“Ondanks #MeToo zijn de zaken niet verbeterd voor vrouwelijke filmmakers in de V..S.,” zei de met Thelma & Louise legendarisch geworden Geena Davis in de Normandische badstad Deauville, “de laatste twee jaren waren er zelfs minder regisseurs aan de slag. Je kan zelfs niet zeggen dat de situatie aan dit ritme binnen 50 jaar OK zal zijn, de afschuwelijke slechte cijfers worden immers enkel nog slechter. In Amerikaanse filmscholen is er een verhouding van 50/50 tussen mannelijke en vrouwelijke studenten, het is dus niet zo dat er een tekort aan vrouwelijke regisseurs is. Daar ligt het niet aan. De bereidheid om met vrouwen te werken is er gewoonweg niet.”

Meryl Streep in This Changes Everything

Het pijnlijke rapport van de filmindustrie

De feiten zijn genadeloos duidelijk. 92% van de regisseurs die vorig jaar de top 250 Amerikaanse films draaiden waren mannen, slechts 15,6% van de leden van beroepsorganisatie ‘Directors Guild of America’ zijn vrouwen en in 90 jaar won maar een vrouw de Oskar voor beste regisseur, met name Kathryn Bigelow voor The Hurt Locker. Nieuw is deze informatie niet maar ze wordt wel opgelijst en met interviews geïllustreerd in This Changes Everything. Een documentaire die aangeeft hoe genderongelijkheid verankerd is in de filmindustrie. Terwijl de droomfabriek niet altijd een mannenwereld was want in de periode van de stille film waren heel veel regisseurs vrouwen. “Maar toen het financieel een belangrijke industrie werd begonnen mannen sleutelposities in te nemen “ aldus Alan Alda.

Hij is een van de weinige mannelijke geïnterviewden want vooral prominente filmvrouwen zoals Meryl Streep, Natalie Portman, Geena Davis, Julie Dash en Gilian Anderson laten in This Changes Everything hun licht schijnen over deze problematiek. Verschillende aspecten komen aan bod: de male gaze en het beeld van de vrouw in Hollywood cinema, het beperkt aantal interessante vrouwenrollen voor actrices, het glazen plafond in de filmindustrie en het schrijnend tekort aan vrouwelijke filmmakers, hoe vernieuwende films zoals Thelma and Louise wel cultfilms worden maar geen trendsetters, hoe afwijkende films zoals Daughters of the Dust van Julie Dash in het verdomhoekje belanden, …

Daarnaast worden er interessante verhalen verteld. We vernemen hoe Kimberly Pierce ondanks haar alomgeprezen debuut Boys Don’t Cry negen jaar moest wachten op haar tweede film, Brenda Chapman vertelt over haar subversieve aanpak bij Brave (“I purposely went for a princess so I could throw the princess thing on its head”) maar moest de regie credit delen met een man terwijl een Zweedse arthouse uitbaatster vertelt hoe de Bechdel test (bevat een film twee vrouwen die over iets anders dan een man praten) haar voor verrassingen plaatste. Cineaste Julie Dash maakt dan weer duidelijk waarom een vrouwelijke regisseur belangrijk is: “wij plaatsen onze camera anders omdat onze blik anders is.”

Daughters of the Dust – Julie Dash

Dit verandert alles

Geena Davis zorgde er als uitvoerend producent voor dat This Changes Everything gemaakt. Geen toeval want met haar Geena Davis Institute on Gender in Media (https://seejane.org/) doet ze al jaren research naar de beeldvorming van vrouwen en leverde zo de data die bewijzen hoe dramatisch de situatie is. In Deauville benadrukte ze tijdens een persconferentie dat de toestand nog altijd slecht is. Dramatisch slecht zelfs.

Bleef #MeToo zonder impact?

“Door #MeToo en Time’s Up zijn dingen wel meer bespreekbaar geworden in de V.S.. Voor het eerst sedert lang is het OK om er over te spreken. Mensen zijn er ook meer mee bezig. Nu durft Gillian Armstrong te zeggen dat ze maar de helft van haar X-Files acteerpartner David Duchovny verdient waardoor het uiteindelijk werd rechtgetrokken. Dat was ongehoord tot nu toe. Ik en mijn collega’s werden geleerd om nooit te klagen, altijd braaf te zwijgen. Er zijn al zo weinig rollen voor vrouwen en ze vonden altijd wel iemand goedkoper en hongeriger om je te vervangen. Dus ‘hou je mond maar’ was het devies. Dat is nu anders. Eindelijk en gelukkig maar.”

