Geen gewone draad
Interview -

Geen gewone draad

Alledaagse voorwerpen dragen hele werelden in zich. Dat is een belangrijk uitgangspunt in de dramaturgie van de Unie der Zorgelozen, het sociaal-artistieke gezelschap in Kortrijk. Het boek Prikkeldraad, waarin De Correspondent-journalist Dick Wittenberg een cultuurgeschiedenis van onze tijd schrijft aan de hand van de prikkeldraad, viel ons dan ook meteen op.

dinsdag 19 januari 2016 11:14
Spread the love

 In een gesprek met Dick gingen we dieper op het thema in. Lander Depypere, fotograaf bij de Unie der Zorgelozen, liet er zich door inspireren voor een reeks foto’s in zijn ‘driftshots’-reeks, waarin hij het alledaagse een verbeeldrijke twist geeft.

Vanwaar het idee om over prikkeldraad te schrijven?

“Op een dag stond ik voor een grensmuur. Ik weet niet meer dewelke. Die tussen de Verenigde Staten en Mexico of die tussen Palestina en Israël. In onze tijd waarin je met laserstralen precies kunt detecteren of mensen een grens passeren, vond ik die muur iets ouderwets. En de prikkeldraad er overal omheen vond ik zo mogelijk nóg ouderwetser. Maar net het feit dat die er nog steeds ís fascineerde me en ik ging me erin verdiepen.”

“Ik ontdekte dat prikkeldraad de geschiedenis steeds weer een belangrijke wending gaf. Binnen de 25 jaar nadat het was uitgevonden maakte het een einde aan het Wilde Westen. Daarna evolueerde het van het bijeenhouden van dieren tot het bijeenhouden van mensen tijdens de Boerenoorlog. Het speelde natuurlijk een hele grote rol in de Eerste Wereldoorlog en opnieuw in de Tweede Wereldoorlog, waar het met de concentratiekampen voor het eerst een symbool van onderdrukking wordt.

En het was ook alomtegenwoordig langs het ijzeren gordijn, waar het de kapitalistische van de communistische wereld scheidde. Je zou dan verwachten dat na de val van de muur in 1989 de rol van prikkeldraad, net zoals die van grensmuren, zou zijn uitgespeeld. Maar dan was er met 11 september de aanleiding voor een hele hoop landen om opnieuw grensmuren te gaan bouwen. Intussen zagen we ook overal ter wereld ‘hekwerkwijken’ verschijnen waar rijke mensen zich willen beveiligen tegen criminelen. Ik vond het fascinerend dat een uitvinding uit 1874 al zo lang zo een belangrijke rol speelt, eigenlijk zonder dat het erg is veranderd.”

“Inmiddels ben ik geobsedeerd door prikkeldraad. Ik zie het overal. Je kan in België of Nederland geen drie minuten fietsen of je komt prikkeldraad tegen. Niet alleen langs een landbouwbedrijf, maar ook gewoon in de stad. Hier in Dordrecht, vlak bij mijn huis, midden in een woonbuurt, is het openluchtzwembad volledig afgezet met een militaire scheermesdraad. Niemand zegt daar wat van. Het is normaal. Het valt mensen niet op. Men kijkt er doorheen. Mensen nemen er geen aanstoot aan.” 

Waar ligt de oorsprong van de prikkeldraad?

“Halfweg de 19de eeuw leefden de mensen in de Verenigde Staten vooral langs de west- en de oostkust. Het gebied daartussen stond gekend als de Great Desert. Daar was omzeggens niets. De landverhuizers die er uit Europa aankwamen, waren het gewoon om in hun thuislanden grond af te bakenen met stenen muurtjes, greppels, houten schuttingen.”

“Deze afsluitingen hielden vee weg van de akkers, en hielden het vee ook bijeen. Maar in de Great Desert was dat een probleem. Er waren geen greppels, er was geen hout want er waren geen bomen. Het was dus een zeer moeilijk gebied om in cultuur te brengen. Het hield de verdere kolonisering van de Verenigde Staten tegen. Daarom was iedere knutselaar in de Verenigde Staten in die tijd als een bezetene op zoek naar de magische oplossing. Het regende octrooiaanvragen, maar weinige sloegen echt aan. Behalve die van Jozeph Glidden, in 1874. Het is zijn prikkeldraad die de wereld heeft veroverd.”

 Graadmeter van angst

“De grote voordelen van prikkeldraad zijn dat het licht is, goedkoop, makkelijk aan te brengen. Het nadeel is: met een tang kom je er zo doorheen. Al vrij snel nadat de prikkeldraad was uitgevonden werden in de Verenigde Staten heuse prikkeldraadknipoorlogen gevoerd. Niet iedereen legde zich zomaar neer bij al die prikkeldraadomheiningen.”

