Op 29 november vond de tweede stemronde van de lokale verkiezingen in Brazilië’s 57 grootste steden plaats. De resultaten, zonder twijfel beïnvloed door de Covid-19-pandemie, zakken met 30 procent niet-deelname naar een historische dieptepunt.

De twee grootste verliezers zijn president Jair Bolsonaro en de neoliberale sociaaldemocratische partij PSDB [1] van de voormalige president Fernando Henrique Cardoso. Extreemrechtse en haat spuiende Bolsonaro-kandidaten – doorgaans evangelische predikers, gepensioneerde militairen of politieagenten – kregen het in de peilingen, stad na stad, al hard te verduren. Slechts twee door Bolsonaro onderschreven kandidaten haalden de eindmeet.

Steun van Bolsonaro keldert de eigen kandidaten

In vele steden betekende Bolsonaro’s politieke steun echter de doodsteek. In de peilingen voor São Paulo verloor Celso Russumano 10 procent van zijn stemmen nadat hij Bolsonaro’s steunbetuiging verkreeg. Hij haalde de tweede ronde niet.

In Rio de Janeiro verloor Marcelo Crivella, “bisschop” van de Universele Kerk van Gods Koninkrijk[2], fervente tegenstander van het populaire carnavalsfeest en tevens zetelend burgemeester, met 35 tegen 65 procent van de iets minder corrupte voormalige burgemeester Eduardo Paes. Deze laatste werd door de Arbeiderspartij (PT) en door de Partij voor Socialisme en Vrijheid Partij (PSOL) als de minst slechte kandidaat naar voren geschoven.

De PSDB, eeuwige favoriet van de Amerikaanse Democraten, zet zo een neerwaartse trend verder die zich al uittekende na de staatsgreep van 2016. De partij heeft dan wel het hoogste aantal burgemeesters in de Braziliaanse grootsteden, in de steden met meer dan 200.000 inwoners daalt hun aantal burgemeesters met 28 percent. De PSDB behoudt haar politieke machtspositie in São Paulo maar elders neemt de invloed van de partij snel af.

Terwijl de resultaten zondagnacht binnenstroomden verzonnen de grote media een verpletterende nederlaag voor progressief Brazilië, een foutieve analyse die de Angelsaksische media maar al te vlot overnamen.

Links won nooit in de grote steden

Om de resultaten van links en centrumlinks te kunnen situeren is het nuttig om een paar dingen te weten over de lokale politiek in Brazilië. Nooit in de hele Braziliaanse geschiedenis kwamen de linkse partijen zelfs maar in de buurt van een politieke meerderheid in de grootsteden van het land.

Zo werd Rio de Janeiro bijvoorbeeld nooit door een linkse burgemeester bestuurd. Ten tweede heeft de jarenlange mediatieke lastercampagne tegen de Arbeiderspartij[3] (PT) zijn tol geëist tijdens de gemeenteverkiezingen van 2016. Die campagne culmineerde toen in een staatsgreep zoals Petra Costa’s film The Edge of Democracy mooi documenteert. De PT zakte toen van zesde naar tiende grootste partij. De partij behield slechts één van de belangrijkste steden, Rio Branco (400.000 inwoners) met een bbp van ongeveer 1.7 miljard dollar en drie steden met 200.000 à 300.000 inwoners.

Slechts ‘gemeenteraadsverkiezingen’ in Brazilië? Met 12 miljoen inwoners is São Paulo de grootste stad van het zuidelijk én het westelijk halfrond. Foto: Rodrigo Argenton/CC BY-SA 4:0

Op zondag 29 november 2020 klom de Arbeiderspartij echter terug naar de zevende plaats en stak daarbij centrumlinkse partijen PDT en PSB voorbij. Met Contagem, Juiz de Fora, Maua en Diadema wint de PT vier steden met meer dan 400.000 inwoners en een gezamenlijk bbp van 17 miljard dollar.

