De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Glenn Diesen: ‘Europe as the Western Peninsula of Greater Eurasia: Geoeconomic Regions in a Multipolar World’

Glenn Diesen: ‘Europe as the Western Peninsula of Greater Eurasia: Geoeconomic Regions in a Multipolar World’

maandag 20 december 2021 07:34
Spread the love

Europa’s afhankelijkheid van de VS is niet langer houdbaar. Glenn Diesen introduceert een alternatief. Verwerft het Russisch-Chinese partnerschap voldoende geo-economische macht, dan kan het Europa met Azië integreren tot een Euraziatisch supercontinent. Daarin kan de EU zijn partners diversifiëren, om een buitensporige afhankelijkheid van één speler of regio te voorkomen.

December 2017, ruim een jaar na het Brexit-referendum in het Verenigd Koninkrijk, publiceerde de Brusselse vestiging van de Spaanse denktank Real Instituto Elcano een Policy Paper waarin het vier scenario’s beschrijft van waar Europa geopolitiek staat in het jaar 2030, zowel qua interactie tussen de lidstaten als in de relatie met de grote mogendheden Amerika, China en Rusland. De achterliggende vraag was of Europa een geopolitieke ondergeschikte zou blijven, of zich zou ontwikkelen tot een zelfs­tandige speler onder de grootmachten. Het liet vier deskundigen op het gebied van buitenlands beleid een visie op papier zetten over hoe de toekomst zich zou kunnen ontvouwen.

Het eerste scenario schetst een Europa dat ten prooi valt aan externe actoren en interne concurrentie. De speciale relatie met de VS is geschiedenis, de NAVO passé, en de EU irrelevant. Het tweede scenario, van de hand van ULB-professor en Senior Research Fellow bij het Egmont Instituut Alexander Matte­laer, voorziet een Europese Unie die de dienst uitmaakt in Europa en mee het wereldgebeuren bepaalt. In het derde scenario beleeft het Westen een wedergeboorte. Het trans-Atlantische kader onder leiding van de VS en het VK bepaalt wat er in Europa gebeurt en hoe Europa zich in de wereld opstelt. Het vierde scenario tenslotte toont hoe het Chinese Belt and road initiative Europa economisch, politiek, en militair-strategisch dichter bij elkaar heeft gebracht.

Europa als westelijk schiereiland van Groot-Eurazië

In zijn boek Europe as the Western Peninsula of Greater Eurasia ziet de Noorse professor Glenn Diesen een interessant alternatief voor Europa. Hij vertrekt vanuit zijn theorie van de afhankelijkheids­balans1: integratieprojecten leveren enkel duurzame wederzijdse economische voordelen op bij ‘even­wicht van afhankelijkheid’. Daar waar realisme, één van de denkkaders in de internationale politiek, suggereert dat vrede een machtsevenwicht vergt en prikkels om de status-quo te behouden, vergt vrede in het geo-economische equivalent [van realisme] een evenwicht van afhankelijkheid. De natie die beschikt over strategische industrieën, transportcorridors en financiële instrumenten kan geo-economis­che macht inzetten om hegemonie te verwerven of om soevereiniteit te versterken. Geo-economische regio’s met die drie pijlers verwerven collectieve macht.

Diesen schetst hoe het hedendaagse Westen als regio eigenlijk een toevalstreffer van de geschiedenis is. Na de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog kon de VS het primaat over West-Europa en Oost-Azië versterken door middel van veiligheidsafhankelijkheid en geo-economische controle over strategis­che industrieën, transportcorridors en financiële instrumenten. De confrontatie met communistische riva­len verzachtte de geo-economische rivaliteit tussen de VS en zijn afhankelijke bondgenoten.

Mondiale economische macht als geo-economische regio

Diesens theoretische opstap leidt regelrecht naar zijn analyse van de ontwikkelingen in de Europese Unie en Eurazië. De wereld is geopolitiek en geo-economisch veranderd. China maakt een einde aan het unipolaire tijdperk en loopt zich warm voor geo-economisch leiderschap. Het spant zich samen met Rusland in om Europa en Azië te integreren tot één Euraziatische geo-economische regio. Diesens ideeën staan haaks op het traditionele denken in het Westen. Anders dan het vierde Elcano-scenario, waarin China zich via een verdeel-en-heerspolitiek in het centrum van Europa nestelt en lidstaten steeds afhankelijker worden, is er in Diesens perspectief geen sprake van een dominante economische macht. Groot-Eurazië verwerft collectief mondiale economische macht als geo-economische regio.