“Toen al was duidelijk dat prikkeldraad het wel moeilijker maakt om ergens doorheen te komen, maar dat het mensen niet tegenhoudt. Daarom denk ik dat prikkeldraad vooral symbolisch werkt. Als ik aan de situatie in Europa denk, op dit moment, dan maakt het aan anderen duidelijk dat we hen hier niet willen. Aan de eigen bevolking kan een stoere bestuurder tonen dat hij de migrantenstroom zal tegenhouden. Maar je kan het mensen dus wel moeilijker maken om een grens te passeren, uiteindelijk houd je hen met prikkeldraad nooit buiten.”

“Hooguit verplaats je de migrantenstromen naar landen die geen hekken bouwen. Dan kan de premier van Hongarije zeggen dat hij zijn land heeft gevrijwaard van de horden barbaren, maar eigenlijk zou een land dat deel uitmaakt van de Europese Unie zoiets niet mogen kunnen doen. Je zadelt je buren met de problemen op. In mijn ogen is prikkeldraad een graadmeter van angst en ongelijkheid in een samenleving. Die angst is begrijpelijk. Globalisering heeft de wereld voor veel mensen onzeker en bedreigend gemaakt. Maar als je de indruk wil wekken dat je angst met prikkeldraad kan tegengaan dan kom je van een koude kermis thuis.”

Worden er soms ook muren afgebroken?

“Er worden heel weinig muren afgebroken. Het heeft ermee te maken dat een muur een belangrijk bijeffect heeft. Als er een muur verschijnt waar er lange tijd geen was, denken mensen dat dit zo wel zijn redenen moet hebben. Dat de mensen aan de andere kant ervan misschien toch enger zijn dan gedacht. Muren verscherpen tegenstellingen. Buren lijken opeens gevaarlijker dan ooit. Dat gevoel draai je niet zomaar terug.”

“De verleiding is dan eerder om die muur te verwaarlozen, dan om hem af te breken. Hetzelfde geldt voor hekwerkwijken. De bloei ervan dateert uit de jaren ’70 en ‘80 in Zuid-Amerika. De politieke tegenstellingen en de economische ongelijkheid waren er groot. Daarna zie je dat ze overal ontstaan waar politieke omwentelingen plaatsvinden, zoals in Oost-Europa, kijk naar Warschau, en waar de verschillen tussen arm en rijk heel groot zijn. Dat zie je bijvoorbeeld heel goed in Zuid-Afrika, na het einde van de apartheid. Als hekwerkwijken eenmaal bestaan lijkt het of ze de ongelijkheid vergroten. Wat tussen landen gebeurt met een grensmuur gebeurt hier ook. Zodra je groepen mensen met een hek van elkaar scheidt, wordt de ander als bedreigender ervaren. Het is een vicieuze cirkel.”

Twee soorten mensen 

“Stel je voor dat prikkeldraad een groep mensen voor heel lange tijd van elkaar scheidt. De evolutie van de mens is misschien niet ten einde. Misschien ontstaan er in de toekomst wel twee verschillende mensensoorten. Het idee is mij aangereikt door een van mijn idolen, de Poolse journalist en schrijver Ryszard Kapuscinski, die veel reisde in de derde wereld.”

“Later, toen ik lange tijd in Malawi verbleef, vielen me heel elementaire verschillen op. Zoals dat mensen in arme landen dertig jaar eerder dan wij sterven aan simpele ziektes die makkelijk te vermijden zijn. Het maakt al gigantisch veel uit of je in Bangladesh geboren wordt of in Vilvoorde. Stel nou eens dat verschillen verder worden aangescherpt doordat mensen helemaal niet meer in contact met elkaar komen, hoe zou de wereld er dan uitzien? Het plaatsen van hekken maakt verschillen groter, zichtbaar en heel moeilijk omkeerbaar.” 

Is er na de prikkeldraad een volgend voorwerp waar je mee aan de slag gaat?

“Ik heb even genoeg van boeken. Het werd tijd dat ik de handen uit de mouwen stak. Op het moment ben ik bezig met het begeleiden van vluchtelingen uit Syrië en Eritrea, hier in Dordrecht. Want het is voor Nederlanders een ingewikkelde wereld, maar voor vluchtelingen al helemaal.”

Dit interview werd afgenomen door Joon Bilcke voor de wintereditie van ‘De Gazet’, het magazine van het Kortrijkse sociaal-artistieke gezelschap Unie der Zorgelozen, waarin dit haar eigen werk presenteert en contextualiseert. De foto’s zijn van Lander Depypere.

Uniederzorgeloze.be

Instagram.com/ogenbliksem

take down
the paywall
steun ons nu!