De boekvoorstelling vond plaats in de nog altijd even prachtige Theaterzaal van de Vooruit en trok bijzonder veel volk. Het is geweldig dat er zoveel mensen naar een old school boekpresentatie komen. Een live-versie van Zomergasten, met de best denkbare gast.

Johan Depoortere lichtte bij wijze van inleiding het verschil tussen zijn correspondentie uit de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten toe. De Sovjet-Unie komt ons veel exotischer voor dan de Verenigde Staten, waarvan we ten onrechte denken dat de cultuur maar een ‘klein beetje’ verschilt van de onze.

Toch zijn die kleine verschillen, ‘the little differences’ van John ‘Jules’ Travolta in Pulp Fiction, vaak grote verschillen. Amerikanen gaan bijvoorbeeld veel praktischer om met migratie dan wij Europeanen. Ook de visie op rijkdom en armoede is radicaal verschillend in beide continenten. Deze twee thema’s werden ook door Mak later opnieuw aangehaald.

Annelies Beck interviewde op een heel ontspannen en niet-confronterende manier en gaf Geert Mak ruim de gelegenheid om heel diverse thema’s aan te snijden op zijn meeslepende, badinerende en onderhoudende manier. Je moest het boek niet gelezen hebben noch een doctoraat op zak hebben om de uiteenzetting probleemloos te volgen. 

Er zijn er niet zo veel die iets complex toch helder en spannend kunnen uitleggen.

Precies 50 jaar nadat John Steinbeck met zijn poedel Charley in een oude rammelkar de States rondreed, vertrok Mak van diens oude huis. In het voetspoor van Steinbeck, maar met de ogen van 2012. Want tegelijk ontmaskert hij de macho-fantast Steinbeck én waardeert en prijst hij hem.

De journalistiek die Steinbeck bedreef was helemaal anders dan wat we nu gewend zijn. Hij overdreef, voegde dingen bij elkaar, zette zichzelf schaamteloos in het zonnetje en nam soms een loopje met de waarheid omdat hij te weinig nota’s had genomen, te snel reed of te veel heimwee had. Allemaal dingen waar Mak zich ver vandaan houdt. Maar, zo besloot hij, dat was ook allemaal niet erg want Steinbeck heeft wel een formidabel boek geschreven.

Geert Mak stelt vandaag dezelfde fundamentele vragen als Steinbeck in de jaren ’60. Daaruit komen toch een paar merkwaardige verschillen tevoorschijn. Op de vraag “hoe overleeft u” was tot in de sixties het antwoord dat een gezin met één inkomen redelijk goed kon leven, een auto en dan een huis kon kopen en vervolgens de kinderen naar school sturen.

Op dit ogenblik lijkt het zo te zijn dat heel wat mensen met z’n tweeën keihard moeten werken om dan met moeite nog maar in de basisbehoeften te kunnen voorzien. Was de Amerikaanse droom traditioneel het idee dat het alleen maar beter zal worden en dat iedereen die droom in principe ook kan bereiken, dan is er nu een complete kentering gekomen. Mensen vrezen dat hun kinderen het nog veel moeilijker gaan hebben dan zijzelf.

Toch is Geert Mak relatief optimistisch voor de toekomst van Amerika, omdat hij ook meent dat ze veel beter, creatiever en pragmatischer omgaan met migratie. Alle Amerikanen zijn natuurlijk migranten of ze stammen er van af, dus dan begrijp je het probleem intrinsiek veel beter. Bovendien gaan ze er prat op dat ze van elke migrant binnen het jaar een echte Amerikaan kunnen maken.

Dat doen ze door loyauteit aan bepaalde symbolen (de vlag) te vragen en gehoorzaamheid aan de wetten. En iedereen die wil overleven moet daar hard voor werken. Voor het overige ben je vrij om je cultuur te houden, op  te geven of aan te passen en je gebruiken en tradities te beleven zoveel je wil.

In Europa maken we het veel moeilijker door aan migratie allerlei conceptuele eisen toe te voegen die in de praktijk niet haalbaar zijn. De migrant moet zich aanpassen, integreren, onze waarden onderschrijven, en eigenlijk zijn cultuur opgeven. We hebben er angst voor en proberen ze krampachtig buiten te houden.

En er blijft altijd een wij-zij-kloof. De VS laten per jaar 1.000.000 nieuwkomers binnen, misschien op een ietwat bizarre manier, maar die nieuwkomers worden sneller geactiveerd en geïntegreerd. Omdat ze niet veel keuze hebben. Het is misschien willekeuriger (Green Card Lottery) en harder dan bij ons, maar op middellange termijn ontstaat er een echt wij-gevoel en is de migrant deel van de samenleving. 

Natuurlijk is dat ook niet de mirakeloplossing, want de armoede neemt sterk toe en de kloof tussen rijk en arm is gigantisch. Vanuit de zaal werd gevraagd hoe het komt dat de armen in Amerika, hoewel ze toch met zovelen zijn, zich relatief slecht organiseren en hun situatie tamelijk lijdzaam lijken te ondergaan.

Het land is groot natuurlijk, en het is fysiek gewoon moeilijker om mensen te mobiliseren. De vakbonden hebben er traditioneel een heel specifieke rol die nu een beetje lijkt uitgespeeld. Maar fundamenteel is de houding tegenover rijkdom anders. Vinden wij het in Europa onfatsoenlijk om buitensporig rijk te zijn, dan is het voor een Amerikaan een zegen van God.

Er heerst geen afgunst, noch het verlangen om “de Bastille te bestormen”, maar eerder een bewondering voor de rijken. Men wenst het ook te worden, daar komt het op neer.

Ten slotte is er ook een diep geworteld wantrouwen voor inmenging van de overheid, en voor de overheid tout court. Maar de deregularisatie die in de eighties onder Reagan is ingezet en ten top gedreven begint nu zijn effecten prijs te geven.

Openbare nutsvoorzieningen komen meer en meer in een lamentabele toestand. Rampenhulp komt laat of helemaal niet, de gezondheidszorg is onbetaalbaar voor velen, de snelwegen zijn versleten, de electriciteit en het telefoonnetwerk vallen regelmatig uit.

Dat is ook logisch, als je de overheid wantrouwt. Want iemand anders doet het niet.

Een verzameling Amerikaanse paradoxen uitgelegd en scherp gesteld, op een dik uur tijd, waar kan je daar nog om komen? En dan hadden we het boek nog niet gelezen!

Steun DeWereldMorgen.be door ‘Reizen zonder John’ in onze DeWereldMorgen-be-shop te kopen.