Opening van Moussem Cities festival met de expo Loading ... Casa in De Markten. Foto: Helenka Spanjer
Interview, Wereld, Europa, Afrika, Samenleving, Politiek, Cultuur, België, Lokaal, Brussel -

Fort Europa’s “vernederende” visa-procedure jaagt kunstenaars Europa uit

Casablanca is deze maand in Brussel. Tot eind februari kunnen we de bijzondere stad via alle mogelijke kunstvormen ervaren op het Moussem Cities festival. Al scheelde het weinig of er was niet zoveel te ervaren geweest. Europa was niet erg welwillend met het verlenen van de nodige visa’s aan de uitgenodigde artiesten uit de Marokkaanse stad. Dat terwijl bewegingsvrijheid intrinsiek deel uitmaakt van het werk van een artiest. Fort Europa wordt steeds strenger en strenger.

maandag 12 februari 2018 11:59
Spread the love

“Er was een tijd dat Schengen Europa niet het fort was dat het vandaag is. Ik voel me niet meer thuis in dit fort.” Dat zijn de confronterende woorden van Maria Daïf in een brief aan de organisatie van Moussem Cities om zich te excuseren voor haar afwezigheid op het festival. De algemeen directrice van l’Uzine en Fondation Tazi uit Casablanca zou een gesprek komen faciliteren tussen 7 Marokkaanse dansers en choreografen. De visa heeft ze uiteindelijk wel gekregen, maar op deze manier hoefde het voor haar niet meer. 

“’Doe je werk en ga naar huis, ben je 24 uur te laat, dan bevind je je hier illegaal’, zo klonk Europa’s boodschap”, schrijft Daïf in haar brief. “Sta me toe dit ‘welkom’ én deze bedreiging niet te accepteren. Om maar te zwijgen over het grote gebrek aan welwillendheid die begon direct toen ik de visa-aanvraagprocedure startte.”

Daïf heeft al zo’n 20 Europese visa’s in haar laatste twee paspoorten staan. In de meeste gevallen op uitnodiging van een Europese instelling. Toch moest ze ook dit keer – voor de zoveelste keer! – alle vragen opnieuw beantwoorden en alles in haar aanvraag opnieuw verantwoorden, tot haar eerste salaris van twintig jaar geleden. 



Opening van Moussem Cities festival met de expo Loading … Casa in De Markten. Foto: Helenka Spanjer

“Het maakt me verdrietig om het te zeggen, maar dat is waarom ik er niet bij wil zijn. Hoe kan Casablanca in Brussel zijn, als artiesten er niet welkom zijn?”, vraagt Daïf zich af. “Ook al beweert Europa de bewegingsvrijheid van kunstenaars en culturele werkers uit Marokko te steunen, wordt hun vrijheid van beweging ernstig beperkt.”

“Visa-procedure kafkaiaans én vernederend”

Ook de andere artiesten uit Casablanca kregen pas kort voor het festival, na een lange aanslepende procedure, een akkoord voor hun visa. Voor de vier dansers, met wie de aan P.A.R.T.S. afgestudeerde choreograaf Younness Khoukhou een voorstelling ging maken, was dit te laat. Khoukhou zag zijn geplande feestelijke première van zijn voorstelling Body Dialoguein rook opgaan. “Due to delays in visa procedures, Younness Khoukou’s performance ‘Body Dialogue’ will be presented in the form of an installation”, klonk het gewijzigde programma

Verder heeft Moussem Cities het “geval per geval weten op te lossen”, vertelt Mohamed Ikoubaân, coördinator van Moussem Nomadische Kunstencentrum. “Maar dat was alleen mogelijk dankzij het geduld van de kunstenaars zelf en de medewerking van het Consulaat-Generaal van België in Casablanca en andere competente diensten.” 

Moussem Cities programmeert hedendaagse cultuur uit de Arabische wereld en het is volgens Ikoubaân niet de eerste keer dat ze problemen hebben om een visum te bekomen voor de uitgenodigde artiesten. “De procedures en voorwaarden om in de Schengenzone te worden toegelaten worden almaar complexer, absurder en buitensporiger.”



