De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Geld is niet neutraal

Geld is niet neutraal

vrijdag 20 januari 2017 15:35
Spread the love

Een artikel dat redelijk wat stof heeft doen opwaaien op social media is dat van Oxfam.

8 individuen bezitten evenveel rijkdom als de 3,6 miljard armsten

Het lokt veel woede en vinger wijzen uit. En veel agressieve reacties. Tot een voorstel van executie toe. Het probleem ligt echter niet bij deze 8 mensen, het ligt veel dieper dan dat.

Ik hoor velen al zeggen: ja maar, als die mensen hun geld nu aan de armen zouden geven dan is het toch opgelost! Dat lijkt echter maar zo want binnen de kortste keren zal dat geld terug naar deze mensen stromen tenzij ze samen met hun geld ook al hun bedrijven en ondernemingen weg geven en bewust in armoede gaan leven. Dat lost het probleem echter ook niet op want dan wordt er stante pede een nieuwe groep superrijken gecreëerd en begint het weer helemaal opnieuw.

Er is trouwens nog een probleem met deze gedachtengang: het lot van de armen onder ons laten afhangen van de wispelturigheid van een handvol individuen is op zijn best wankel te noemen. Dat gaat goed zolang dat kleine groepje braaf mee speelt. Meestal duurt dat niet zo lang.

Alvorens we nu allen ten strijde gaan trekken tegen ‘de elite’ zou ik u als lezer willen vragen uw oordeel even uit te stellen. Dit interview met Arnoud Raskin kan daar bij helpen.

We leggen onze focus namelijk verkeerd. We moeten er niet voor zorgen dat de rijken minder rijk worden, we moeten er voor zorgen dat de armen uit de armoede geraken. Ja, het geld daarvoor gaan halen bij de rijken lijkt op het eerste zicht een voor de hand liggende oplossing. Maar het is maar één oplossing voor het probleem. Om meerdere oplossingen op tafel te krijgen moeten we eerst begrijpen waar het probleem vandaan komt. Want het feit dat 8 mensen samen evenveel geld hebben dan de 3,6 miljard armsten is een symptoom van het probleem, niet het probleem zelf.

De financiële markt: een geld magneet

Eenmaal je tot de superrijken behoort is de kans dat je terug in de armoede terecht komt heel erg klein. Dat is niet omdat de wereld geregeerd wordt door een rijke elite die alles naar hun hand zetten maar omdat geld geld aantrekt. Eenmaal je genoeg verzameld hebt hoef je bijna niets meer te doen om er voor te zorgen dat het aangroeit. Het is een kwestie van beleggen in de financiële markt met genoeg risicospreiding en een paar potentieel erg lucratieve beleggingen in je portefeuille en de kous is af. Dat geld moet ergens vandaan komen natuurlijk. Van waar? Van iedereen die een lening moet aangaan om zijn aankoop van een huis, een auto, een reis, een vaatwasser, … te bekostigen.

Om duidelijkheid te scheppen in de hele zaak moeten we even kijken hoe geld stroomt door onze maatschappij.



Geld stromen in beeld

Als jij een lening aangaat bij de bank dan creëert de bank dat geld voor jou. Je hoeft mij niet op mijn woord te geloven, je kan er ook het document uitgebracht door de bank van Engeland op nalezen. Natuurlijk moet je ook rente betalen op die lening. Meestal komen daar ook nog extra kosten bij zoals een verzekering. Wanneer je de lening terug betaalt wordt deze afgeboekt tegen de schuld en wordt het geld weer vernietigd. De rente is winst voor de bank. Een deel van deze winst gaat naar lonen voor de werknemers van de bank, de rest wordt voor het grootste deel geïnvesteerd op de financiële markt.

Als rekening houder bij een bank betaal je vaak kosten voor je rekening, je bank kaart(en) en natuurlijk rente als je in het rood gaat. Dit zijn ook winsten voor de bank die dezelfde weg bewandelen. Een groot deel komt dus terecht in de financiële wereld. Je krijgt ook rente op je rekening als die positief staat. Maar we weten allemaal dat die de dag van vandaag verwaarloosbaar is. Daarom gaan velen onder ons kijken voor alternatieven voor hun spaargeld. Die alternatieven zijn meestal beleggingen in de financiële markt. Weer geld dat die kant uit stroomt dus. Daar komt soms wat uit terug in de vorm van dividenden of wanneer mensen hun beleggingen terug verkopen maar vaak blijft het geld waar het is: in de financiële markt. Het is namelijk het spaarpotje voor wanneer het slecht zou gaan en daar wordt vaak niet aan gekomen. Het komt er op neer dat geld de neiging heeft om naar de financiële markt te stromen maar er nauwelijks nog uit geraakt. Volgens de documentaire ‘Geldscheppers’ van Tegenlicht stroomt er van de 80 miljard Euro die de Europese centrale bank al sinds enige tijd elke maand aan het bij creëren is maar 10% naar de ‘reële’ economie. De rest blijft plakken in de financiële markt. Je kan dus met recht en rede zeggen dat de financiële markt een geld magneet is die steeds sterker lijkt te worden. Zelfs de staat laat belasting gelden naar deze geld aantrekker stromen door middel van beleggingen in fondsen.

