In het Leuvense STUK loopt momenteel een expositie met het werk van de Israëlische kunstenaars: Aïm Deüelle Lüski, Ariella Azoulay, Eitan Efrat en Sirah Foighel Brutmann. In hun werk trachten ze het publiek te laten nadenken over de positie van fotografie in de creatie van politieke beelden.

De fotoreeks en film Potential History van Ariella Azoulay brengt ons een alternatieve blik op de geschiedenis van Israël/ Palestina, hoe deze gecreëerd werd en welke andere mogelijkheden er zijn. Azoulay legt zelf uit dat “Het verleden kan niet veranderd worden, tenzij op deze manier: het kan ontmaskerd worden als onvolledig, wat schijnbaar gesloten is kan worden heropend, verdoken mogelijkheden kunnen naar boven komen en zo de huidige horizon aan politieke verbeelding veranderen, om een nog onbepaalde toekomst te vormen”.

In de context van Israël/ Palestina betekent deze potentiële geschiedenis in de eerste plaats: een geschiedenis die niet bepaald wordt door het dominante discours van het conflict, namelijk dat van soeverein nationalisme. Het is het verhaal van ongerealiseerde mogelijkheden die we voor onmogelijk aanschouwen. Ariella Azoulay toont aan hoe foto’s ons inzicht kunnen geven over, niet enkel het event dat plaats heeft, maar ook de verhalen die door het hegemonisch discours in de vergetelheid geduwd zijn.

Wanneer we kijken naar de foto’s van voor de 1948 oorlog  zien we een gemeenschappelijke verhaal dat altijd mogelijk geweest is, maar vergeten is door het geweld. Een Jood en Palestijn die samen een koffiebar uitbaten met gemixt publiek, gemeenschappelijk. Het geeft uiting aan civiele relaties tussen Palestijnen en Joden van voor het moment dat vluchtelingen, vluchteling werden en daders, dader. Zo zijn de geschiedenissen van Israël en Palestina gescheiden geworden, de potentiële gemeenschappelijkheid werd verdrongen. De creatie van de Israëlisch staat heeft deze scheiding de facto gerealiseerd en een vijandschap tussen de gemeenschappen bestendigd.

Azoulay legt uit hoe we deze verborgen verhalen kunnen ontdekken en biedt het publiek hiervoor enkele instrumenten aan. Het is bijvoorbeeld belangrijk te beseffen dat de scheiding tussen Joden en Palestijnen slechts een idee is, het is niet ontologisch verbonden aan hun relatie. Het is een militaire logica die de twee bevolkingsgroepen trachtte te scheiden, vanuit een politieke agenda. De relaties tussen Palestijnen en Joden werd vernietigd door een geweld dat instrumenteel was voor de creatie van het vijandsbeeld dat sinds 1948 de relaties tussen Palestijnen en Israëli’s bepaald.

Het construeren van nieuwe foto archieven is een ander instrument waarmee deze logica kan overstijgt worden. Door niet volgens de nationale scheiding (Israël/Palestina) te classificeren maar volgens een civiel perspectief (bv: vriendschap, samenwerking) kan volgens Azoulay zowel het heden als het verleden veranderd worden. Op die manier geeft de tentoonstelling ons een beeld van wat mogelijk zou zijn, als we ons doorheen foto’s leiden voorbij de dominante verhalen rond het conflict. 

Aïm Deüelle Lüski sluit aan bij dit kritische denken over fotografie. Zijn werk is gebaseerdop zijn eigen camera constructies die hij telkens verandert, naar gelang het fenomeen of de gebeurtenis die gefotografeerd wordt. Op die manier tracht hij de machtsrelaties verbonden aan de ‘normale’ camera’ te doorbreken en nieuwe perspectieven te ontdekken. Zo is er onder meer de bal camera die met z’n 64 openingen de klassieke dichotomie tussen het horizontale en verticale denken verlaat. Een dominant perspectief bestaat niet langer, de foto is niet langer gedefinieerd door grenzen of oriëntaties.  Bij gevolg kan de bezoeker zijn verbeelding de vrije loop laten bij het bekijken van deze foto’s.

In de filosofie van Aïm Deüelle Lüski kan men fotografie niet langer reduceren tot het produceren van foto’s.  Het is volgens hem noodzakelijk een kader te creëren: een civiel contract tussen de fotograaf en wat of wie gefotografeerd wordt. De fotograaf is dan niet langer heer en meester, die bepaald wat wel en niet in het beeld zal verschijnen. Op die manier is het mogelijk om aan de hand van foto’s de verbeelding verder te laten werken dan de hegemonische discours in Israël-Palestina en tot nieuwe perspectieven te komen. In de tentoonstelling worden 16 foto’s gepresenteerd en de toestellen waarmee ze geproduceerd werden. Op sommige foto’s is een duidelijk beeld te onderscheiden, terwijl anderen voor een brede interpretatie vatbaar zijn en de bezoeker aanzetten tot nadenken.

Tot slot toont STUK ook , Eitan Efrat en Sirah Foighel Brutmanns Printed Matter. De film schetst de verwevenheid van individuele levens met de hedendaagse geopolitiek. De film is een geheel van fotonegatieven en contactafdrukken waarin dagelijkse taferelen afgewisseld worden met historische gebeurtenissen. Het is een reis doorheen de tijd, die de politieke geschiedenis van Israël-Palestina en de intimiteit van het privé leven openbaard aan de kijker. De film confronteert ons met de vaak vergeten menselijkheid van het gezinsleven achter het Israëlisch- Palestijns conflict.

De tentoonstelling geeft een interessante Israëlisch blik op het conflict die de mogelijkheid schept om voorbij stereotiepe vijandsbeelden te denken. Op die manier kan kunst hoop geven op een menselijke oplossing voor de situatie in Israël-Palestina.

De gratis expo Lüski | Azoulay | Efrat & Brutmann loopt nog tot zo 3 juni in STUK leuven.