Opening van Moussem Cities festival met de expo Loading … Casa in De Markten. Foto: Helenka Spanjer

“Kafkaiaans én vernederend”, zo ervaren velen van de genodigden de huidige procedure, vertelt de organisatie. “Iedereen die vandaag een visum aanvraagt, krijgt het gevoel dat hij beschouwd wordt als een potentiële clandestiene immigrant. Voor jonge kunstenaars is het moeilijk, zo niet onmogelijk geworden om Europa binnen te geraken. En dat is zowel een inbreuk op de vrijheid van verkeer van kunstenaars en hun ideeën, als van de artistieke vrijheid van elke Europese organisator die samenwerkt met kunstenaars afkomstig uit die regio.” 

“Europa’s onzichtbare muur verschilt in niets met Trumps muur”

Een oplossing voor dit algemene en structurele probleem is nog niet in zicht. “Het wordt tijd om ons af te vragen of we deze toestand blijven accepteren of dat we culturele relaties eisen met wederzijds respect en wederkerigheid”, stelt Ikoubaân. “Veel Europeanen hebben verontwaardigd gereageerd op de aankondiging van Trump dat hij een muur wil bouwen op de grens met Mexico, maar ze zijn wellicht vergeten dat ook fort Europa een realiteit is. Hoewel vooral Victor Orbans muur in Hongarije het meest zichtbare deel is, en de rest voor het oog onzichtbaar mag lijken, verschilt het in niets met de muur die Trump wil bouwen.”

Het steeds strenger wordende fort Europa is een reden te meer om Moussem Cities festival te bezoeken zolang het nog kan. Het festival is ondertussen aan haar derde editie toe. “We zochten naar een originele manier om kunst uit de Arabische wereld naar België te brengen, omdat deze hier nog vrij onbekend is”, zegt Ikoubaân. “Om de hedendaagse Arabische samenleving te belichten. De moderniteit. Hoe verhouden de samenlevingen zich tot globalisering en de bijbehorende problematieken?” 



Opening van Moussem Cities festival met de expo Loading … Casa in De Markten. Foto: Helenka Spanjer

Elk jaar draait het festival om een andere Arabische stad. Ze begonnen met Tunis, vorig jaar was Beiroet aan de beurt, en dit jaar dus Casablanca. En het festival duurt intussen een hele maand.

“Geen Marokko van een postkaart”

“We willen geen Marokko van een postkaart presenteren”, zegt Ikoubaân. “Casablanca is het visitekaartje van een Marokko zoals die is, met schone kanten en minder schone kanten. Casablanca is niet de perfecte stad en daardoor een zeer boeiende en mooie, maar ook een harde stad. Het is de stad van het hedonisme, commercie, feest, de happy fews en de Moroccan dream. Maar ook een stad van de sloppenwijken, arme mensen, een mobiliteitsprobleem en vervuiling. Casablanca is Marokko in het klein.”



Organisator Mohamed Ikoubaân neemt het woord tijdens de opening van Moussem Cities festival. Foto: Helenka Spanjer

Moussem Cities wil de dynamiek van de hedendaagse steden tonen. Ikoubaân: “Dat is de opzet eigenlijk. Met de uitdrukkelijke nadruk op ‘hedendaags’ zijn.” Het zijn dan ook jonge artiesten die optreden. Zang, dans, theater, poëzie, film, alle kunstvormen komen op het festival aan bod. Eén ding hebben de artiesten met elkaar gemeen. Ze laten zich inspireren door de stad Casablanca als creatieruimte.

“Casablanca is het economisch hart van Marokko en in permanente opbouw”, vertelt Ikoubaân. “Woonden er in 1907 nog 20.000 inwoners, nu 4 miljoen. Het is ook een stad dat draait om verzet. Verzet tegen het Frans kolonialisme en tegen het regime. Een van de bekendste namen bij wie je dat terugziet is Nass El Ghiwane, een groep die in de jaren 70 voor een ware revolutie zorgde in de muziek met zijn protestliederen.” De Marokkaanse Brusselaars van Diwan Ennass blazen op het festival deze rijke muzikale geschiedenis nieuw leven in. 

