Nu iedereen zo een beetje zijn zegje doet over Franciscus, de nieuwe paus, zou het wat vreemd zijn dat ik zelf, als gelovige, zou doen alsof ik niets zie of hoor. Ik kijk immers elke dag ’s avonds naar het journaal op 3 RAI televisiezenders, en elke dag komt Franciscus er ter sprake. Hij is er ontiegelijk populair aan het worden, niet in het minst bij enkele mensen die de kerk enige decennia geleden de rug toegekeerd hebben. Zijn “buona sera” de avond van zijn verkiezing was een schot in de roos, alsook zijn reisje in een autobus nadien. Nu eens komt hij op de zender omdat hij iemand die hem aangeschreven heeft (meestal een gehandicapte, of iemand in zware problemen), persoonlijk opgebeld heeft; dan weer omdat hij Lampedusa of een vluchtelingenkamp is gaan bezoeken; en nog een andere keer omdat hij zelf zijn valiesje draagt op de luchthaven.
Dit laatste leverde overigens prachtige televisie op: Franciscus op stap als elke gewone reiziger met zijn valiesje in de hand, met juist voor hem – plechtstatig schrijdend – Italië’s premier en de diensten van het protocol van de luchthaven. In het vliegtuig om uitleg gevraagd over de inhoud van zijn valiesje, vertelt hij de journalisten niet zonder humor dat hij niet de sleutels bij zich heeft om een of andere atoombom te lanceren, maar enkel zijn scheerapparaat, een bijbel en een roman, en niet te vergeten: zijn pyama.
Een andere keer toont men dan op het scherm hoe Franciscus niet komt opdagen op een nogal luxueuze plechtigheid georganiseerd door een van de curiekardinalen – zijn vergulde zetel blijft leeg. Hij heeft er de voorkeur aan gegeven om op datzelfde ogenblik een gewone parochie te gaan bezoeken in Rome. Nog een andere keer: Franciscus die oproept om een dag te vasten tegen de oorlog in Syrië. En niet te onderschatten: hij wil de IOR, de Vaticaanse bank hervormd zien en stelt zich de vraag of de Kerk wel een eigen bank moet hebben.
Gisteren zondag is hij in Cagliari op Sardinië geweest, officieel omdat Sardische scheepslui uit Cagliari enkele eeuwen geleden aan de basis lagen van de stichting van Buenos Aires en de naam Buonas Aires van een bedevaartkerk op Sardinië afkomstig is, maar het is de extreme hoge graad van werkloosheid op Sardinië die hem blijkt te interesseren. Het is op Sardinië niet allemaal Costa Smeralda, met villa’s van Berlusconi en de Agha Khan, Porto Cervo en Porto Rotondo… en Cagliari ligt daar ver vandaan. Zijn eerste ontmoeting is er met werklozen en steuntrekkers geweest. Twee thema’s in zijn antwoord: “In onze huidige wereld gaat het om geld dat alles aan zich onderwerpt. We moeten ons daartegen verzetten.” Vervolgens: “we leven in een wereld die categorieën van mensen uitsluit. Ook hier moeten we ons tegen verzetten.”
Eerlijk, de man komt heel sympathiek over en het lijkt hem zeer spontaan af te gaan. Hij is de zoon van een Italiaanse migrant uit het Noorden van Italië, steekt dat niet weg, is daar bijzonder fier op, en hij wil zijn afkomst duidelijk trouw blijven. Recent verklapte hij dat hij zijn pontificale kamer op het Vaticaan ingewisseld heeft voor een gastenkamer bij zusters omdat hij zich te geïsoleerd voelde en onder de mensen wou leven. Ik denk echt niet dat dit allemaal “gespeeld” is of een kwestie van casting. De man lijkt zo in mekaar te zitten. Dit mag toch? Waarom zou iemand zich zelf (en anderen) per se ongelukkig moeten maken door voortdurend op de toppen van zijn tenen te lopen of zich in kringen te bewegen waar de hypocrisie er meer dan eens vanaf druipt?
In zijn spreken is dan weer belangrijk dat hij een duidelijk onderscheid hanteert – zoals Etienne Vermeersch in Terzake vrijdag laatst opgemerkt heeft – tussen de ‘handelingen’ van een mens en de ‘mens’ als persoon. Het is geen zware filosofie, maar het heeft wel het voordeel van de duidelijkheid. Dit is een klassiek onderscheid in de kerkelijke doctrine: in theorie mag een Kerk handelingen veroordelen als ze dit nodig vindt, maar nooit mensen.
