Charles Janssens: Ixelles, oasis francophone
Op 26 oktober 1965 laat burgemeester Charles Janssens en zijn homogeen liberaal college in de Elsense gemeenteraad een motie goedkeuren tegen het tweetalig karakter van Elsene binnen de Brusselse agglomeratie. Dit kadert in de oppositie van de liberalen in het parlement tegen de nieuwe taalwetgeving in bestuurszaken.
In zijn pleidooi voor de gemeenteraad stelt Charles Janssens:
“A Ixelles, le Collège déplore que la stricte application du régime linguistique en matière administrative porte une nouvelle et grave atteinte à l’autonomie communale et à la liberté individuelle et qu’elle méconnait la volonté légitimement exprimé par la grande majorité ixelloise.
Les nominations et promotions de fonctionnaires et agents communaux sont soumises à des règles tracassières, voire vexatoires qui ne respectent pas les droits acquis et les conditions normales de l’avancement ce qui a pour conséquence de compromettre l’équilibre budgétaire et la stabilité des finances communales.
Ixelles doit affirmer sa solidarité avec tous ceux qui réclament la révision ou l’assouplissement de ces lois.”
Charles Janssens stelt dat de toepassing van de tweetaligheid voor het personeel de stabiliteit en de financiële toestand in Elsene in gevaar brengt. Hij vraagt verder ook dat de Franstaligen in de rand en in de Voerstreek beter beschermd zouden worden.
Enkel BSP-kamerlid Victor Larock gaat in de gemeenteraad inhoudelijk niet akkoord met de motie.
5 leden van de BSP en PSC fracties onthouden zich omdat het PSC amendement met de vraag tot de oprichting van een vaste parlementaire commissie was afgewimpeld.
Ironie van dit Belgisch verhaal:
In de volgende Regering Vanden Boeynants-De Clercq zitten de liberalen wel in de regering en de liberale minister Herman Vanderpoorten zal onder luid protest van dezelfde Franstalige liberalen de uitvoeringsbesluiten van de gehekelde taalwetgeving laten goedkeuren door de ministerraad. Ook de oprichting van de voornoemde parlementaire commissie werd als de Commissie Vranckx door de 3 nationale partijen in het parlement gestemd op 30 juni 1966.
Eerder, op 31 januari 1962, had Charles Janssens naar aanleiding van de stemming in de Kamer van het wetsontwerp over de vastlegging van de taalgrens zijn tegenstem als volgt gemotiveerd:
“Je sais que je défends en vain les droits de l’individu contre cette forme particulièrement déplaisante et dangereuse du nationalisme: la contrainte linguistique fondée sur les prétendus droits du sol.”
De uitlatingen van Elsens burgemeester Charles Janssens zijn in tijdsperspectief niet zo geïsoleerd. Zo stelt Henri Simonet, de opvolger van Joseph Bracops als socialistisch burgemeester van Anderlecht, in Le soir van 13 november 1966 onomwonden:
“… je dis qu’il est un phénomène irréversible celui de la francisation de Bruxelles. Et les mesures contraignantes -les lois linguistiques, comme les arrêtés d’exécution- n’y changeront rien. Elles sont vouées à l’échec.”
Ongetwijfeld is dit communautair opbod bij de Franstalige Brusselse partijen ingegeven door de vrees voor een nieuwe verkiezingsnederlaag en een verdere vooruitgang van het FDF dat in 1965 voor het eerst succesvol in het strijdperk was getreden. De harde Franstalige liberale oppositie tegen de nieuwe taalwetgeving is daarvoor een goede voedingsbodem.
1976: eerste Nederlandstalig gemeenteraadslid in Elsene
In 1976 wordt Volksunie senator Lode Claes verkozen als eerste Vlaams gemeenteraadslid via een gemeenschappelijke lijst met CVP, Volksunie, PVV en Rode Leeuwen. De lijst Vlaams democratische eenheid haalt 2265 stemmen of 5,04% van de uitgebrachte stemmen.
De in 1971 opgerichte Nederlandse Commissie voor de Cultuur van de Brusselse agglomeratie (NCC) lag aan de basis van deze Vlaamse kartellijsten die in 7 Brusselse gemeenten uit een samenwerking van de 4 partijen bestond. Ook in de andere gemeenten werden gedeeltelijke Vlaamse kartellijsten ingediend, behalve in Jette.
