Toen de manifestatie Restoring Honor op de Mall in Washington ongeveer halfweg was, besefte ik dat ik Glenn Beck sympathiek begon te vinden.

Geef me, voor mijn vrienden stappen ondernemen om me te laten interneren, alstublieft de kans om dat uit te leggen. Ik vond Beck niet echt sympatiek – maar ik kon er wel inkomen dat sommige mensen dat wel vonden. Of hij nu meent wat hij zegt of niet, ik bewonderde zijn talent om eerlijkheid uit te stralen, en om zijn onsamenhangend gebazel over godsdienst, ras en verlossing, samenhangend te laten lijken.

Dat alles maakt me bezorgder dan ooit over de toekomst van onze politiek.

Laat één ding duidelijk zijn: Beck is de verpersoonlijking van alles wat ik in de Amerikaanse politiek en hedendaagse cultuur verafschuw. Als linkse antikapitalistische en anti-imperialistische feminist, ben ik het oneens met zowat elk standpunt dat hij inneemt. Als journalist en professor die belang hecht aan een zeker intellectueel niveau in het politieke vertoog, vind ik zijn opzettelijke onwetenheid en gewiekste bedrog onredelijk.

Ik ben dus niet op zoek naar een charismatische leider, ik werd niet verleid door de handigheid waarmee Beck de televisiecamera’s bespeelt, en evenmin heb ik mijn linkse politieke overtuigingen laten varen. Ik probeer enkel te begrijpen wat er gebeurde toen ik zaterdagmorgen op mijn computer naar de rechtstreekse beelden van de bijeenkomst keek. Ik verwachtte een zoveelste rechtse fundamentalistische snuiter een beperkt publiek toe te zien spreken, en nam me dus voor om enkele minuutjes te kijken, en dan iets anders te gaan doen. Maar nee: gedurende het hele drie uur durende evenement zat ik aan mijn stoel vastgekluisterd.

Want wat ik zag, was het meest geraffineerde politieke spektakel uit de recente geschiedenis, zowel retorisch als visueel. Beck slaagde erin om een rechts publiek aan te spreken zonder zich tot de Republikeinse Partij en de Tea Party-beweging te beperken. Meer nog: mogelijk schiep hij een nieuw publiek voor zijn politieke standpunten. Het zou belachelijk zijn om voorspellingen te doen op basis van één bijeenkomst, maar ik denk dat Beck met zijn optreden de stap gezet heeft van gemediatiseerde brulkikker naar voorman van een politieke formatie die het speelveld wel eens grondig zou kunnen dooreenschudden.

Mijn advies: de linkerzijde, die misschien geneigd is de man af te doen als een volksmenner, en de zaak verder blauwblauw te laten, moet dit alles ernstig nemen, en proberen te begrijpen wat hij aan het doen is. Hier is alvast mijn poging.

Godsdienst

Het christendom en rechtse politieke standpunten worden in de Verenigde Staten vaak vermengd. Beck schoof een vertrouwd denkkader naar voren: Amerika is een christelijke natie die religieuze vrijheid hoog in het vaandel voert. Christenen nemen het voortouw in de Verenigde Staten, maar er is plaats voor ieder die in God gelooft. Ieder die ‘blijvende beginselen’ predikt die, ondanks theologische verschillen, in alle godsdiensten aanwezig zijn, is welkom.

“Hierover zijn ze het allemaal eens: God is het antwoord,” zei Beck in zijn oproep voor een centralere rol voor godsdienstige instelllingen, of het nu kerken, synagogen of moskeeën zijn. Maar ondanks alle godsdienstige retoriek, praatte Beck nooit over de hete hangijzers die belangrijk zijn voor conservatieve christenen. Over abortus of holebi’s geen woord. Over op theologie gebaseerde argumenten tegen evolutie en klimaatopwarming werd niet gerept. Dit keer noemde niemand de islam een duivelse godsdienst.

In plaats daarvan concentreerde Beck zich op eenvoudige thema’s waarover hij gemakkelijk een eensgezinde reactie kon krijgen. God gaf ons de puzzelstukken – geloof, hoop en liefdadigheid – en het enige wat we moeten doen, is die stukken samen leggen. Eerder dan hoogmoedig beweren dat God aan onze kant staat, zei hij, moeten wij aan Gods kant staan.

In de toekomst zal Beck zich waarschijnlijk duidelijk moeten uitspreken tegen abortus en het homohuwelijk om conservatieve christelijke medestanders vast te houden, maar afgelopen zaterdag telde alleen zijn schijnbare religieuze oprechtheid. Ik kan natuurlijk niet weten hoe oprecht Becks geloof in een traditionele godsopvatting is, maar dat is hier niet belangrijk. Hij klinkt eerlijk, hij beweegt eerlijk; hij schept een indruk van eerlijkheid. Hij kruidt de publieke discussie over godsdienst met een emotionele oprechtheid die ongewoon is voor iemand met zijn job. Wanneer religieuze mensen geloven dat iemands geloofsbelijdenis echt is, dat het aan fatsoen ontsproten is, en diep doorvoeld, worden verschillen tussen doctrines minder belangrijk.

