De scholen openen de poorten weer, de Tijd lijkt mij rijp voor een kritische bedenking bij enkele van onze belangrijkste waarden en bij de richting waarin onze maatschappij wil gaan. Momenteel is er bij politici (tot op het niveau van de voluntaristische minister van onderwijs in Vlaanderen) en bij sommige journalisten sprake van de nadelen voor jongeren van “scholingsachterstand” omwille van de uitzonderlijke situatie veroorzaakt door de pandemie. De kinderen zijn zeven tot acht weken echt in de schoot van het gezin begeleid en opgevoed, de school verloor even haar dwingende monopolie. Zo heeft Bart Haeck, de hoofdredacteur van “De Tijd” het er dit weekend (zaterdag 16 mei) over, hij vreest zowaar voor ‘de levenslange gevolgen’. Hij is als geregelde schrijver van standpunten in deze zakenkrant natuurlijk een vertegenwoordiger van de neo-liberale economie, van de opvattingen gehuldigd en apodictisch herkauwd door bedrijven en bedrijfsleiders. Van een levensbeschouwing die zonder schroom durft stellen, “We leven wél om te werken”, bij wijze van spreken. Ik durf daar tegen in gaan.
Jacob Kreuzfeld
Laat mij van start gaan met volgende kritische bedenking: is de ontwikkeling van een sterke “Liefdesband” tussen de ouders, vader én moeder, voor een kind niet minstens van even groot en levenslang voortdurend belang en van fundamentele invloed op de vorming van het karakter? Dat is in elk geval de ernstige boodschap die de grote Duitse geleerde en toonaangevend kenner van de hersenen, Jacob Kreuzfeld uitsprak in mijn aanwezigheid op het ‘Mind-Brain Congress’ georganiseerd door het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven. “De mate”, zo sprak de man met licht Duits accent in het Engels, “dat een kind van bij de geboorte en vooral tijdens de eerste vier levensjaren met warmte wordt bejegend, zal bepalen hoe goed zijn hersenen zullen werken, een leven lang”. Zet daarnaast de bevinding van onze eigen kinderspecialist, de jeugdpsychiater Peter Adriaenssen, met zijn indringende conclusie na een breed onderzoek uitgevoerd bij jongeren in achterstandsgezinnen in opdracht van de Koning Boudewijn Stichting en wereldkundig gemaakt in de lente van 2019: “De hersenen van mensen die in lawaai en vernedering worden opgevoed in arme gezinnen, werken ànders. De stress hormonen werken in als gif op de groei van het brein. Levenslang zullen deze mensen minder goed kunnen onderhandelen, communiceren en nadenken”. Duidelijk is meteen dat wij nog te weinig met volle ernst de condities van de opvoeding van onze toekomstige volwassenen bekijken en ‘in goede condities’ mogelijk maken.
Een sterk besef “kind te zijn van”, en geliefd te zijn, dat is toch een onmisbare ervaring om echt gelukkig te kunnen zijn? Een leven lang! Daar is de laatste tijd in elk geval in die zin letterlijk over geschreven door wetenschappers uit de Humanities, de menswetenschappen
Exit maxicosi
Eens te meer stellen wij overigens vast dat onze meest fundamentele keuzes en waarden godzijdank meer en meer rekening beginnen te houden met het standpunt van de vrouw en de moeder, maar dat de visie van mannen nog al te vanzelfsprekend de toon lijkt aan te geven, als het er op aan komt. Moeders beseffen veelal veel beter, logisch na het kindje driekwart jaar in de eigen buik te dragen en te voeden, hoe belangrijk nabijheid, aandacht, zorg en warmte wel zijn. In dit verband zijn verbeteringen mogelijk: sinds een jaar of vijf is het product van de draagbak voor babies afgevoerd, en krijgen ouders (wereldwijd!) het strenge advies de baby weer op het lichaam te dragen, met behulp van een draagdoek of harnas. Ook dit is logisch: het kind heeft er baat bij dat de overgang van de matrix naar de wereld geleidelijk verloopt. Lichaamswarmte en de binaire schommeling bij het stappen, zij geven als concrete blijk van tastbare vriendelijke aanwezigheid een innerlijke vrede en veiligheidsgevoel dat nooit meer zal af te breken zijn. Dat is de paradox: door zachtheid bij het begin van het bestaan, maak je juist sterke kinderen en karakters.