In november 1970 was er naar Etterbeeks voorbeeld het pluralistisch Vlaams Cultureel Comité opgericht dat weldra gehuisvest werd in een dubbele herenwoning aan de Kroonlaan 12-14. Het Parochieblad stelt uitdrukkelijk dat dit niet alleen aan de eigen verenigingen, maar ook aan andere Vlaamse verenigingen een gemeenschappelijke infrastructuur moet bieden. Het VCC is de voorloper van Gemeenschapscentrum Elzenhof met het maandblad OAZE.
1982: Lode Claes zorgt voor verdeeldheid
In 1977 sluit de Regering Tindemans II het Egmontpakt af waarbij het inschrijvingsrecht van Franstaligen in de Brusselse rand aanleiding geeft tot een opsplitsing van de Volksunie.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1982 weigert SP de toetreding tot de Vlaamse kartellijst ELSENE omdat Lode Claes het lijsttrekkerschap opeist en hij ondertussen een van de founding fathers van het Vlaams Blok was geweest. Dit ontstond uit het samengaan van de Vlaams Nationale Partij van Karel Dillen en de Vlaamse Volkspartij van Lode Claes die op 17 december 1978 samen aan de parlementsverkiezingen hadden deelgenomen.
Ondanks de verwachtingen werd Lode Claes als nationalistisch-liberaal verruimer zelf niet herkozen als senator en hij breekt met het Vlaams Blok.
Voordien was Lode Claes lid van het Vlaams Nationaal Verbond en werd hij bij de oprichting van Groot-Brussel in 1942 benoemd tot schepen onder oorlogsburgemeester Jan Grauls.
De kartellijst ELSENE met CVP, PVV en VU behaalt, met Lode Claes als VVP-lijsttrekker en de hoogbejaarde schrijver en radiomaker Marnix Gijsen als lijstduwer, 1184 stemmen of 3,07%. De SP is goed voor 380 stemmen of 0,98%.
Lode Claes behaalt nog 208 voorkeurstemmen en wordt niet herkozen vermits de lijst ELSENE de kiesdrempel niet meer haalt.
Op 12 juni 1987 dient Wouter Bracquené (SP) naar aanleiding van de federale verkiezingen een klacht in bij Binnenlandse Zaken over de organisatie in Elsene van de aanplakborden voor verkiezingsaffiches. De verdeling van de verkiezingsborden in Elsene gebeurt proportioneel op basis van de sterkte in de gemeenteraad. Zo eigent de liberale Liste du Bourgmestre zich de helft van de verkiezingsborden toe (5 op 10). Dit gaat in tegen de informatieplicht waaraan een gemeentebestuur gehouden is. De Gouverneur stuurt hiertoe een arrondissementscommissaris naar Elsene die de aanduiding van de lijstnaam boven de aanplakborden met een wit strookje laat overplakken.
Intussen is bij de opeenvolgende verkiezingen deze proportionaliteit verminderd en beschikken de partijen uit de gemeenteraad over een relatief gelijkaardig aantal borden met daarnaast een gemeenschappelijke ruimte voor niet vertegenwoordigde partijen in de gemeenteraad. De tussenkomst van de arrondissementscommissaris in 1987 had als gevolg dat er sedertdien in Elsene geen officiële beslissing meer over de verdeling van de aanplakborden wordt genomen. De partijen uit de gemeenteraad overleggen officieus en maken een ongeschreven akkoord dat dus ook moeilijk formeel aanvechtbaar is. Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 laakt gewezen MR schepen Olivier de Clippele deze stoemelinkse manier van werken voor zijn FDF-lijst die, als afgesplitste lijst uit de MR-fractie, geen voorbehouden plaats op de officiële aanplakborden had bekomen.
1988: Opnieuw een Vlaams kartel
Om bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1988 tot een meer evenredige verdeling van de lijsttrekkers over de Vlaamse kartellijsten in de Brusselse gemeenten te komen, werd er een gewestelijk overleg opgestart tussen de partij instanties. Op basis van deze besprekingen werd voor Elsene VUB-hoogleraar en grondwetspecialist Herman Van Impe (PVV) aangeduid als lijsttrekker van de kartellijst met de 4 Nederlandstalige partijen.
