David Van Reybroeck schreef in “De Correspondent” dat verkiezingen nefast zijn voor de democratie. Op een aspect daarvan, de band tussen verkiezingen en massamedia en samenleven ga ik hier verder in.
In 1988 publiceerde De Andere Film, de organisatie waarvoor ik toen werkte, een Beeldboek. Daarin staat een analyse van de beeldcultuur / moderne media / massamedia, waarbij die evolueren van een getrouwe representatie van de werkelijkheid naar een “verdwijningsfase”, waarbij media en werkelijkheid voor de kijker door mekaar lopen, en de ene niet noodzakelijk verwijst naar de andere, maar vaker naar zichzelf. We verwerkten daar o.m. de Franse filosoof Baudrillard. Een voorbeeld van nu: nieuwsuitzendingen beginnen met wat vermeld werd in andere media, zij het in een tweet of een krantenartikel, en bereiken de werkelijkheid zelf, los van hun gemediatiseerde vorm, nog maar zelden. Journalisten snuffelen aan mekaars werk, ipv aan wat er écht gebeurt. Nieuws wordt gemaakt door een item op te pikken en te versterken. Onderzoeksjournalistiek ligt op apegapen. Debatten worden in de media gevoerd, niet meer tussen mensen. De zgn. sociale media waren er toen – in de late jaren ’80 – zelfs nog niet. Wisselwerking tussen de sociale media en de hedendaagse perswereld is een verder geëvolueerde vorm van die eerder genoemde verdwijningsfase. Wij voorspelden indertijd al de grote problemen die er zouden ontstaan bij de opkomst van de commerciële media (VTM, opgericht in 1989). Kort door de bocht: een van de doorslaggevende mechanismen bij het vormen en onderhouden van een sociale of culturele identiteit (samenhorigheid) is de dagelijkse conversatie (bron: dit komt uit mijn eigen thesis uit 1989). Wanneer de gemeenschappelijke gespreksstof opgesplitst wordt, de dagelijkse ervaringen niet meer voor het leeuwendeel van een “gemeenschap” gemeenschappelijk zijn, verwatert die dialoog, en splitst de gemeenschap zich op in “subculturen”. De samenleving fragmenteert tengevolge daarvan. Eén illustratie is de groeiende onwetendheid over Wallonië in Vlaanderen, en omgekeerd, omdat er zoveel TV-en radiozenders gekomen zijn, dat vrijwel niemand nog de media van de andere taalgroep gebruikt (zoals ik in mijn kinderjaren met de familie naar de franstalige TV keek op zaterdagnamiddag); “degoutante VTM-mer” is een scheldwoord in een liedje van Jan De Wilde. Ook tussen Nederland en Vlaanderen is er zo’n kloof: toen enkele weken geleden in een gemeenschappelijk project tussen een Vlaamse en een Nederlandse radiozender gepeild werd naar de “TOP 100 der Lage Landen” bleken Nederlanders nauwelijks de meest bekende Vlaamse popnummers te kennen, en omgekeerd. Ze kijken/luisteren niet meer naar mekaars media. De interviews werden afgenomen in Baarle-Hertog, op de grens, kun je nagaan. Waar ik naartoe wil: als je naar de scherpe scheiding kijkt tussen mekaar beconcurrerende media-en-hun-trouw-publiek in de VS (Fox <-> Washington Post), in het VK (de Murdoch-mediagroep steunde de Brexit) en bij ons (Vlaanderen : hoofdzakelijk VRT<->VTM), en als je de invloed van de media ernstig neemt, die meer (de perceptie van) de werkelijkheid bepalen dan die werkelijkheid zelf, dan is het geen wonder dat je gefragmenteerde samenlevingen krijgt, waar dat samen leven als maar moeilijker wordt. Ik pleit er niet voor dat men het méér eens moet zijn – je mag grondig van mening verschillen in een samenleving – maar je moet wel nog gemeenschappelijke gespreksonderwerpen hebben, en begrijpen welk referentiekader de gesprekspartner hanteert. Dat wordt als maar moeilijker. Mensen lijken in vrij grote groepen – de massamedia heten niet voor niets “massa”media – in van mekaar geïsoleerde bubbels te leven, en gesprek tussen de subculturen wordt quasi onmogelijk. Dus ben ik het eens met David Van Reybroeck. Lees wat hij schrijft in De Correspondent. Gemediatiseerde verkiezingen hinderen de samenleving en de democratie.
