Wervel

Het beeld is overduidelijk: kikkers die je langzaam in het water laat koken, springen er niet meer uit. Maar er zijn ook kikkers die alert zijn en die tijdig uit het water springen. Luc Vankrunkelsven is er zo eentje. Al heel zijn leven. Deze norbertijn en kritische landbouwpublicist richtte vanuit de abdij van Averbode al in 1990 Wervel (werkgroep voor rechtvaardige en verantwoorde landbouw) op.

Wervel heeft intussen een flinke naamsbekendheid verworven. Recht op gezonde voeding hangt samen met een gezonde bodem en een warme, inclusieve samenleving. Dat is waarvoor Wervel staat. De werkgroep brengt hiervoor mensen samen, breidt zijn netwerken uit en creëert maatschappelijk draagvlak.

Go-between

Dat doet de werkgroep niet alleen in het Noorden maar ook in het Zuiden. Wervel opereert niet alleen in België, maar ook in Brazilië. De ‘verbindingsagent’ tussen Wervel en Brazilië heet Luc Vankrunkelsven. Ik weet niet hoe zijn naam met een Braziliaanse tongval wordt uitgesproken – dat moet raar klinken – maar na 22 jaar is de man daar geen onbekende meer.

Vanaf 2008 gaat hij jaarlijks voor vijf weken op tournee door dat onmetelijk grote land en van die reizen houdt hij een dagboek bij. Zo is ook ‘De kikker die zich niet laat koken’ ontstaan. Dit zoveelste boek van deze bezige bij is de neerslag van twee reizen die hij in 2016 en 2017 ondernam. Het is niet zijn eerste en hopelijk ook niet zijn laatste.

Vankrunkelsven is een glokale burger die de samenwerking tussen Noord en Zuid hoog in het vaandel voert. Dat is ook het handelsmerk van dit dagboek waarin zijn aantekeningen geïllustreerd werden met geometrische en gestileerde afbeeldingen van Braziliaanse medewerkers van de Federale Universiteit van Paraná.

Hij is in al die jaren een go-between geworden met een sociaalecologische boodschap. Hij brengt een stukje Brazilië naar België, maar ook andersom vertelt hij daar via een Wervel-documentaire als ‘Het ritme van de rups’ over ons land en de bewegingen van onderuit die CSA heten en/of die kaderen in het wereldwijde verzet om de commons, ons gemeenschappelijk bezit/erfgoed (grond, zaden, water, vervoer, voedsel,…) terug in de handen van de plaatselijke gemeenschappen te leggen.

Biblia, boi, bala

Tijdens zijn reizen in 2016 en 2017 zag het er voor Brazilië politiek en sociaalecologisch zeer somber uit. Economisch machtigen schoven half mei 2016 president Dilma Rousseff opzij in een coup zonder wapens. Meteen schafte de nieuwe regering Temer het Ministerie voor Agrarische Ontwikkeling af. Dat ministerie voor de familiale landbouw was koploper agro-ecologie, steunde vele praktijken van onderop en startte overal opleidingen agro-ecologie.

Nu werd grootgrondbezitter en sojakoning Blairo ‘Golden Chainsaw’ Maggi er Minister van Landbouw. Een kettingzaag en ontbosser als landbouwminister … Je moet er maar mee opgescheept zitten.

Vankrunkelsven is niet mals voor dergelijke figuren. Hij fulmineert in zijn dagboek tegen de drie b’s die in het federale parlement de lakens uitdelen: bíblia (Bijbel, wat staat voor de evangelische, conservatieve kerken), boi (rund of de macht van de agro-industrie) en bala (wapenindustrie, leger en repressie). Volgens hem zijn het die drie machten die tijdens zijn verblijf een ‘staatsgreep’ pleegden waardoor Dilma Rousseff als president moest aftreden.

Deze passage verschijnt onder het titeltje ‘Paus Franciscus, bescherm ons tegen de 3 b’s’. Of dat zal helpen betwijfel ik, maar een ding is zeker: Vankrunkelsven neemt een duidelijk politiek standpunt in, zoals ook al die bevrijdingstheologen waarnaar hij in zijn boek verwijst: François Houtart, Paolo Freire, Frei Betto, José Combin, Leonardo Boff en nog zovele andere, minder bekende priesters.  

Kiezels

Ondanks de verrechtsing in het land bewijst Vankrunkelsven met dit boek dat er in Brazilië nog heel veel mooi werk verricht wordt door kleine en grote bewegingen van onderuit. Door zijn uitgebreide netwerk in beeld te brengen slaagt hij erin een ander Brazilië te tonen, waar een forse dynamiek van onderuit vertrekt.

De voorbeelden die hij hiervan geeft in zijn reisdagboek zijn legio en dan gaat het niet alleen over de intussen overbekende landlozenbeweging Movimento sem Terra (MST), maar en vooral ook over kleine initiatieven die, zoals de auteur de beeldspraak van de kikker gebruikt, ‘kiezels (zijn) om het kolkende en kokende water te bedaren, wat af te koelen’.                    

Hoop

Vanuit die insteek leeft ‘De kikker die zich niet laat koken’ in de eerste plaats als een hoopvol boek van iemand die, geïnspireerd door de bevrijdingstheologie, vanuit de tegenstroom een hoopvolle boodschap blijft uitsturen. Een andere wereld behoort nog steeds tot de mogelijkheden. De inspiratie hiervoor haalt Vankrunkelsven niet alleen uit Vaticanum II maar ook bij zijn filosofische vrienden onder wie hij zeker Ernst Bloch, de filosoof van de hoop, maar ook Hannah Arendt rekent.

‘Het gevaar bestaat erin dat we echte bewoners van de woestijn worden en ons er thuis voelen. (…) Alleen van wie onder de woestijncondities de passie voor het leven weet vol te houden, kan worden verwacht dat hij in zich die moed verzamelt die de oorsprong is van elk handelen – en van alles wat ertoe leidt dat de mens een handelend wezen wordt.’

Dat is een citaat van de filosoof Hannah Arendt dat zeer mooi aansluit bij het leven, het denken en het werk van een activistische kosmopolitische norbertijn die van onderuit een geduldige wrikker in de marge blijft. Is dat werk van Wervel niet meer dan het aanbieden van enkele kiezels, zoals Vankrunkelsven schrijft? Dat lijkt me te bescheiden, want de Wervels en de Vankrunkelsvennen van deze wereld zijn ook mee de basis van gezamenlijk verzet aan het leggen door zich nationaal en internationaal te organiseren om klimaatverandering en vernietiging tegen te gaan.

Wie dit dagboek leest, ziet Braziliaanse en Belgische kikkers uit het bad springen. Dat het een plaag moge worden. De wereld kan er alleen maar beter van worden. Of, om het met een andere uitdrukking te zeggen: als het water stijgt, kan je binnenboord maar best met genoeg riemen in dezelfde richting roeien. Dat geeft ook de tegenstroomse roeier moed.

Luc Vankrunkelsven, De kikker die zich niet laat koken, klimaat in beweging, 2018, DABAR-LUYTEN, Heeswijk, 170 blz. ISBN9789064164392