zijn dertigste. Vanuit die gerijpte positie toon je vanzelf meer begrip voor andere figuren en hun handelen. Ook voor politici en bedrijfsleiders, bijvoorbeeld, die vandaag de kop van jut zijn.

Bewustzijn over andere vormen van strijd helpt om het geheel te zien

De jongeren kunnen vandaag maar het hoge woord voeren, laten wij het niet vergeten, nadat de ziel van het Nazi-regime werd doodgeknepen door leiders zoals Churchill, die ook juist zo wijs en wilskrachtig en geleerd waren geworden na zich door een zeer zware jeugd heen te worstelen. De vrijheid en ruimte van spreken, schrijven en betogen kennen wij vandaag ook  maar na de inzet van miljoenen soldaten. Wanneer er al bijna tachtig jaar geen algemene oorlog meer is voorgekomen op dit continent (in de VS zelfs veel langer), is het begrijpelijk dat bepaalde grenzen vervagen. De grenzen tussen jong en volwassen, tussen man en vrouw, tussen denkkracht en daadkracht. Dat uitblijven van oorlog is echter evident niet gegarandeerd, ook al zullen wellicht weinig jonge, opstandige meiden zich dit kunnen voorstellen. Als het fenomeen ooit terugkeert, zal het gezag van de woorden snel verschuiven. Niet wie luid en met recht roept, maar wie zijn leven op het spel zet voor alle anderen, krijgt en verdient dan ongetwijfeld gehoor en gezag. In zekere zin doen veel volwassenen dit toch elke dag een beetje? Zich met ziel en zaligheid inzetten, zichzelf op het spel zetten. Ook juist ten dienste van de jonge generatie.

Een schreeuw van Tegenbeschuldiging is in wezen het protest

Ik ambieer het te weten wat er ten diepste speelt in de klimaatboosheid van de jongeren. Luister. Als een dialoog door botsende belangen en het onvermogen tot helder spreken van één betrokken partij blokkeert, kan die wel eens ontsporen en dan komen er… tegenbeschuldigingen. “Jij beweert dat ik geen recht van spreken, van vragen heb? Dat jij zuiver op de graat zou zijn en hogere belangen dient dan ik, beter, hoogstaander mens bent? O, ja? Wel, bedenk dan maar eens dat jij ook die en die zonden op je geweten hebt!”. De schreeuw van Thunberg en miljoenen andere jongeren is volgens mij precies dit: een tegenbeschuldiging. Dat heet Recrimination in het Engels, ik leerde dat concept kennen bij het lezen van de toespraken van Churchill in het Lagerhuis in oorlogstijd in Londen. De intelligentste kinderen en jongeren hebben zoals we hebben gezien alle reden om tot die tactiek over te gaan. In ons land bijvoorbeeld, werden baby’s lange decennia niet op het lichaam van de ouders gedragen; daarna worden ze tot op vandaag weggeduwd in overbevolkte crèches; sinds dit jaar krijgen jongeren zelfs dreigend geen onderwijs meer, omdat er lerarentekort opduikt; in de limiet is dit alles het gevolg van  weinig belangstelling voor opvoeding en jonge mensen, in verhouding tot andere waarden die meer sexy worden bevonden.

Wij zijn getuige van de schreeuw van de jongere om aandacht en liefde, ook juist in de klimaatbetogingen, en het is een gerechtvaardigde kreet, ook al is zijn richting verschoven en op een nieuw doel gericht.

Merk op dat de voortrekkers van deze beweging allemaal hoogintelligente jongeren zijn. Zij klagen in feite hun ouders en opvoedende figuren en de achterliggende gewoonten en structuren aan. Van wie zij met of zonder woorden de boodschap kregen: “Zwijg maar een beetje, jij bent maar een kind; ik heb bezigheden en verplichtingen die boven jouw eisen gaan. Ik moet arbeid leveren en daarnaast heb ik wel leukere dingen te doen dan mij over u ontfermen!”

Het straffe is dat de klimaatjongeren op eminente wijze hun “tegenbeschuldiging” hebben gekozen, inhoud gegeven. In wezen  hebben zij gelijk: de moderne mens heeft wereldwijd grote fouten gemaakt tegen de natuur. Lees er iemand als Nick Meynen maar op na, in “De val van Icarus” en “Frontlines”: Gaia, Moeder Natuur, de biosfeer, zij werd uitgebuit, gepluimd, geprofaniseerd, gedesacraliseerd, vernederd, verkracht, mismeesterd, bestolen. De gevolgen zullen allicht nog vele eeuwen doorwerken. De industriële beschaving heeft zeer veel mensen veel kansen geboden, maar zij zit tegelijk vol schuld, fouten, nalatigheid. En natuurlijk hebben de jongeren ook gewoon het gelijk aan hun kant wat hun roep om warme en stimulerende aandacht betreft. Een beschaving die de jongeren verwaarloosd, haalt op termijn haar fundamenten onderuit. En toch…

Mag ik nog wat warmte in mijn levensherfst en winter?