Vormen quota’s een oplossing?

“Het is niet evident om een creatieve industrie te reguleren, om quota’s op te leggen. Maar ik denk toch dat er iets moet gedaan worden voor wie achter de camera werkt, voor regisseurs in het bijzonder. Hollywood moet dringend vrouwen beter behandelen. Ook in de VS zijn er bewegingen als ’50/50 by 2020′ en ik vind het heel interessant dat men filmfestivals wil aanzetten om na te denken en actie te ondernemen. Ik was onlangs in Australië waar een heel populair kortfilmfestival jaarlijks met maar 17% vrouwelijke regisseurs in de competitie zit. Zelfs de namen van de filmmakers afhalen wanneer ze aangeboden worden aan het selectiecomité verandert niets. Quota zouden hier kunnen helpen. Het gaat niet om een gebrek aan vrouwelijke regisseurs of aan kwalitatief voldoende films. Het gaat om onbewuste vooroordelen, cultureel bepaalde selectiecriteria bij de selectiecomités. Ik ben voor het opheffen van barrières die vrouwen kunnen weghouden van films en van platforms. Quota kunnen daar bij helpen.”

Thelma & Louise

Kan film voor veranderingen zorgen?

“Ik ben iemand met sterke overtuigingen die gelooft dat films een verschil kunnen maken. Toen Thelma & Louise in 1991 uitkwam zei de pers dat de film alles zou veranderen en ik geloofde dat zelf ook. Er werden inderdaad nog films gemaakt met sterke en complexe vrouwelijke personages maar er veranderde niets fundamenteel. Om de zoveel jaar is er opnieuw een film, een Wonder Woman van Patty Jenkins bijvoorbeeld die mensen doet uitroepen ‘dit verandert alles’ maar telkens gebeurt er niets. Je moet dus vaststellen dat een film niet volstaat en dat het probleem elders ligt. In het systeem dat films maakt, in de structuren van de filmwereld die voorkomen dat er een meetbare significante verbetering optreedt. Want het pijnlijke feit blijft dat de zaken niet verbeteren, dat de films seksistisch blijven en vrouwelijke filmmakers tegen een glazen plafond botsen.”

Ben je anders je rollen en films gaan kiezen?

“Toen ik begon als actrice zocht ik vooral naar uitdagende rollen als acteur. Ik speelde liever een vrouwelijke baseball speelster (A League of Their Own) dan de vriendin van een baseball speler. Na Thelma & Louise veranderde alles voor mij omdat ik besefte dat er weinig kansen zijn voor vrouwelijke toeschouwers om geïnspireerd de zaal te verlaten. Daarom koos ik stelselmatig voor films die inspirerend werken en iets te vertellen hebben. Ik vroeg me ook steeds af wat mensen zouden denken over de film en over mijn personage. Ik begon rollen af te wijzen die ik niet positief vond voor vrouwen. Niet dat het rolmodellen moesten zijn, ik hou niet van de term en Thelma en Louise zijn niet bepaald voorbeeldig, ze overvallen en drankwinkel, slapen met iedereen, zijn gewelddadig en plegen zelfmoord. Maar de film kijkt door de ogen van de vrouwen naar de wereld en het verhaal, het is voor een keer geen film waar de male gaze overheerst. Ook al was regisseur Ridley Scott een man.”

The Fly – David Cronenberg

Hoe jammer en triest is al dit door discriminatie verloren talent niet?

“Ik denk ook vaak aan het verlies aan talent, aan creativiteit en aan mogelijkheden voor vrouwen die veel meer hadden moeten werken dan het geval was. De voorbeelden zijn legio van cineasten die veelbelovend begonnen en daarna nooit meer werkten. Het is bepaald ontmoedigend en geldt alle sectoren van de samenleving waar vrouwen nog veel te weinig aan bod komen. Maar ik blijf optimistisch, ik geloof dat er een dramatische verandering gaat optreden.