Het ‘patriarchaat’ zwaait echter nog steeds in vele kwesties de scepter. De klimaatjongeren hebben dat terecht opgemerkt, en in de slogans en teksten omheen de regelmatige betogingen in school strike verband, uitgeroepen. Persoonlijk ben ik er – in tegenstelling tot toonaangevende economische denkers, van overtuigd dat de tienduizenden kinderen van vandaag er nu al levenslang deugd zullen aan hebben, vader en moeder van meer nabij te hebben mogen leren kennen, de afgelopen acht weken. Vooral de jonge kinderen. Want in de opvoeding zijn de eerste levensjaren de belangrijkste voor de vorming van de persoonlijkheid.
Het toeval, een virus, de natuur dus, het leven zelf, heeft onze samenleving en onze families misschien wel een grote dienst bewezen. Onze ogen waren dicht gegroeid.
Pink Floyd
Kinderen die in een warm en respectvol nest opgroeien, veel tastbare liefde mogen ervaren, die zijn levenslang beter in staat gelukkig en tevreden te zijn. Die zullen als volwassen personen minder geneigd zijn zich te verliezen in de arbeid, of in angstige sollicitatieprocedures. Bovendien zullen dergelijke mensen later ook minder de behoefte ervaren te vluchten in allerlei schijnvoldoening zoals alcohol en drugs, gokken en andere obsessies. In vaktermen spreekt men van “compensatiegedrag”. De volwassen mens zoekt compensatie voor wat hem of haar is onthouden in de prille jeugd, een leven lang. De mens die met respect, nabijheid en liefdevolle warmte wordt opgevoed, zal op vele manieren minder “de slaaf worden” van anderen en van slechte gewoonten dan de kinderen die ‘slaafs’ tussen vier muren rationele kennis opdoen, vijf dagen per week, tien maanden per jaar. In die zin zullen wij de popgroep Pink Floyd toch een stukje gelijk moeten geven met de gedachte die hun populaire lied “Another brick in the wall’ bezield heeft! “Teacher, leave those kids alone!” klonk het tot tevredenheid van duizenden scholieren sinds de jaren zeventig bij het verschijnen van deze song. Let wel, ik ben geen radicale voorstander van dit recept, maar de slinger van de geschiedenis is momenteel voor mij overduidelijk teveel in de andere richting doorgeslagen. Als scholier viel het mij op dat wij veel meer te weten kwamen, meer konden leren om ons voor te bereiden op het leven, tijdens zeeklassen, sneeuwklassen, bosklassen, bedrijfsbezoeken en andere schoolreizen.
Het kind verdient een opvoeding die veel meer gekenmerkt is door contact met “The School of Life”. We moeten terug naar de inheemse visie: “Om een kind op te voeden moet het hele dorp meedoen!”- “It takes a whole village to raise a child.”
Zijn veel ouders zelf overigens niet heel gelukkig geweest in de afgelopen zeven weken, periode waarin zij meer en beter vader en moeder konden zijn, dicht bij “hun eigen bloed”?
Bovendien is het voorstel van opvoedingsstrategie dat ik hier geef zonder twijfel zinvol om mensen te vormen die – de visionaire ecologist spreekt! – minder zullen geneigd te zijn winst na te jagen. Om eindelijk weer mannen en vrouwen te vormen die niet zo gretig als in het verleden is gebeurd, de natuur uit gaan buiten, de grondstoffen uitputten en omwille van financieel gewin en huiselijk comfort de biosfeer te beschadigen! En dit vaak met inbegrip van het aanbrengen van schade op nauwelijks een paar decennia tijd aan de natuurlijke structuren met gevolgen voor vele eeuwen. Met niet te overziene gevolgen voor de biodiversiteit, landschap, klimaat én het welzijn van hele beschavingen.
