Op de ULB-campus toont de expo ‘A la découverte de l’âge d’or des sciences arabes’ dat de letters van ons alfabet onleesbaar zouden zijn zonder Arabische inmenging. En in de Villa Empain stellen een twintigtal hedendaagse kunstenaars en designers uit Libanon hun werken voor, want ‘Art is the Answer!’

“Er zijn veel gelijkenissen tussen België en Libanon”, zegt Diane Hennebert, directeur van de Boghossian Stichting. “Het zijn allebei kleine, rijke landen die in de loop der eeuwen overrompeld werden door gretige buurlanden.  Allebei landen ook met verschillende inheemse culturen, en dat lokt conflicten uit. Maar in België gooien we nog geen bommen naar elkaar”, grinnikt ze. “Jullie halen ten minste geen geweren boven”, zegt designer Karim Chaya. De Libanese ontwerper bouwde een schommel met twee stoelen die naar elkaar toekijken. ‘Sophia w’Igiya ‘ (Yves et Yvettes) heet de balans. “Uiterst geschikt voor Libanese politici”, grapt Karim Chaya.

Luim en ernst

Zwaarwichtigheid en luchtigheid, dromerijen en politieke commentaar, functionaliteit en esthetiek, ernst en humor, doordenken en dartelen, zelfspot en ernst, surrealisme en levensechtheid,… Eén voor één paradoxen van de hedendaagse Libanese kunstscène. Die krachtige creativiteit in een vermorzeld en gekneusd land zou een ontnuchterend voorbeeld voor dit morrend en nukkig land kunnen zijn. “De ironie, de humor, het kritische afstand nemen; wij, Belgen, kunnen ons daarin herkennen”, aldus Diane Hennebert die met haar filosofische achtergrond wil nadenken over levensvragen en conflicten. Vragen opwerpen, vergelijken, bruggen slaan, dat doet ook de Boghossian Stichting.  De familiale stichting van Armeense oorsprong kocht de verkommerde Villa Empain, een juweeltje van Art Déco-architectuur. Na een grondige renovatie opende in 2010 het prachtpand de deuren en het Centrum voor Dialoog tussen Oosterse en Westerse culturen installeerde er zich.

Oost-West, overal best

In hun wezen zijn vele Libanezen een ‘dialoog tussen Oost en West’. De meesten studeerden in het buitenland, werken er of werken samen met buitenlandse partners en bedrijven. “Het zijn nomaden”, weet Diane Hennebert ,”de nazaten van de Feniciërs ook. Uitwisselen, reizen,…” Dit nomadische komt tot uitdrukking in de glinsterde installatie van Wyssem & Cécile Noch; een opeenstapeling van zwart glanzende valiezen. Een andere verwijzing naar al dan niet gedwongen vluchten is ‘Mobile Airport’, een soort loopband als een start- of landingsbaan voor vliegtuigen. Opvallend is ook de veeltaligheid van al deze Libanese ‘wereldburgers’.

Beelden beklijven

Monkelende zelfreflexie is aanwezig in de meeste werken van deze tentoonstelling. In de indrukwekkende inkomhal van de Villa Empain staat het rotterende beeld ‘ As’Asalam Akleykum…Peace Be Upon You’ van Zena el Khali, geboren in London, opgegroeid in Nigeria, gestudeerd in Beiroet en in New York. Haar draaiende ‘kalligrafie’ is gemaakt van kleine, vierkante spiegeltjes zoals de glinsterende discoballen van indertijd. “Ik denk dat de massacultuur een globale taal is die mensen dichter bij elkaar kan brengen”, zegt de kunstenares die beweert energie op te steken door de Arabische revoluties.

De naweeën van de burgeroorlog

In de schilderijen van Ayman Baalbaki vinden we duidelijke verwijzingen naar de Libanese burgeroorlog. Met zijn doek uit de reeks ‘Al Mulathan’, de gesluierde, haalde hij de internationale pers op de Biënnale van Venetië in 2011. Een krachtig werk uit die reeks hangt ook in de Villa Empain. Het is een ‘Fedayin’, een verzetstrijder, met een Arafatsjaal voor het gezicht: kleurrijk, intens, gedreven geschilderd. Geschilderd op een bebloemde textielstof die onder de verflagen komt piepen. Ayman Baalbaki trekt naar de markt of textielwinkels en koopt er lappen stof waarmee de vrouwen uit Zuid-Libanon zich (vroeger) kleedden. “Vroeger waren zowel mannen als vrouwen gesluierd”, valt zijn broer Saïd Baalbaki bij. “Die hoofddoeken dienden om mensen tegen het opwaaiend stof te beschermen.”