Persoonlijk voel ik mij geroepen en gerechtigd naast de zeer terechte dubbele schreeuw van de jongsten onder ons het woord te nemen voor de ouderen. Mensen zoals ikzelf die een leven van zestig jaar lang het beste van zichzelf hebben gegeven! In mijn geval lag mijn inzet niet bij het opvoeden van eigen kinderen, maar in allerlei beroepsbezigheden en veel onbezoldigd vrijwilligerswerk. Ook al begrijp ik de noodzaak de Natuur te sparen en te helpen regenereren, ik heb zelf ook een verwachting, een toch wel gerechtvaardigd verlangen. Om het met een personage uit een van de grootste cultuurproducten van mijn generatie, de film “Dances with Wolves” van en met Kevin Costner te zeggen: “Voor een man op leeftijd als ik, is er niets dat meer deugddoed dan een warm vuur in de winter”. Dat zijn de woorden van Ten Bears, Tien beren, de hoofdman van de Lakota indianenstam waar geridderd luitenant Johan Dunbar zich bij heeft aangesloten. De jonge Dunbar/’Danst met de Wolven’ (Umani Tutanka Obwa Ji) denkt vooruit: hij wil dat het tentenkamp opbreekt en op de vlucht gaat voor de blauwhemden, de troepen die hem en de indianen naar  het leven staan. In de film toont regisseur en acteur Costner zich merkwaardig begripvol bij de simpele tegenspraak van de stamoudste. Hij noemt het stamhoofd in zijn reactie “een merkwaardig en wijs man” en legt zich neer bij zijn beslissing. Daar schuilt toch wijsheid en terechte eerbied in. (Na een paar dagen trekt de gemeenschap toch verder uit strategische overwegingen, en ontsnapt zo aan de militaire dreiging).

Persoonlijk heb ik het grootste deel van mijn bijdrage aan de maatschappij zoals zij vandaag is, intussen wellicht geleverd. Ik heb scholieren les gegeven in drie vakken, tuinen onderhouden, dépèches opgesteld en verstuurd bij het beheer van het buitenlands personeel op onze ambassades overal ter wereld in dienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, doden opgebaard in het mortuarium, kansarme kinderen bijgewerkt na school, tientallen opiniestukken geplaatst in kranten met een oplage die in de honderdduizenden loopt om mee aan een betere wereld te werken, en meer. Ik zou graag, ondanks de problemen verbonden aan de nieuwe gascentrales die minister Tinne Van der Straeten voorstelt te bouwen, graag tijdens de winters die mij nog gegund zijn, mijn bescheiden woning  verwarmen. De noodzaak de CO2 deken te verdunnen en zo de opwarming van de wereld te beperken, begrijp ik zeer goed.

Ik ben bereid de hele winter thuis een temperatuur van 15,5 graden aan te houden om op die manier bij te dragen aan het algemeen belang. Het mijzelf nog moeilijker maken, om de “zonden van onze beschaving” persoonlijk uit te zweten, dat zou mij eerlijk gezegd toch wat ver gaan.

Die verwarming in ons huis is overigens voorlopig gebaseerd op gas. Ik heb geen bezwaar dat de maatschappij mij en de vele andere huishoudens op termijn de kansen biedt op een meer ecologisch systeem over te schakelen. Maar dat zal dus tijd vragen. Het is zelden een wijze houding alles tegelijk te willen, of nu direct. Het “We want change NOW!” dat geroepen wordt in Glasgow dezer dagen kan ik niet appreciëren. Ik ben niet bereid mij in die mate te laten gijzelen of schuld aanpraten door jongeren die te lijden hebben (gehad) onder verwaarlozing, en daar nu een tegenbeschuldiging van maken. Dat lot heb ik niet verdiend, me dunkt. En er zijn ongetwijfeld vele miljoenen mannen en vrouwen in mijn positie, die na hun halve eeuw te ronden van leven en inzet, enig comfort verdiend hebben.

Festina lente dus, Youth For Climate en XR (Extinction Rebellion)!

Ter verdere overweging: een paragraaf uit het stuk over de energiecrisis van Dries De Smet in De Standaard van 28 september 2018.

“Is het erg als de stroom uitvalt?”

Een volledige black–out is problematisch. “Ziekenhuizen, datacenters, financiële structuur of industrie als de metallurgie, dat zijn processen die je niet wilt onderbreken”, zegt Johan Albrecht, energiespecialist van de UGent. Ook voor het verkeer zou dat een ramp zijn. Als op een koude winteravond de verkeerslichten uitvallen en de treinen  niet meer rijden, zit het verkeer in de knoop. “Dat is precies wat we vermijden door een gecontroleerde afschakeling, waarbij de uitschakeling tijdelijk is, en mensen van tevoren verwittigd worden.” Maar voor het imago van ons land is ook een gecontroleerde afschakeling geen goede zaak.”

– Nu hopen we maar dat de jongeren in kwestie begrip kunnen opbrengen voor het belang van het imago van een natie… Dat lijkt mij niet evident. Hoewel de kosten van imagoschade hoog kunnen oplopen,  in geld maar ook in mensenlevens, in de limiet. Wie helpt dit uit te leggen? Is er een leraar in de zaal?

😀

SHS

Bij  de hoofdillustratie, de gemaskerde planeet

7 november 2021