In Diesens boek vormt het Russisch-Chinese strategische partnerschap de kern van dat Groot-Eurazië. Verwerft dat partnerschap voldoende geo-economische macht, dan kan het Europa en Azië daadwerke­lijk integreren in een Euraziatisch supercontinent. In zo’n scenario zit Europa in een wippositie tussen twee geo-economische regio’s: enerzijds als subregio van de trans-Atlantische regio, anderzijds als onderdeel van Groot-Eurazië. Om te overleven als geo-economische regio in een multipolaire wereld, moet de EU als westelijk schiereiland van Groot-Eurazië zijn strategische autonomie laten gelden en zijn partners diversifiëren, om een buitensporige afhankelijkheid van één staat of regio te voorkomen.

Een regio met een geïntegreerde economie die beschikt over geduchte wapens, kan al snel overgaan op concurrentie met economische middelen. De EU heeft al stappen gezet om veiligheid los te koppelen van geo-economie. De Unie is in meerderheid toegetreden tot de Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB), en sommige leden tot het Chinese Belt and Road Initiative. Het gelijktijdig onderhouden van een partnerschap met de VS én een onafhankelijk Rusland- en China-beleid sluit duurzame strategische EU-autonomie niet uit. De EU positioneert zich, net als India en Turkije, best tussen het trans-Atlantische partnerschap en Groot-Eurazië. Zo’n positionering vergt een eigen leger. Dat neemt de veiligheidsgarantie en daarmee de geo-economische macht van de VS de wind uit de zeilen.

Diesens boek biedt Europa nieuwe kansen in een veranderende wereldorde. Het Europese leger dat hij voorstelt, beperkt zich best strikt tot defensie. Het moet de NAVO niet kunnen noch willen vervangen. In Diesens toekomstbeeld verliest de trans-Atlantische alliantie gaandeweg zijn relevantie, tenzij het militaire touwtrekken tussen de grootmachten uitmondt in gewapend conflict. Diesens concept veronderstelt dat Brussel de neuzen in dezelfde richting krijgt en het Westen de giftige propaganda tegen China en Rusland matigt. Geopolitiek gaat niet om nobele idealen als democratie, mensenrechten, of “onze manier van leven”, maar om nationale belangen. Voor wat Europa betreft: die belangen worden niet langer adequaat gediend in een exclusief westers partnerschap.

Het gedachtegoed van professor Diesen ligt in het verlengde van hetgeen in hoofdstuk 13 van mijn boek ‘De wereld na Trump en Merkel. Europese rivaliteit, neoliberalisme en het machtsevenwicht’ aan de orde komt. Het maakt dus deel uit van mijn lezing/boekpresentatie op dinsdag 11 januari 2022 om 19:30 uur in de Stedelijke Bibliotheek Beringen, Graaf van Loonstraat 2, 3580 Beringen. De toegang is gratis. Inschrijven kan via bibliotheek@beringen.be, T 011 45 08 10 of via de infobalie van de bib.

Europe as the Western Peninsula of Greater Eurasia: Geoeconomic Regions in a Multipolar World, door Glenn Diesen, Rowman & Littlefield, 252 blzn, september 2021, ISBN 978-1-5381-6176-0 (gebonden), 978-1-5381-6177-7 (eBook). Glenn Diesen is professor aan de University of South-Eastern Norway en redacteur bij het Russia in Global Affairs journal.

1 Men moet Diesens theorie van de afhankelijkheidsbalans niet verwarren met de afhankelijkheidstheorie van Immanuel Wallerstein, die het falen verklaart van niet-geïndustrialiseerde landen om zich economisch te ontwikkelen. Er is wel enig verwantschap met het door Norbert Elias ontwikkelde interdependentiebegrip.

Dit artikel verscheen eerder op Geopolitiek in context

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!