De Vlaamse eenheidslijst ELSENE haalt ook in 1988 geen vertegenwoordiger in de nieuwe gemeenteraad. De lijst behaalt 1356 stemmen maar de kiesdrempel op basis van de Imperiali-verdeelsleutel ligt op 1365 stemmen. Toch kan in de loop van de legislatuur gebruik gemaakt worden van de Wet van 16 juni 1989 houdende diverse institutionele hervormingen om een toegevoegd Nederlandstalig OCMW-lid van rechtswege aan te duiden dat bovendien dient geïnformeerd over de agenda van de gemeenteraad.
Na een formele klacht vanwege de SP over het onwettig karakter van de beslissingen van de OCMW-raad zonder dit toegevoegd OCMW-raadslid, aanvaardt Herman Van Impe (PVV) als lijsttrekker van de eenheidslijst ELSENE toch het OCMW-mandaat op te nemen. Hij stemt in de OCMW-raad mee met de liberale Liste du Bourgmestre.
Vanuit het Nederlandstalig scholenoverleg binnen Elzenhof wordt er in 1990 bij de gemeente Elsene een subsidieaanvraag ingediend voor een naschoolse begeleiding van kinderen in het basisonderwijs. In de gemeenteraadsbeslissing wordt er evenwel bij de verdeling van deze gewestsubsidies geen melding gemaakt van dit project. De SP reageert hierop met een persmededeling en dient een klacht in bij de subsidiërende overheid vermits de subsidiecriteria van de Picqué Ingegratieprojecten een motivatieplicht opnemen voor niet-weerhouden projecten. “De Elsense gemeenteraad werd om de tuin geleid !”
Om uit de impasse te geraken zal de gewestregering bijkomende middelen toekennen aan Elsene zodat de huiswerkklassen in beide Nederlandstalige basisscholen kunnen worden georganiseerd. Elzenhof wordt voortaan ook uitgenodigd op het gemeentelijk overleg met de verschillende initiatiefnemers.
1994: Het gordon sanitaire werkt
Voor de gemeenteraadsverkiezingen van 1994 kiest de VLD in Elsene voor een eigen lijst in de dynamiek van de wervende nationale vernieuwingsoperatie van Guy Verhofstadt in 1992. De VLD werkt onder meer aan een Vlaamser imago als partij.
Ook het Vlaams Blok dient een eigen lijst in en wordt meteen stemmenkampioen aan Nederlandstalige kant.
Staatssecretaris Vic Anciaux (VU) trekt de kartellijst ELSENE met VU en SP die evenwel onmogelijk de kiesdrempel kan halen.
De gemeenteraadsverkiezingen van 1994 betekenen het einde van een Vlaams kartel in Elsene. Niet in het minst omwille van het cordon sanitaire rond het populaire Vlaams Blok waardoor de kiesdrempel een onhaalbare kaart was geworden. Voortaan zullen de Vlaamse partijen die dat kunnen samenwerking zoeken met hun Franstalige zusterpartij. Na de splitsing van de nationale partijen in een Nederlandstalige en een Franstalige vleugel die gestart is met de Brusselse Rode Leeuwen binnen de BSP in 1968, krijgen we nu een strategie om op vrijwillige basis gezamenlijke lijsten met de Franstalige zusterpartijen in te dienen.
Op de Ecolo-lijst staat Luckas Vander Taelen als Agalev’er en hij behaalt 104 voorkeurstemmen.
Een discrete afspraak van de VLD met de liberale Liste du Bourgmestre om aan de VLD terug een OCMW-raadslid te bezorgen, wordt bij de verkiezing van de OCMW-raadsleden doorkruist door Herman Baeyens (CVP) die door de gemeenteraad rechtstreeks via de PSC wordt verkozen in de Raad voor Maatschappelijk Welzijn.
Wanneer gewezen premier Wilfried Martens op 13 november 1998 huwt in het gemeentehuis van Elsene, voelt hij zich in een reactie aan de pers achteraf gecharmeerd door burgemeester Yves de Jonghe d’Ardoye die hem een plaats toezegt op diens liberale Liste du Bourgmestre en hem zowaar een schepenambt aanbiedt. Dat voorstel was, zo bleek, op uitdrukkelijke voorwaarde dat hij op diens liberale LB verkozen zou worden in de gemeenteraad. Met een verzwakking dus van de christendemocraten in de Elsense gemeenteraad.
