De Commonwealth Ombudsman, een Australische functionaris die klachten over overheidsinstellingen behandelt, begon in juli aan een officieel onderzoek naar de problemen in de gesloten centra. Dat kwam er nadat de Australische gezondheidsdiensten er een stijging van het aantal zelfmoorden en gevallen van zelfverminking hadden gemeld. De bezoeken die de ombudsman en zijn medewerkers eerder dit jaar aan een aantal van de centra brachten, deden nog meer alarmbellen afgaan.

Vrijwillige uithongering

“Ik begon me grote zorgen te maken toen ik de eerste week van juni (de centra van) Christmas Island aandeed en ik over meer dan dertig gevallen van zelfverminking onder de gedetineerden daar hoorde”, zegt ombudsman Allan Asher.

Volgens cijfers die de ombudsman van het Australische ministerie van Immigratie en Staatsburgerschap (DIAC) kreeg, waren er in alle Australische detentiecentra tot eind juni al meer dan 1100 gevallen van aangekondigde of feitelijke zelfverminking geregistreerd. In de eerste week van juli kwamen daar nog eens 54 nieuwe gevallen bij.

Op 16 augustus leverde een parlementair onderzoek nog nieuwe officiële gegevens op. In de eerste zes maanden van dit jaar moesten 213 gedetineerden behandeld worden nadat ze zichzelf letsels hadden toegebracht. In totaal moesten meer dan 1500 gevangenen in een ziekenhuis worden opgenomen. Bij 72 van hen was sprake van psychische stoornissen; 706 volwassenen en 17 kinderen moesten behandeld worden omdat ze zichzelf “vrijwillig uithongerden”.

De situatie in de vier detentiecentra op Christmas Island, een Australisch gebiedsdeel in de Indische Oceaan waar bootvluchtelingen worden vastgehouden tot hun asielaanvraag wordt behandeld, blijk extreem slecht. Van juli vorig jaar tot juni dit jaar werden er 620 gevallen van zelfverminking geteld.

Altijd mes op zak

Volgens verscheidene onderzoeken hebben de gedetineerden psychisch zwaar te lijden onder de langdurige opsluiting en de onzekerheid over wanneer daar eventueel een einde aan komt. Ook gelekte interne documenten van Serco, een international bedrijf dat voor de Australische overheid het detentiesysteem van migranten beheert, wijzen daarop. Op dienstnota’s uit mei en juni wordt bewakers op Christmas Island op het hart gedrukt altijd een mes bij zich te dragen om kabels of kledingsstukken te kunnen doorsnijden waarmee gevangenen zich proberen op te hangen. Het bedrijf legt de bewakers ook uit dat de gedetineerden “een cultuur van zelfverminking” scheppen. “Zelfverminking wordt gebruikt als een onderhandelingsinstrument.”

Mensenrechtenorganisaties zien dat anders. “Zelfverminking gebeurt niet noodzakelijk om een reactie te krijgen van de bewakers”, zegt Victoria Martin-Iverson van het Refugee Rights Action Network, een organisatie uit de deelstaat Western Australia die het voor vluchtelingen opneemt. “Soms is het iets wat mensen doen als ze veel stress hebben en die niet op een andere manier kunnen ventileren.”

Strijd tegen mensenhandel

De Australische regering krijgt ook de wind van voren voor andere aspecten van haar beleid rond illegale migratie – of “de strijd tegen de mensenhandel”, zoals ze dat zelf noemt. In juli sloot Australië een akkoord met Maleisië om 800 bootvluchtelingen naar dat land terug te sturen. In ruil daarvoor zal Australië de komende vier jaar 4000 vluchtelingen hervestigen die zich nu al in detentiecentra bevinden.

Tegenstanders van de overeenkomst vrezen dat Maleisië de rechten van de teruggestuurde vluchtelingen niet zal respecteren. Er verblijven naar schatting 90.000 vluchtelingen in Maleisië, en die kunnen op niet veel inschikkelijkheid rekenen van de overheid daar.

Critici van de regering verwijten de Australische regering ook dat ze het op 19 augustus eens werd met Papoea-Nieuw-Guinea om op Manus, een van de eilanden van dat buurland, een omstreden migratiecentrum ter heropenen. Ook daar zouden asielzoekers worden vastgehouden in afwachting van de behandeling van hun aanvraag.