Tijdens de eerste verkiezingsronde won de partij ook al 3 steden met 200.000 à 300.000 inwoners waaronder São Leopoldo. In totaal kent het aantal PT-burgemeesters in de Braziliaanse grootsteden een toename van 75 procent maar daarnaast behoudt de partij ook meer dan 170 kleinere stadsbesturen in het hele land.

Ook andere linkse partijen konden rekenen op enig succes. In Belém (met 1,5 miljoen inwoners) konden voormalig PT-burgemeester Edimilson Rodrigues en zijn vice-burgemeester de Bolsonaro-kandidaat van de extreemrechtse Patriota-partij verslaan. Deze belangrijke overwinning werd aanvankelijk onterecht gerapporteerd als de eerste grootstedelijke zege voor PSOL.

In Macapá, hoofdstad van de deelstaat Amapá, was PSOL-kandidaat Clécio Luis in 2012 reeds verkozen tot burgermeester.  Hij vormde (voor de tweede ronde) echter meteen een coalitie met de twee andere linkse partijen: DEM (Democraten, voormalige PFL/ARENA, de politieke erfgenamen van de dictatuur) en PSDB.

Als burgemeester had Luis een streng bezuinigingsbeleid en antivakbondscampagnes gevoerd. Hij negeerde daarbij de instructies van de nationale zetel van de PSOL die hem niet uit de partij kon of wou zetten. Belém is dus niet de voornaamste zege van de PT maar de recente verkiezingsoverwinning biedt de partij wel kansen om, vijftien jaar naar haar oprichting, de retoriek van linkse voorhoede achterwege te laten en zelf aan de slag te gaan.

De centrumlinkse kandidaat voor de presidentsverkiezingen in 2018, Ciro Gomes van de Democratische Arbeiderspartij (PDT), won dankzij een coalitie met de PT een nipte race tegen de zoveelste Bolsonaro-kandidaat in Fortaleza (2,5 miljoen inwoners).

Nieuwe linkse samenwerkingsverbanden?

Aangezien Gomes de voorbije  twee jaar de PT verweet coalities met andere linkse partijen te weigeren en PT-politici daarom met regelmaat uitschold, zal dit stadsbestuur de ultieme test zijn voor het aanpassingsvermogen van beide partijen. Misschien kan deze brede samenwerking zelfs de nieuwe kandidaat voor een links presidentschap in 2022 voortbrengen.

In 2018 verloor hij de presidentsverkiezingen tegen Bolsonaro. Nu wordt Fernando Haddad terug burgemeester van miljoenenstad São Paulo. Foto: Ricardo Stuckert/CC BY 2:0

De grote verliezers aan linkerzijde zijn twee naaste vrienden van voormalig president Lula, in twee verschillende partijen en in de twee grootste steden van Brazilië. In São Paulo verraste PSOL-kandidaat en leider van de huisvestingsbeweging Guilherme Boulos iedereen door Bolsonaro’s kandidaat Celso Russomano ternauwernood te verslaan en nipt tot de tweede ronde door te dringen tegen zetelend burgemeester Bruno Covas (PSDB). Ondanks de steun van PT, PDT, PSB en REDE verloor Boulos desalniettemin de tweede ronde met 20 procent verschil.

Porto Alegre, bakermat van de participatieve burgerbegroting en het Sociaal Wereldforum, heeft sinds 2001 geen linkse burgemeester meer gehad. De jonge en populaire kandidate van de Communistische Partij van Brazilië (PC do B), Manuela D’Ávila en haar vice-burgermeester, haalden bijna de verkiezingszege binnen. Seksistische lastercampagnes in lokale katholieke media en slopende schijnargumentatie van hun tegenstanders strooiden echter roet in het eten. Toch werd de negenendertigjarige D’Ávila de rijzende ster aan het firmament van links Brazilië en gaat ze een veelbelovende toekomst tegemoet. Een puike prestatie voor iemand die zichzelf openlijk als communist profileert in steden waar extreemrechtse beleidsmakers de scepter zwaaien.