Om dit allemaal even in perspectief te zetten geef ik u een korte samenvatting van de grafiek van alle beschikbare geld ter wereld in 2015.

De som van al het gemakkelijk beschikbare geld ter wereld, dat zijn alle munten, bankbiljetten en geld dat op zichtrekeningen staat is in totaal 28,6 miljard dollar. Dit is het geld dat de ‘reële economie’ voor het grootste deel draaiende houdt want dit geld gaat rond. Je koopt er je brood mee bij de bakker die er dan zijn groenten mee koopt bij de kruidenier of de supermarkt. Een economie werkt pas als geld in beweging blijft.

De aandelenmarkt heeft een waarde van ruwweg 70 miljard dollar. Maar dat is maar een deel van de financiële markt. We hebben ook nog de markt van derivaten. En daar hebben we geen exacte cijfers van maar de schattingen lopen tussen de 600 miljard en de 1200 miljard dollar. Een bedrag dat die 28,6 miljard direct beschikbaar geld zakgeld doet lijken.

Maar wat doet dat geld daar dan eigenlijk? Kapitalisten zullen afkomen met het verhaal dat dit geïnvesteerd wordt in bedrijven en zo banen creëert en dus welvaart schept voor iedereen. De zogenaamde ‘trickle down economie’. Dat is echter een sprookje dat we naast de kerstman en sinterklaas mogen klasseren. Want als dat waar moest zijn dan zou de derivaten markt alleen voor ongeziene rijkdom wereldwijd moeten zorgen. Daar merken we echter weinig van. Integendeel zelfs zou ik zeggen want de levensstandaard van de middenklasse is wereldwijd naar beneden aan het duikelen. Nee, wat dat geld daar vooral doet is ronddraaien zonder echte waarde toe te voegen en steeds meer geld naar zich toe trekken met de belofte op ongekende rijkdommen voor diegenen die het zich kunnen veroorloven de risico’s te nemen. Want als je met een te klein kapitaal in dit spel stapt is de kans reëel dat je er berooid vanaf komt.

Ja maar, hoor ik u zeggen, dan ligt het probleem toch bij de rijken? Neen, ook dit is een symptoom maar wel een belangrijk symptoom dat we moeten zien om dan het dieperliggende probleem te kunnen aanpakken.

De diepere laag

Het grote probleem is het feit dat we beloont worden voor het vasthouden van kapitaal. In de vorm van rente, ook al is die vandaag de dag nog zo laag. Het probleem is niet dat er te weinig geld is. De hele wereldeconomie zou kunnen draaien op 1 Euro als die maar snel genoeg zou kunnen rondgaan. Het niet vasthouden van geld gaat in tegen ons aangeleerd gedrag. We moeten toch geld opzij kunnen zetten voor een moeilijk dag! In dit systeem wel ja. Omdat geld traag beweegt en velen het willen vasthouden voor slechtere tijden wordt het moeilijker om eraan te geraken. Nu ben ik hier geen pleidooi aan het houden voor het onbesuisd uitgeven van alles wat in je handen komt. Een groot deel zou daar namelijk van in de financiële wereld terecht komen via de eigenaars van grote multinationals waar je dat geld gaat besteden.

Het feit dat geld de neiging heeft om naar de financiële markt te stromen en daardoor een schaarste creëert bij de gewone mens heeft nog enkele andere negatieve gevolgen. We worden er egoïstischer en minder behulpzaam door … vanaf de leeftijd van 3 jaar. We zijn minder bereid om te delen en bijna iedereen zit achter geld aan te hollen zonder nog rekening te houden met zijn/haar menselijke waarden. Alles wordt uitgedrukt in economische termen. De financiële kost van de vluchtelingen, de gezondheidszorg, het onderwijs, … Waar blijft ons mededogen dan nog voor onze medemens?

We zouden nu het besluit kunnen treffen dat geld slecht is maar dat is te kort door de bocht geredeneerd. Om het échte probleem te zien moeten we kijken naar hoe ons geld werkt. Net zoals de motor van een auto zit er een mechaniek achter. Deze mechaniek wordt in dit geval uitgedrukt in de spelregels van het geldsysteem. En als die spelregels veranderen kan je een heel ander gegeven krijgen. Handbal en voetbal worden beide gespeeld met een bal en een doel, toch zijn het totaal verschillende sporten omdat de regels anders zijn. Zo gaat het ook met geld. De regels waarmee geld werken hebben een invloed op hoe wij ons gedragen naar elkaar toe. Dat betekent dat geld niet neutraal is zoals de meesten onder ons denken.

