De film ‘Prospérité sous Terre’ van Ronnie Ramirez begint met een stuk uit een speech van Thomas Sankara. ‘Il y a crise’, aldus Sankara, “het is crisis omdat enkele individuen kolossale sommen deponeren bij banken in het buitenland. Die sommen zouden volstaan om Afrika te ontwikkelen.” Dan steekt de film van wal. Sankara was een soort Afrikaanse Hugo Chavez : met een putsch de macht gegrepen, om gedaan te maken met de feodaliteit en een vooruitstrevend beleid voor de mensen te voeren. Sankara wilde het beste voor het volk. Zijn ministers, herinner ik mij, gaven het voorbeeld. Ze reden in R5-jes van Renault. Maar Sankara stoorde. Hij deed niet wat het Westen wilde. Zijn opvolger (die mee de hand had in Sankara’s moord) sloeg de liberale richting in. Hij zette de deur open voor Westerse investeerders. Hij is niet vermoord. Hij regeert nog altijd.
Wat in Essakane gebeurt, illustreert dat liberale beleid. Er is daar zogenaamd een modelmijn gestart. In 2010 bezoekt de minister de put en neemt de eerste goudstaaf van 24 kilogram in ontvangst. Een lokaal product, maar industrieel geproduceerd. De mijn wordt uitgebaat door IamGold, een Canadese firma. Zij palmt de goudaders in die voordien door de goudzoekers van Essakane werden uitgebaat. De goudzoekers, de ‘orpailleurs’, moeten wijken. Talatou Boukari is één van hun woordvoerders geworden. Hij heeft amper gestudeerd, maar is niet van zijn stuk te brengen : “Wij ontdekten de goudaders, zij (de Canadese firma) is gewoon gevolgd”, zegt Boukari. “God had met ons te doen. God heeft ons getoond waar er goud zat. Wij wonen hier. Goud is onze broodwinning. We willen er absoluut van blijven leven”.
De regering van Burkina Faso ziet dat anders. Eén minister, die van de Mensenrechten, wilde met filmmaker Ronnie Ramirez praten. Zijn discours is dubbelzinnig. Volgens Artikel 14 van de Wet op de Economische Rechten en Plichten behoren de natuurlijke rijkdommen in Burkina Faso aan het volk toe, zodat zijn levensomstandigheden kunnen verbeteren. “Maar”, aldus de minister, “de natuurlijke rijkdommen zijn niet exclusief voor het volk. Wij zijn immers een liberale economie én een rechtsstaat. Investeerders kunnen hier goed werken. Die investeerders doen niet aan liefdadigheid, ze hebben economische belangen”. In Essakane is dus niet iedereen gelijk voor Artikel 14. IamGold draait op volle toeren. ‘s Nachts waan je je in de lichtstad Parijs. Terwijl de mensen geen stroom hebben en amper stromend water.
Van wie is het goud ?
Met de komst van de mijn zijn de mensen van Essakane nog meer kwijtgespeeld. Ze moeten nu boeren op minder vruchtbare gronden. De ondergrondse waterlagen worden opgebruikt door de mijn. En IamGold heeft voor de mensen wel huizen gebouwd, maar na nog geen jaar zitten die vol barsten. Onder andere door de trillingen van de ‘blastings’ in de mijnput, de dynamietexplosies waarmee de uitbater het gesteente doet splijten om makkelijker aan het goud te kunnen.
Een nieuwe school is er niet. De kinderen van Essakane krijgen les onder een afdak. Ze leren Frans, ze leren het werkwoord hebben, ‘le verbe avoir’. Wie heeft? Wie heeft niet? Wie zijn de Haves, wie zijn de Have Nots? Die vraag klinkt door heel deze documentaire. Ze is de kern van de kwestie die Ramirez aansnijdt. Volgens het plan van IamGold zou de industriële goudmijn van Essakane in 2025 leeg zijn. Er staan andere industriële goudprojecten op stapel, die ook snel en veel willen produceren. Terwijl er véél langer werk zou zijn, voor veel meer mensen, met een veilige en goed geregelde artisanale uitbating. Dan zou ‘le verbe avoir’ hier echt gelden en zou het goud ècht van de ‘Burkinabès’ zijn.
‘Prospérité sous Terre’ is een actiefilm. Niet in de zin van James Bond en Casino Royal. Wel een film die de zaak Essakane in beweging moet zetten. De film komt er na jaren van protest. Het protest heeft zich georganiseerd en is een beweging geworden. Talatou Boukari is verkozen tot voorzitter van de ontwikkelingsraad van Essakane, de ‘Conseil Villageois de Développement’.
Al in 2009 luidde Essakane voor het eerst de alarmklok. De regering in Ouagadougou luisterde nauwelijks. IamGold wil uitbreiden. Dan worden de goudzoekers van Essakane opnieuw uit hun artisanale putten gedreven. Onder andere de mensenrechtengroep FIAN trekt zich de belangen van de mensen aan (FIAN staat voor ‘FoodFirst Information and Action Network’). De groep werkt mee aan de film, die een instrument wordt in de handen van de mensen van Essakane. Van een lokaal conflict maakt de film een nationaal dossier. Daarna gaat hij ook de grens over. Boukari, die ook woordvoerder is van Essakane, zegt het als volgt: “Onze dorpskernen zijn verenigd in een grotere organisatie, Aklar. Een ‘aklar’ is de schotel waarin wij onze goudkorrels ziften. Het zou goed zijn moesten we lotgenoten in andere landen in West-Afrika leren kennen. Dan maken we een regionale Aklar.”
Ramirez levert met deze ZinTV-productie een doeltreffend WYSIWYG-document af. De politici kunnen hun kop niet meer in het zand steken. Ramirez toont sober en nuchter, ‘what you see is what you get’. Juist doordat dit zo ontluisterend werkt, is de poëzie wat moeten wijken, behalve dan in de éne scène over ‘le verbe avoir’.
Prospérité sous Terre, realisatie Ronnie Ramirez, productie ZinTv, 2013, 30′
Meer over mijnbouw en onderontwikkeling in :
Raf Custers, Grondstoffenjagers, EPO, Antwerpen, 2013