Er is wat discussie geweest over de vraag of Beck, die zich tot het mormonisme liet bekeren, echt in contact kan treden met protestanten en katholieken. Sommigen van hen zien de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen als een cultus, eerder dan als een authentieke christelijke geloofsovertuiging. Dat sommige evangelisch-fundamentalistische christenen Beck zullen verwerpen, lijdt geen twijfel, maar voor veel anderen zou de aantrekkingskracht van zijn persoon die bezwaren wel eens kunnen wegnemen.

Ras

Ook Becks analyse van de rassenkwestie is oude wijn in nieuwe zakken. Zoals de meeste conservatieven beweert hij dat racisme in Amerika verleden tijd is, en dat gelijkheid tussen de rassen afhangt van een geëffend speelveld dat gelijke kansen biedt, maar geen gelijke resultaten garandeert. Mensen zoals Beck hangen liever een eenvoudig verhaal op over zelfontplooiing en het einde van het (officiële) racisme, dan dat ze toegeven dat de overheersing van de blanken die resultaten nog steeds beïnvloedt door middel van geïnstitutionaliseerd racisme en onbewuste vooroordelen.

Wat nieuw was aan Becks versie van het verhaal, was de selectie van de gastsprekers. Daar zaten heel wat niet-blanken tussen, waaronder een aanzienlijk aantal Afro-Amerikanen. Hun rol ging ook heel wat verder dan die van de niet-blanken die vaak als alibi worden opgevoerd, bij de Republikeinse Partij, maar ook in allerlei instellingen. Beck gaf zelfs spreektijd aan Alveda King, een van de nichtjes van Martin Luther King, die wellicht zijn bewering moest illustreren als zou hij met zijn toespraak in diens voetsporen treden.

Is dat alles allemaal cynisch en symbolisch? Of hebben diegenen onder ons die blank zijn niet het recht om die vraag te stellen in de aanwezigheid van zo gepassioneerde gekleurde mensen op het podium? Dit waren geen bordkartonnen figuren die voor de camera geschoven waren om wat kleur toe te voegen, maar een eclectische mix van mensen, die allen een fundamentele geloofsovertuiging omarmden die ze met Beck schenen te delen.

Kan een op Becks benadering gebaseerde beweging dan ook door niet-blanke gemeenschappen omarmd worden? Geen idee, maar blanken die worstelen met de opdracht rassen gelijk te behandelen, of die toch tenminste de schijn willen wekken dat ze die opdracht ter harte nemen, zullen hem hierdoor wel aantrekkelijk vinden. De aantrekkingskracht van de Tea Party wordt tegengewerkt door hun openlijk racistische ideologie. Becks strategie verhelpt mogelijk dat probleem, als hij erin slaagt een beweging te creëren met genoeg niet-blanken erin om ervoor te zorgen dat het geweten van blanken gesust wordt, zonder zo ver te gaan dat het aandeel van die niet-blanken groot genoeg wordt om een gevaar te vormen voor de blanke dominantie.

Verlossing

De centrale boodschap van de manifestatie was persoonlijke en collectieve verlossing, waarbij het persoonlijke en het collectieve met elkaar vervlochten werden. In tegenstelling tot sommige reactionaire rechtsen, sprak Beck vaak over Amerika’s vergissingen, hoewel die allemaal veilig in het verleden gesitueerd werden. In plaats van de slavernij de verdoezelen, benadrukte hij haar. Hij noemde het één van Amerika’s ‘littekens’, een term die hij maar bleef herhalen, om te benadrukken dat onze morele en politieke dwalingen tot het verleden behoren, niet tot het heden.

“Amerika is zowel vreselijk goed, als vreselijk slecht geweest,” zei hij. Nu hebben we de keuze: “Ofwel laten we die littekens ons vernietigen, ofwel laten we ons door hen verlossen.” Net zoals alle individuen zonden begaan, begaan alle naties zonden. Net zoals we in ons persoonlijke leven verlossing zoeken, zoeken we verlossing als natie. Als de hele werkelijkheid binnen dat kader geplaatst wordt, wie zou dan niet het pad van de verlossing kiezen?

Amerika heeft dan wel gezondigd, op een heel ander vlak kan het niets verweten worden. “Het is meer dan een land. Het is een idee, de idee dat de mens zichzelf kan besturen,” zei Beck. Een idee blijft zuiver, wat betekent dat we ons niet moeten afvragen of er iets mis is met onze politieke en economische systemen die tot mislukkingen leiden. Onrecht moet het resultaat zijn van individuele fouten, niet van tekortkomingen van het systeem waarbinnen ze voorkomen.

Ook dit is doorsnee conservatieve ideologie. De Verenigde Staten is niet gewoon een land dat worstelt om democratischer te worden – het is de essentie van de democratie. Onze oorlogen zijn per definitie bevrijdingsoorlogen. Het kapitalistische systeem, dat rijkdom concentreert in de handen van enkelen, is geen belemmering voor de vrijheid: het is de essentie van vrijheid. Dat die ideeën in tegenspraak zijn met de egalitaire en anti-imperialistische geest van de Blijde Boodschap, doet niet ter zake, want de Verenigde Staties is een christelijk land, en de idee ‘de Verenigde Staten’ staat boven elk verwijt.