Wetenschap en geleerdheid
Ik ben overigens de eerste om het belang te erkennen van wetenschap en van eerbied voor en interesse in een fantastisch fenomeen als Kennis, Wetenschap en Geleerdheid. Ik ben zelf uitzonderlijk breed en diepgaand geschoold, aan universiteiten en als autodidact. ‘Het is mijn lange leven’, met behulp van zeer diverse en kritisch nagetrokken feiten diep na te denken, en het debat mee vorm te geven als onafhankelijk opiniemaker. Maar zoals de uitdrukking in het Duits zegt, “Erst dass Fressen, dann die Moral”, zo lijkt het mij evident dat het emotionele niveau een hoogst belangrijke basis vormt, waar de denkende mens levenslang op zal kunnen steunen. En als je dit ‘hart’ van de mens reeds als kind beschadigt of schraal laat worden, zijn de ergste demonen los.
Er bestaat een ernstige multi-disciplinaire hypothese dat het agressieve kolonialisme van de westerse mogendheden in wezen een ‘overcompensatie’ is geweest, een streven van de blanke naar macht en bezit dat in essentie gewoon poogde een leegte aan liefde en zelfwaardebesef op te vullen. Opvoeding kan de wereld veranderen als niets anders.
Dat is een ernstige kwestie. Die in gewone dagen ondergesneeuwd is geraakt in dagelijkse doening. Het gebeuren is echter zo essentieel, en de potentiële winst aan tevredenheid, mentale rust én in het vermijden van verdere calamiteiten is dermate groot, dat ik graag mijn nek uitsteek om de aandacht op het punt te vestigen, in alle bescheidenheid, op een internetforum als De Wereld Morgen. Een medium dat niet over een zwaar eigen corps van redacteuren beschikt, maar zijn poorten wel wijd open zet voor gedreven vernieuwers.
Nog deze meta-vraag tot slot, als toepasselijk appel aan opiniemakers en academici: waarom is het vandaag nog altijd zo moeilijk het probleem en de voorgestelde diepe en bevrijdende waarheden over de mens en zijn bestaan te zien, te onderscheiden? Het betreft hier toch essentiële wijsheid over de mens en zijn belangrijkste noden, over onze diepere Identiteit? Hoe is het zo ver kunnen komen?… Zijn wij als (academische) denkers niet vaak te schatplichtig aan onze (enge) vakopleiding? Te schatplichtig aan gevestigde waarden, belangen en denkpatronen? Wat kunnen wij doen om alternatieven te ontwikkelen in dit belangrijke domein? Bewustzijn en reflectie over de kwestie, het is wat ik vandaag alvast graag help aanzwengelen. “I have a Dream!’
Epiloog – Kritische replieken weerlegd
Voor wie zich geroepen voelt onverkort het bestaande opvoedings- en scholingsproject te verdedigen, heb ik deze bedenking. Alleen al op het vlak van de lichamelijke gezondheid is ons schoolmodel slecht. Zoek de cijfers eens op over obesitas. Veel te dikke kleuters en jongeren zijn ons lot! Daarnaast moet ik nog even wijzen op een fenomeen dat er sinds mijn eigen jonge jaren is bijgekomen op maatschappelijk gebied, zeker in Vlaanderen, dat mijn observatieterritorium is: de lange, lange wachtlijsten in de… Kinderpsychiatrie! Het probleem van de mentale stoornissen en aandoeningen is al decennia lang zo goed als onhoudbaar. “De ouders zitten op hun tandvlees” dixit kinderpsychiater Peter Adriaenssens. Leest u eens een paar werken van deze hoogst inspirerende en betrokken wetenschapper en opiniemaker. Bijvoorbeeld zijn laatste werk, dat momenteel in de boekhandels ligt, het is getiteld “Verbolgen verbonden”.