Het is een terrein waarop ik actief ben en daarom ben ik er ook zo van overtuigd maar ik denk dat de basis wordt gelegd in de filmindustrie door een aanpassing van de schermaanwezigheid van vrouwelijke personages in kinderprogramma’s, in kinderanimatie. De mensen die daar werken zijn heel erg begaan met kinderen en zijn mede doordat we de toestand in cijfers hebben gebracht bewuster gaan werken aan het verzorgen van evenwichten op het vlak van geslacht en ras. Het is een sector waar we heel snel van een verschrikkelijk onevenwicht naar een 50/50 toestand zullen gaan. Waardoor ook de kinderen een andere, meer herkenbare, wereld in beeld zullen zien verschijnen. Die verandering kan dan overgedragen worden naar de rest van de filmindustrie.”

50/50 voor 2020

Sandrine Brauer, producente en woordvoerster van het Franse collectief ’50/50 pour 2020′ vertelde op de persconferentie naast Geena Davis over de Europese situatie: “Net als in de V.S. is in de filmscholen de verhouding man/vrouw 50/50, maar wanneer je het meest zichtbare beroep, de regisseurs neemt, zakt het tot 24%. Ik weet het, dat is veel meer dan in de V.S. en in Italië met 10% en Spanje met 14%, maar toch: waar zit de andere 26%?

We willen mensen tot nadenken aanzetten. Daarom hebben we ook, heel symbolisch, met 82 vrouwen de festivaltrappen van Cannes opgelopen. Als verwijzing naar de 82 vrouwelijke regisseurs die sinds het begin van het festival over de rode loper hebben gelopen, tegenover de 1688 mannelijke cineasten. Vrouwen zijn geen minderheid in de wereld maar worden wel als dusdanig behandeld. We vragen festivals zoals Cannes om na te denken over hoe ze met vrouwen omgaan, welk beeld van de vrouw ze verspreiden.”

Beetlejuice -Tim Burton

Geena Davis reageerde verrast over het verschil tussen haar land en Frankrijk maar Brauer relativeerde enigszins: “De toestand is beter in Frankrijk dan in de V.S. maar het is zo dat vrouwen films draaien met kleinere budgetten en dan ook minder verdienen. Daardoor haken ze sneller af. Hun aantallen kalven af na de eerste, tweede, derde en vierde film terwijl mannen blijven doorwerken. De situatie leidt er dus toe dat vrouwelijke filmmakers verdwijnen.” Inpikkend op wat Davis vertelde over de female gaze van Thelma & Louise leverde Brauer een heldere en inspirerende conclusie: “Het is belangrijk dat het publiek gaat inzien wat een male gaze en een female gaze is. En dat de zaken op dat vlak kunnen veranderen.”

Het filmfestival van Deauville maakte dit jaar trouwens een statement over de positie van vrouwen in de filmwereld. Door vooral prijzen te geven aan vrouwen: naast Kristen Stewart, Sienna Miller en Geena Davis (driemaal een Deauville Talent Award) ook Sophie Turner (Hollywood Rising Star). Maar ook door een significant aantal vrouwelijke filmmakers te selecteren voor de competitie: zes van de veertien films werden geregisseerd door vrouwen. Terwijl er in de andere secties (Premières, Les Docs de l’Oncle Sam) nog vrouwelijke regisseurs aan bod komen. Een 50/50 situatie is het niet maar daar waar het festival van Venetië vrouwelijke filmmakers dit jaar nadrukkelijk links liet leggen is het een verdienstelijke poging om iets te veranderen.

Deauville, 10/09/2019

THIS CHANGES EVERYTHING / Regie Tom Donahue / Scenario John Chester & Mark Monroe / Camera Stefano Ferrari / Montage Leigh Roberts / Met Geena Davis, Meryl Streep, Cate Blanchett, Natalie Portman, Reese Witherspoon, Jessica Chastain, Chloë Grace Moretz, Patty Jenkins, Marisa Tomei, Sharon Stone / kleur, 95 minuten / USA 2018 / Vertoond tijdens het Filmfestival van Deauville en tijdens Docville, voorlopig geen distributie.