De spelregels van ons huidige systeem en hun gevolgen

Geldcreatie

Geld wordt vooral gecreëerd uit schuld door zowel centrale als privé banken. Dit maakt macht bastions van deze instituten want zij kunnen beslissen hoeveel of hoe weinig geld er bij gecreëerd wordt.

Rente op schuld

Wanneer wij een lening aangaan moeten we, bovenop het geleende geld, ook nog rente betalen. Het is dit stuk dat ons egoïstisch maakt, ook al beseffen we dat niet helemaal.

Om het te begrijpen moeten we even onze economie verkleinen tot een behapbare grootte. Stel dat onze hele economie uit 3 mensen en een bank bestaat. De economie start zonder geld en alle 3 gaan ze in het begin van het jaar 100.000 Euro lenen bij de bank en aan het einde van het jaar moeten ze allemaal 110.000 Euro terugbetalen. Tijdens het jaar drijven ze handel met elkaar en gaat het geld dus rond. Maar ze zijn niet alleen bezig met ervoor te zorgen dat ze alles hebben dat ze nodig hebben (eten, onderdak, …). Op het einde van het jaar moet de schuld namelijk terugbetaald worden … met rente. Dus als persoon A er in slaagt om 110.000 Euro te verzamelen dan heeft minstens 1 van de anderen een tekort en kan die zijn lening niet terugbetalen. Dat kan leiden tot een boete of in het slechtste geval tot een inbeslagname van zijn eigendom door de bank. Je ziet snel dat dit de samenwerking en het mededogen niet direct ten goede komt. Daarbovenop komt alle bezit uiteindelijk waarschijnlijk bij de bank terecht.

Dit is een vereenvoudigde voorstelling van de situatie maar is wel de dynamiek die zich vandaag de dag afspeelt in onze maatschappij.

Hier moet nog bij genomen worden dat, wanneer de schuld terugbetaald wordt, alleen de rente overblijft als winst voor de bank. De rest wordt afgeboekt tegen de schuld en verdwijnt er mee in het niets.

Rente op kapitaal

Wanneer we kapitaal hebben, dan krijgen we daar rente voor. Een beloning om er niets mee te doen dus. Nu is die rente vandaag de dag wel verwaarloosbaar of zelfs vaak niks maar op de financiële markt kan je nog wel mooie percentages halen. Als je genoeg kapitaal hebt natuurlijk. En uiteindelijk is de financiële markt een construct dat in zijn huidige vorm enkel kan bestaan vanwege het bestaan van die rente.

Het feit dat vasthouden van kapitaal wordt beloond draagt ook toe tot minder vrijgevigheid. Kort door de bocht: als ik meer kan vasthouden dan jij ben ik beter af. Dus als ik voor mezelf wil zorgen kan ik niet voor jou zorgen. Trek jij je plan maar en werk voor dat geld! En als je geen baan kan vinden is dat niet mijn probleem.

Je ziet waar het naartoe gaat.

Belasting

Onze regeringen hebben ook ingetekend op dit systeem en creëren bijgevolg zelf geen geld voor hun werking. Dat betekent dat ze het ofwel moeten gaan lenen bij de banken, en zich daar in schuld voor moeten zetten, of ze kunnen het bij ons komen halen onder de vorm van belastingen. De theorie is dat het dan wordt ingezet om ons diensten aan te bieden die in ons algemeen belang zijn. Maar dat lukt alleen als er genoeg verzameld kan worden. En die rente op de schulden moet ook nog betaald worden natuurlijk. Het gevolg: ons beleid wordt herleid tot een oefening in boekhouden en het in balans brengen van rekeningen waarbij die diensten die in ons belang zijn meestal het loodje moeten leggen tegen ‘de economische realiteit’.

Dit is een neerwaartse spiraal. Een tekort aan belastinginkomsten brengt besparingen met zich mee die er toe leiden dat mensen het financieel moeilijker krijgen. Dat creëert een vertraging van de economie die leidt tot lagere belastinginkomsten. En zo verder tot de boel barst.

Besluit

We kunnen hieruit besluiten dat geld niet het neutrale ruilmiddel is dat velen denken dat het is. Het bepaalt ons gedrag, ons denken en hoe we met elkaar omgaan. Het kan echter anders. We moeten geld niet zaaien op velden om het daarna te oogsten en we moeten het niet opgraven uit mijnen. Het is net als het voetbalspel volledig door de mens zelf gecreëerd en dus kan het ook door de mens veranderd worden.

Ja, hoor ik u zeggen, maar de machtigen der aarde willen dat niet. Dat kan wel zijn maar de machtigen der aarde waren ook geen voorstander van vrouwenstemrecht of het afschaffen van slavernij en toch is dat ook gebeurd. U moet namelijk weten, de machtigen der aarde, dat zijn wij samen.

take down
the paywall
steun ons nu!