Hier vallen een aantal conclusies uit te trekken:

1. Toen Bolsonaro aan de macht kwam vreesden vele linkse Brazilianen voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2020. Dat ze überhaupt konden plaatsvinden en relatief vlot verliepen bewijst dat de rechtsstaat sinds de staatsgreep op lokaal niveau gespaard bleef.
2. Een rode tsunami blijft uit, toch is er aanzienlijke vooruitgang geboekt. Linkse en centrumlinkse kandidaten wonnen twaalf van de vijfenzeventig grootste steden in Brazilië. In de gruwelijke nasleep van de staatsgreep is deze bescheiden groei symbolisch erg belangrijk.
3. Ik herhaal dit om de twee jaar en ik zal het blijven herhalen: ondanks het decennialange kleinburgerlijke internationale discours dat Brazilië aanmaant om de Arbeiderspartij achter zich te laten, is er vooralsnog geen enkele partij die in de voetsporen van de PT treden.

Vanaf januari 2021[4] zullen we de democratie met genoegen kunnen gadeslaan dankzij een verhoogde sociale controle op de overheidsbegrotingen en de invoering van een participatieve burgerbegroting in de vijf belangrijkste steden van het land.

Panorama van het centrum van de stad Diadema. Foto: Luiz83/CC AS 3:0

Diadema – met zijn allereerste PT-burgemeester – is een van die steden en ligt in het centrum van São Paulo’s industriële regio. Na een onderbreking in het Congres keert Jose Filippi, wereldwijd geprezen voor zijn innoverend beleid en voor de daling van het aantal moorden (van 40 per 100.000 naar 20 per 100.000) tijdens zijn twee ambtstermijnen als burgemeester, terug als wethouder/schepen voor volksgezondheid onder São Paulo’ nieuwe burgemeester Fernando Haddad.

Bij haar kabinetsformatie in Juiz de Flora belooft linkse academica en voormalig vakbondsleidster Margarida Salomão, die nog doctoreerde aan de Universiteit van Berkeley, rechtvaardigheid op vlak van gender en ras.

In de vervuilde industriële voorsteden van Mauá (480.000 inwoners) aan de arme periferie van São Paulo zet Marceo Oliveira, een jonge ex-vakbondsleider uit de auto-industrie met een diploma als maatschappelijk werker, zijn eerste stappen in de politiek. In Belem krijgt de PSOL eindelijk de kans om uit de schaduw van de alomtegenwoordige Arbeiderspartij te treden en zichzelf voor de hele wereld te bewijzen.

Laten we deze steden in het oog houden. Laten we bijhouden welke beleidsvernieuwingen doorgevoerd worden en laten we vervolgens methodes aanleren die nodig zijn om ze elders te implementeren. De directe democratie van het Braziliaans burgerbegrotingsmodel werd in duizenden steden overal ter wereld overgenomen. Wie weet wat er nog uit de bus komt?

Brian Mier. Foto: brasil247.com

Het artikel 2020 Mayoral Elections: Far Right Crumbles, Left Makes Progress van Brian Mier werd vertaald door Inge Coolsaet.  Brian Mier is hoofdredacteur van Brasil Wire, correspondent van TeleSur English voor Brazilië en mede-auteur van Year of Lead. Washington, Wall Street and the New Imperialism in Brazil. Zijn artikels verschijnen ook in Brasil 247, Common Dreams, Counterpunch, Truthdig, FAIR en The Indypendent. Hij woont sinds 1995 in Brazilië.

Notes:

[1] In tegenstelling tot zijn naam is de Partido da Social Democracia Brasileira (PDSB) niet langer een ‘sociaal-democratische’ maar eerder een neoliberale partij. Sociaal kan men ze nog enigszins centrumlinks noemen, economisch zijn ze voluit neoliberaal (nvdr.).

[4] Wanneer de nieuw verkozen gemeentebesturen starten (nvdr.).