Op beide vlakken beweert Franciscus trouw te willen blijven aan de leer van de Kerk. Vanuit die trouw aan de traditionele kerkelijke doctrine heeft Franciscus er gedurende zijn eerste maanden al meermaals op gewezen dat hij zich niet met het veroordelen van de handelingen van mensen zal bezig houden, zeker niet op het vlak van de seksuele en familiale moraal (een specialiteit van zijn voorgangers en van een aantal van de door hen benoemde bisschoppen), maar dat hij zal focussen op het erkennen van de waardigheid van mensen, van elke mens. Hij is zelf een zondaar, laat hij optekenen, de anderen mogen dat dus ook zijn en behouden het recht om niettemin gerespecteerd te blijven. “Wie ben ik om iemand te beoordelen…” Wèl wil hij focussen op vrede (tegen elke oorlog) en op een menselijke opvang van vluchtelingen.
Ik verheel niet, dat na het zielig gesjoemel en gefoefel van sommige bisschoppen, niet alleen bij ons, ten tijde van de pedofilieschandalen, dit bij iemand als mij als een hele verademing overkomt. Eindelijk, na Jan 23, weer eens iemand die je in de “étalage” mag leggen, zoals men in mijn dorp vroeger zei. Eindelijk een Franciscus…
Is alles daarom nu koek en ei in de kerk? Daar is het te vroeg voor. Iemand zei me recent: in Rome zullen er nogal wat malcontenten zitten, dat Franciscus maar oplet… ze zullen hem het leven niet gemakkelijk maken. Links en rechts hoor ik ook al dat sommige actiegroepen in de omgeving van het Vaticaan zich tegen hem aan het vormen zijn die stellen dat hij het pauselijk ambt niet eervol genoeg uitstraalt, alsof de Nazoreeër het eertijds anders had gedaan…
En wat moet je denken van een jonge gelovige die op Terzake komt vertellen dat Franciscus toch moet opletten dat hij door zijn gedrag zijn voorganger niet als een ‘minder goede’ paus uit de verf laat komen? Ja mevrouw, en dan, moeten we dan maar liever verder klungelen in de marge? Een andere vraag is wat Franciscus zal inbrengen in het debat als het om de officiële kerkelijke leer gaat? Hij heeft via zijn onmiddellijke medewerker al een eerste opening gemaakt naar wat hij een mogelijke “aanvulling” bij het celibaat van de priesters heeft genoemd. Die aanvulling zal vermoedelijk stapsgewijze gebeuren: eerst zullen “reeds gehuwde mannen” ook priester mogen worden… niet de vrouwen (gehuwd of niet) en ook niet de “niet gehuwde mannen die nu wel zouden willen huwen”.
Zijn strategie? Franciscus heeft laten verstaan dat er veranderingen zullen komen, maar dat dit heel stapsgewijze zal gebeuren en in trouw aan de kerkelijke traditie. En u zal merken dat zijn jezuïetische achtergrond hem daarbij zeer behulpzaam zal zijn, maar kan men iemand verwijten niet dom te zijn? Wat wordt het dan? Huw op tijd voor je priester wordt, dan is het okay… Heb je die keuze niet gemaakt, dan blijf je in het celibaat “voor de rest van uw leven”. In die logica gaat men er dan vanuit dat die laatste groep zal slinken en de eerste groep zal toenemen. En het probleem lost zich derwijze op natuurlijke wijze op, met respect voor de traditionele leer. Een jezuïetentruc? Wellicht, maar kan men iemand verwijten dat hij tegelijk verstandig en slim is? Belangrijk wordt ook of er een ontwikkeling komt in de visie op de verhouding geloof en wetenschap, vooral op vlak van problemen met ethische repercussies?
Maar goed, laten we eerlijk zijn. Franciscus is een excellente keuze geweest, onverhoopt excellent zelfs. In het begin voelde ik me weliswaar wat onzeker omtrent zijn houding tijdens de junta in Argentinië, maar ik kan me eerlijk gezegd niet voorstellen dat de toenmalige Bergoglio daar, gelet op de omstandigheden (- een dictatuur is ook niet niets), niet serieus zal geprobeerd hebben de schade te beperken.
Ik weet wel dat sommige in antigodsdienstigheid gepokt en gemazelde lezers dit allemaal flauwe kul zullen vinden (en dat is hun goed recht), maar laten we niet vergeten dat spijt de toenemende secularisering op het Europese continent, globaal gesproken, op wereldvlak, de godsdiensten heel goed boeren, niet in het minst de christelijke kerken… dit op een ogenblik dat ons Europese continent veel van zijn belang aan het verliezen is en de grote nieuwe centra in de wereld elders komen te liggen. En dan heb je daar echt wel beter een Bergoglio als een van de grote morele autoriteiten dan sommige anderen, alle godsdiensten inbegrepen.
P.S. voor wie het interesseert:
Twitter: @johanleman