Op de gemeenteraad van 18 maart 1999 legt Luckas Vander Taelen als opvolger op de Ecolo-lijst de eed af als gemeenteraadslid. Op de vraag van Burgemeester Yves de Jonghe d’Ardoye of het gemeenteraadslid houdt aan de simultaanvertaling naar het Nederlands antwoordt het tweetalige gemeenteraadslid bevestigend. Er is nergens sprake van een simultaanvertaling van zijn interventies naar het Frans evenwel.
Kort daarop geeft Luckas Vander Taelen aan de pers te kennen dat hij als onafhankelijke wil toetreden tot het liberale LB – PS schepencollege van Elsene. Het antwoord van de burgemeester daarop zal negatief zijn “vermits betrokkene intussen kandidaat is voor de groenen bij de Europese verkiezingen”.
2000: Het Lombardakkoord zorgt voor een Nederlandstalige schepen in Elsene
Na een weigering vanwege de PS om met de SP samen naar de kiezer te gaan, staat Wouter Bracquené (SP) met Agalev-europarlementslid Luckas Vander Taelen op de Ecolo-lijst. Patricia Stalpaert (CVP) krijgt een plaats op de API-PSC-lijst.
De Vlaamse liberalen krijgen in de Brusselse gemeenten geen ruimte op de lijst van de Franstalige liberalen. Sedert 1993 werken de Franstalige liberalen en het FDF in Brussel samen in de Fédération PRL-FDF, later als MR, en dit tot de afsplitsing in 2011 van het FDF uit de MR. Het FDF gaat dan zijn eigen weg ingevolge het federaal engagement van de Franstalige liberalen in de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde binnen de Regering Di Rupo.
In Elsene past deze afwijzende houding in de liberale traditie van Charles Janssens (burgemeester van 1956 tot 1973) die in het kader van de uitvoering van de nieuwe taalwetgeving van de jaren zestig, Ixelles beschouwde als een oasis francophone binnen de tweetalige Brusselse agglomeratie.
De gemeenteraadsverkiezingen van 2000 zijn voor Elsene historisch. Sedert de negentiende eeuw komt de burgemeester van Elsene uit de liberale partij. Yves de Jonghe d’Ardoye is sedert 1993 Albert Demuyter als burgemeester opgevolgd. De liberale Liste du Bourgmestre verliest in 2000 5 gemeenteraadsleden en meteen ook haar absolute meerderheid in de gemeenteraad. Tegenover de 19 liberale zitjes staan de twee winnaars van de verkiezingen: Ecolo met 13 zetels en PS met 7 zetels.
In een woning in de Elyzeese Veldenstraat 82 wordt het politiek akkoord ondertekend waarbij Ecolo en PS aangevuld met API-PSC een progressief meerderheidsakkoord afsluiten. Het burgemeesterschap van de olijfboomcoalitie komt toe aan Willy Decourty (PS).
Luckas Vander Taelen wordt in 2000 op de Ecolo-lijst rechtsreeks verkozen als gemeenteraadslid. Hij kiest voor zijn zitje in het Europees parlement en wordt opgevolgd door zijn partijgenoot Pascal Dufour die Nederlandstalig toegevoegd schepen wordt ingevolge de Lombardakkoord van 28 april 2001.
Dit Lombardakkoord van de paars-groene Regering Verhofstadt I voorziet in een bijkomende schepen en in een extra federale financiering van een geïndexeerde 24,8 miljoen euro voor de Brusselse gemeenten met een taalgemengd schepencollege (met inbegrip van de OCMW-voorzitter). Hiermee komt de federale overheid tussen in de meerkost voor de Brusselse plaatselijke besturen van de verplichte wettelijke tweetaligheid.
Als eerste Nederlandstalig schepen wordt Pascal Dufour bevoegd voor Nederlandstalige Aangelegenheden en Informatica. Ingevolge de houding van Agalev bij de breuk tussen sp.a en Agalev in voorbereiding van de gewestraadsverkiezingen van 2004 (het einde van de gewestelijke SP!aga stadslijst) zal Pascal Dufour de overstap maken naar de sp.a.