Maar, nogmaals: de sleutel tot Becks succes is niet zijn ideologie, maar de manier waarop hij al het bovenstaande samenbrengt. Een natie wier rijkdom gebaseerd is op volkenmoord, slavernij en een voortdurende dominering van de Derde Wereld, is tevens het baken van geloof, hoop en naastenliefde? Beck ‘bewijst’ het door Moses op één lijn te stellen met George Washington, Abraham Lincoln en Martin Luther King. Ze maken allemaal deel uit van dezelfde traditie, hetzelfde streven naar vrijheid.

Beck is de perfecte persoon om als woordvoerder van die ‘vrijheidsbeweging’ te dienen. Hij praat openlijk over het drank- en drugsmisbruik dat zijn leven beheerste, tot hij zijn geloof in God ontdekte. Maar in tegenstelling tot George W. Bush, vertelt Beck dat verhaal met overtuiging. Zowel Bush als Beck vertellen misschien de waarheid over hun ervaring, maar Beck geeft je ook het gevoel dat het de waarheid is, op een manier waarop Bush dat nooit gekund had.

Reacties

“Wacht eens even,” zeg je nu waarschijnlijk. “Dit houdt geen steek. Beck spuit een verwarde en verwarrende woordenbrij waarin de geschiedenis herschreven wordt, en de werkelijkheid ontkend. Het klinkt misschien goed, als je er genoeg energieke muziek en inspirerende persoonlijke verhalen van veteranen, ministers, filantropen en bekwame tv-figuren tegen aangooit, maar het is niets meer dan een gulp oude rechtse ideologie, hoe gladjes en oprecht de presentatie ook moge lijken.”

Wat zouden Becks medestanders daarop zeggen? Wellicht iets in de trant van:

“Dus jij bent één van degenen die de littekens blijft openrijten? Waarom heb je zo weinig geloof, waarom verwerp je de hoop, en waarom weiger je aan liefdadigheid te doen? Waarom keer je je af van de waarden en principes die ons zo groot gemaakt hebben? Glenn heeft het gezegd: “We moeten vooruitgaan, of ten onder gaan. Ik kies ervoor om vooruit te gaan.” Glenn wil ons helpen vooruit te gaan, en jij wilt ons ten onder doen gaan.”

Ik ben het met je eens dat Beck het aan het verkeerde eind heeft op zowat alle vlakken. Ik geloof ook dat hij, gezien zijn voorgeschiedenis als volksmenner en bedrieger, niet geschikt is voor een job als journalist of politicus. Inderdaad: mogelijk is hij één van die mensen die niet in staat zijn om eerlijk te zijn, iemand wiens ‘echte’ persoonlijkheid niet te onderscheiden valt van zijn toneelmasker. Het klopt dat hij een beangstigende kerel is.

Ik ben het met dat alles eens. Het is meteen ook de reden waarom ik Glenn Beck niet echt sympathiek vind. Als ik ooit in zijn buurt zou komen, zou ik hem waarschijnlijk nog minder sympathiek vinden. Maar nu ik zijn drie uur durende show gezien heb, begrijp ik waarom het zo makkelijk is om hem sympathiek te vinden, op een scherm althans. Zijn vreemde mengeling van arrogantie en nederigheid komt sympathiek over, zolang je niet te diep nadenkt.

Meer dan ooit willen mensen in de Verenigde Staten liever niet te diep nadenken. Daar word je op dit ogenblik namelijk niet bepaald vrolijk van. Iedereen praat over Beck, maar inmiddels staan we aan de rand van de afgrond. Je hoeft geen onheilsprofeet te zijn om in te zien dat ons land op zijn retour is, en dat de planeet niet langer in staat is om aan onze eindeloze verwachtingen te voldoen. Dat is een harde waarheid, en velen proberen die te overstemmen.

Het gevaar van Beck is niet de aantrekkingskracht die hij uitoefent op andere conservatieven, maar eerder de aantrekkingskracht die hij uitoefent op ieder die de werkelijkheid wil ontkennen. Ik vrees niet zozeer dat hij een conservatieve onderstroom zal mobiliseren en misschien een poging zal doen de leider te worden van dat deel van het politieke spectrum, maar dat zijn boodschap weerklank zal vinden bij gematigden, misschien zelfs bij enkele centrum-linkse mensen die alle hoop verloren zijn.

Is het overdreven je zorgen te maken over de aantrekkingskracht die Beck uitoefent op groepen buiten het extreem-rechtse kamp? De belangrijkste retorische kunstgreep die Beck zaterdag toepaste, was zijn bewering dat de manifestatie “niets met politiek te maken” had. In alle politieke strekkingen zijn er mensen die krampachtig aan het huidige politieke bestel proberen te ontsnappen: dat lijkt immers een bron van eindeloze frustratie en leed.

Die mensen zal Glenn Becks met zijn show in verleiding gebracht hebben.

Robert Jensen is professor journalistiek aan de University of Texas in Austin

(Vertaling uit het Engels: Steven Haerens)