Wie dan bij mijn geboden visie reageert met een kritische opmerking in de zin van: “Ik vraag me af, niettegenstaande uw ‘droom’ hoe u het concreet voor ogen ziet, kinderen educatie geven die hen in staat stelt later een job te kunnen uitoefenen die hen een inkomen verschaft EN toch minder uren en dagen op de schoolbank ?”, die kan ik hier bondig op een algemeen bekend feit en een dito samenhang wijzen: op nauwelijks honderd kilometer van ons naar het oosten ligt een land dat als de motor van het (hedendaagse, toch juist vrij economisch en exploiterend ingerichte) Europa wordt beschouwd, EN waar intussen toch al generaties lang de scholieren klokslag één na de middag naar huis mogen! Zodat zij in de lijn van mijn visie kunnen ervaring opdoen in sociale interactie, reflectie, lectuur, sport, spel, avontuurlijke- en wetenschappelijke natuurexploratie en meer.
De kracht van “de School van het Leven” is te groot en te waardevol om haar zoals bij ons helaas de gewoonte is, doortastend opzij te schuiven ten voordele van de schoolse klaslokalen en de beroepskrachten voor het bord. Seneca zegde al: “Non schola dicimus, sed vita”: we leren niet voor de school, maar voor het leven. De huidige situatie lijkt mij ideaal als wij brave, volgzame “bedienden” zouden willen maken van onze kinderen. Klaar voor een bestaan gedicteerd door de wekker en de prikklok, bang gehoorzaam aan de baas en angstig vooruitblikkend naar het pensioen.
Leessuggesties voor verdere studie en ter ontwikkeling van een alternatieve visie
Essentieel voor wie geboeid is in dit debat over een meer “natuurgetrouwe” opvoeding is de maatschappijkritiek die is geformuleerd door Jean Liedloff. Deze originele denker kwam tot haar inzichten ook juist na langdurige scherpzinnige observatie van de leefwijze van inheemse volkeren, indianen, in Latijns Amerika. Liedloff heeft met en bij deze mensen gewoond. Een eerste werk droeg als titel “Het continuüm principe”. Een nieuwere editie is getiteld “Op zoek naar het verloren geluk. Naar een natuurlijke manier van opvoeden.” Uitgeverij Panta Rhei, zevende druk, 2004. Zie afbeelding cover. De oorspronkelijke uitgave verscheen bij Penguin, uiteraard een kwaliteitslabel, in 1986, onder de titel “The continuüm concept”.
Uit de recensie van The New York Times book review van The Continuum Concept: “Alle ouders, psychologen en mensen die zich in het Westen bezig houden met het herstel van het zelfvertrouwen van hun medemensen, zouden dit boek moeten lezen. Het biedt opmerkelijke inzichten.”
Aanverwante gegevens en visie in een ander opinieartikel van dezelfde auteur
In een bepaald opinieartikel heb ik al eerder vooruitziende, maatschappijkritische wijze een aantal dingen op een rijtje gezet in dit verband. Dit deed ik naar aanleiding van de ontdekking door westerse wetenschappers, etnografen, antropologen en medici, van een laatste natuurvolk, de Tsimane indianen die leven in een afgelegen uithoek van het oerwoud in Zuid-Amerika. De resultaten van het onderzoek van de experten (die dagenlang met vier of vijf vervoermiddelen reisden om bij deze mensen te komen), geef ik in mijn artikel weer, voorzien van een commentaar en duiding die de bevindingen bruikbaar maken voor denkers, filosofen en wereldverbeteraars hier en nu. De fascinerende feiten hebben een paar jaar terug dagenlang de kranten over de hele wereld gehaald. Het lijkt me betekenisvol een en ander bij deze gelegenheid opnieuw onder de aandacht te brengen. De titel van deze maatschappijkritische beschouwing was: “Kan de schat van de Tsimane de ‘rijke’ wereld nog redden?”.
Stef Hublou Solfrian
Dit opinieartikel is het eerst verschenen als bijdrage op Facebook, onder anderen in de groep “Oikos -Denktank voor sociaal-ecologische verandering” op zaterdag 16 mei 2020.