2006: 3 Nederlandstaligen in Elsense gemeenteraad
De Nederlandstalige partijen, op VLD-Vivant na, kunnen nu bogen op een structurele samenwerking met hun Franstalige zusterpartij en dat loont in de politieke vertegenwoordiging. Het aantal voorkeurstemmen stijgt navenant en 3 kandidaten worden rechtstreeks verkozen in de gemeenteraad van Elsene: 480 Pascal Dufour (sp.a), 395 Bianca Debaets (CD&V), en 355 Ria Kaatee (Groen!).
De winst van de socialistische Liste du Bourgmestre en het verlies van de Ecolo-lijst bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 blijft niet zonder gevolgen. Bovendien zijn de moeilijkheden binnen de progressieve meerderheid tijdens de vorige legislatuur de belangrijkste reden waarom de PS terug onderhandelingen aanknoopt met de MR. Willy Decourty (PS) behaalde het hoogste aantal voorkeurstemmen in de gemeente en blijft burgemeester.
Pascal Dufour die opkwam op de socialistische Liste du Bourgmestre, wordt opnieuw schepen en krijgt Nederlandstalige Aangelegenheden, Informatica, Wijkleven, Drukkerij en Economaat als bevoegdheden.
Op 20 oktober 2007 kan het college de nieuwe infrastructuur voor de gemeentelijke Nederlandstalige Bibliotheek Sans Souci ingehuldigen. De inplanting van een gemeentelijk Nederlandstalig kinderdagverblijf stuit evenwel op een klacht van buurtbewoners bij de Raad van State en blijft uit.
2012: vernieuwing en consolidatie
De gemeenteraadsverkiezingen van 2012 gaan gepaard met een generatiewissel bij de Nederlandstalige kandidaten in Elsene. Ook Open VLD vindt nu aansluiting bij de MR-lijst nadat het FDF een afzonderlijke lijst heeft ingediend.
Deze verjonging staat niet in de weg dat 3 partijen er opnieuw in slagen hun Nederlandstalige kandidaten rechtstreeks te laten verkiezen binnen gemeenschappelijke lijsten met hun zusterpartijen. Gezien hun rangschikking op de lijst gebeurt dit op basis van de eigen meegebrachte voorkeurstemmen. Sabah Meschi (Groen) behaalt 470 voorkeurstemmen, Valérie Libert (Open VLD) wordt het eerste Vlaams-liberale gemeenteraadslid met 325 voorkeurstemmen. Maite Morren (sp.a) die opkwam op de socialistische Liste du Bourgmestre als nieuwe opvolger van schepen Pascal Dufour, wordt met haar 303 voorkeurstemmen meteen ook de nieuwe Vlaamse schepen van Elsene bevoegd voor Nederlandstalige Aangelegenheden, Economaat en Wijkleven.
BESLUIT
De geest van openheid naar de Nederlandstalige Elsenaars is in de gemeenteraad intussen ongetwijfeld gerijpt. In een interview voor Nèspa van september 2012 stelt kandidaat-burgemeester Willy Decourty (PS) zich verrassend zakelijk op:
“Onze gemeente is een laboratorium van nieuwe samenlevingsvormen. Dat maakt het samenleven hier zo boeiend. Sommigen accentueren graag de confrontaties. Ik denk liever vanuit de opportuniteiten. Maar ik blijf gevoelig voor taalkwesties: een onjuiste vertaling van een gemeentelijke tekst naar het Nederlands (of het Frans) beschouw ik nog altijd als een gebrek aan professionalisme. Ik heb zeker geen communautair agenda.”
De komende decennia zullen uitwijzen of deze tendens representatief is voor de toekomst van Elsene en voor de Brusselse lokale besturen. Zal meertaligheid niet alleen beschouwd worden als een meerkost, maar beleidsmatig ook als een onderdeel van kwaliteitszorg en als een dynamisch element dat voor een verruiming van het referentiekader zorgt.
In de politiek is sowieso niets definitief verworven.
_______________________
Wouter Bracquené studeerde kunstgeschiedenis en geschiedenis aan de Vrije Universiteit Brussel.
Hij was voorzitter van gemeenschapscentrum Elzenhof VZW (1992-2003) en nadien voorzitter van de gemeentelijke Bibliotheek Sans Souci in Elsene (2004-2013).
Politiek was hij gewestsecretaris van sp.a Brussel (1998-2003) en voorzitter van sp.a afdeling Elsene (1989-2009).