“Ook is Casablanca een stad met veel contradicties”, volgens Ikoubaân. “Het is een stad zonder identiteit. Tegelijkertijd is Casablanca van alle Marokkanen. Een stad waar de diversiteit van de bevolking aanwezig is. De Berbers, Arabieren, mensen opgeleid onder Franse invloed die bijna enkel Frans spreken, de happy fews van de financiële wijk en mensen die het moeilijk hebben. Identiteit is een constructie. Tegen nieuwkomers wordt hier gezegd: ‘Je hebt slechts 3 maanden nodig om van Casablanca te worden.’” 

‘Marrakesh biedt zich aan, Casablanca moet je bezoeken’

Al komen toeristen amper naar Casablanca. Een mooie gezegde is volgens Ikoubaân: “’Marrakesh biedt zich aan de bezoeker. Casablanca móét je bezoeken.’ Om echt te houden van Casablanca moet je inspanning doen, zelf op zoek gaan. Dat heb ik ook echt ervaren. Je wordt constant verrast.” En dat ervaar je ook met de voorstellingen op Moussem Cities.

Casablanca is, net als Marokko, in transitie, zowel op politiek als op economisch en cultureel vlak. Ikoubaân: “Het is een stad van de conservatieven en de progressieven. Aan de ene kant zijn er vrouwen die op straat worden lastiggevallen, aan de andere kant zijn er de meest geëmancipeerde vrouwen, die vrijgevochten zijn, werken en in de kunst zitten. Het is een stad met een counterculture. De islamitische partij heeft er op dit moment de meerderheid, maar tegelijkertijd is er het bruisende nachtleven en barst de stad van de bars. Door dit alles is het een stad waar alle soorten muziek bijeen komen.” 

“Na 3 maanden ben je van Casablanca”

Kan Brussel iets leren van Casablanca? “Veel. Om te beginnen niet zeveren over wie waar vandaan komt en identiteit. Na 3 maanden wonen in de stad, ben je van Casablanca. Ongeacht de kleur of achtergrond. Zonder een verdeling op etnische basis. Brussel daarentegen kent een indeling tussen Vlamingen en Walen. Deze kunstmatige institutionele indeling heeft te maken met de geschiedenis van België, maar beantwoordt niet aan de huidige realiteit van Brussel. Op dit gebied zouden we kunnen leren van Casablanca.”

En ook: “Hoe cultuur een bijdrage kan leveren tot het verbeteren van het lot van mensen in achtergestelde wijken. Bij ons in Brussel gebeurt er ook vanalles in de wijken, maar ik vind het in Casablanca nog origineler en efficiënter gaan.”



Expo Loading … Casa in De Markten. Foto: Helenka Spanjer

Als voorbeeld noemt Ikoubaân de regisseur Nabil Ayouch, die voor zijn film Les Chevaux de Dieu drie jaar leefde in een sloppenwijk in Casablanca. Toen de film af was, was er in de 600.000 inwoners-tellende wijk geen cultuurhuis, jeugdcentrum of park te bekennen waar Ayouch de film aan de bewoners kon tonen. Wel stond er een vervallen gebouw leeg. Van de gemeente mocht hij de film daar vertonen. Maar daar liet hij het toen niet bij. Hij zamelde geld in en heeft er een cultuurcentrum opgericht. Vervolgens startte hij een fonds en opende ook een vestiging in Tanger en Fez. Ikoubaân: “Zo ver gaan artiesten in Casablanca in hun engagement.” Ayouch is op Moussem Cities te zien met zijn nieuwste film Razzia.

“Kritiek uit liefde”

Moussem Cities bestaat uit een kritisch maar ook heel poëtisch programma. Een programma dat volgens Ikoubaân vanuit de realiteit vertrekt. “De artiesten kiezen bewust om in Casablanca te blijven. Ze hebben kritiek op de stad, maar het is een kritiek uit liefde. Het gaat niet om commercie of entertainment, maar hun werk ontstaat echt vanuit engagement. Een engagement dat bij ons aan het vervagen is. Hier conformeren mensen zich meer op wat hen persoonlijk bezighoudt. In Casablanca is kunst noodzaak, en is het feller, directer en straffer. Dat komt ook, omdat de politiek scherper en anders is.” 

Moussem Cities vindt tot 28 februari 2018 plaats verspreid over vijf locaties in Brussel: Bozar, Kaaitheater, vk concerts, De Markten, en Le Space. Kijk hier voor het gehele programma. 

take down
the paywall
steun ons nu!