Die kleurrijke lappen ‘maroufleert’ Ayman Baalbaki op een wit canvas, op die manier schildert hij geschiedenis op geschiedenis. In de verfklonters lijkt de woede om de woestenij gebald te zitten, wat het werk alleen maar aangrijpender maakt. De toeschouwer kijkt ernaar vanuit sierlijke schaarstoelen, afkomstig uit Syrië. Kijken vanuit Syrië naar hoe Libanon eertijds verwoest werd.

Te Paard!

Dat zuurzoete, ‘tongue-in-cheek’ ondertoontje loopt door de hele tentoonstelling, maar is nog het sterkst aanwezig in de installatie van Saïd Baalbaki. Saïd is de oudere broer van – de nu ietwat bekendere, jongere – Ayman. Geen ‘Kaïn en Abel’ verhaal, want de broers steunen elkaar. Ook al woont de jongere Ayman, na studies in Parijs, opnieuw in Beiroet en resideert Saïd in Berlijn waar hij studeerde. Saïd schildert ook, net zoals vader Baalbaki en een oom en een neef. Maar Saïd verdient meer bekendheid met zijn drieledige installatie rond ‘Al Burak’ – het legendarische paard waarmee de profeet Mohammed duizenden kilometers aflegde.

De mythologische viervoeter die Mohammed besteeg, was half muilezel en had het hoofd en de hals van een prachtig vrouwmens. Het dook pas na een paar eeuwen op in de Koran. Staat daarin dat het huwelijk van de 25-jarige Mohammed met een 40-jarige christelijke (handels)vrouw door een christelijke priester werd ingezegend? Wat wordt er ons wijsgemaakt? Wat is er van waar? Hoe werkt propaganda? Wat is de waarheid? Dat zijn de achterliggende vragen bij ‘Al Burak’.

Via zijn installatie stelt Saïd Baalbaki dat alles in vraag: hij maakte een compleet fictief museum rond het legendarische paard, compleet met oude vitrinekasten vol (pseudo)archeologische vondsten, brieven van Duitse archeologen die een zogezegd schouderblad van het paard terugvonden, kleine gravures van een wolf met een dikke staart (een hilarisch kleinood), oude vintagefoto’s, kaarten, (zelf)geschilderde portretten van Britse militairen van het protectoraat (lees vooral de fijngevoelige, grappige naamkaartjes),… Saïd Baalbaki tolt en dolt met waarheid en verzinsel. “Het verwondert me dat er nog geen ‘fatwa’ over Saïd is uitgesproken”, fluistert Rose Issa, zijn Iraans-Libanese-Londense galeriehoudster.

Arabische wijsheden

Kunst maar ook kennis kunnen macht(ig) zijn. Dat wil de tweede – gratis – tentoonstelling vertellen. Hoe werd onze wereld – en onze vooruitgang – beïnvloed door Arabische wetenschap? De bijdragen inzake geneeskunde, sterrenkunde, scheikunde, wiskunde, mechanica, architectuur en muziek zijn onschatbaar maar toch weinig bekend. Het woord ‘cijfer’ is van Arabische oorsprong, net als het abstracte begrip ‘nul’. Nul staat voor niks, is niet tastbaar maar is wel onmisbaar om te kunnen rekenen. Ook de begrippen‘cheque’ en ‘algebra’ hebben hun oorsprong in de Arabische wereld.

Met de nodige ‘humor’ is dit een interessante kijk op vandaag. De schitterende catalogus met de reproducties van magnifieke manuscripten en tekeningen is boeiende lectuur voor bij een kop muntthee. Maar een tentoonstelling houdt meer in dan het plakken van een boeiend boek op bordkarton . Wetenschappelijk verantwoord en noodzakelijk als opzet, maar slaapverwekkend als opium.

Wakker schudden door af en toe eens goed tegen de schenen te schoppen, door wat te provoceren, zoals de broertjes Baalbaki in al hun zachtaardigheid; dat blijft bij. Alsook de genereuze gulheid en de warme humaanheid van mensen uit het Midden-Oosten.

De tentoonstelling ‘Art is the Answer!’ is tot 2 september te bewonderen in de Villa Empain, Franklin Rooselveltlaan 67 in 1050 Brussel. Er worden ook internationale ontmoetingen in dit kader georganiseerd; meer inlichtingen : www.villaempain.com; www.fondationboghossian.com

De tentoonstelling ‘A la découverte de l’Age d’or des Sciences Arabes’ is maar tot 21 april te zien op de ULB-campus, in de Allende-zaal (behoorlijk slecht aangeduid), te bereiken via dezelfde Rooseveltlaan, www.ulb.ac.be/culture. De prachtige catalogus is een uitgave van Luc Pire.