Synoniemen zouden evengoed kunnen zijn: zonderlingen, mensen die niet aan het lijntje lopen, creatievelingen, mensen die de toekomst openen, pioniers, monniken.

De mensen bij wie ik te gast ben, omschrijven zichzelf als ‘fora de casa‘. Op de Chapada dos Guimarães worden er zo velen aangetroffen: mensen die met alternatieve geneeskunde bezig zijn, met alternatieve therapieën, kunstenaars allerhande.

Buiten het huisje, in een grot

Neem nu Dilair. Hij heeft een inheemse gestalte, is geboren in São Paulo, maar leeft hier al meer dan twintig jaar in de Chapada dos Guimarães, het hoogplateau van Mato Grosso.

Hij kwam hier niet om het grote geld te verdienen, niet om te ontbossen, soja te zetten en gif te spuiten. Nee, hij leefde enkele jaren in een grot achter de waterval Andorinha in het nationaal park.

De mensen hadden veel sympathie voor hem en brachten hem elk weekend eten. “Een hippie, een profiteur”, denk je dan. Maar wat is het verschil tussen deze vagebond en de eerste monniken in de Egyptische woestijn? In de derde eeuw van onze tijdrekening verbleven daar stylieten (1), die jaren op een paal zaten. Anderen zaten jarenlang in een put. Grotten waren er natuurlijk ook bij.

Vagebond

Nadien kwam Dilair in aanmerking voor een stuk grond van een assentamento (nvdr: nederzetting bij een grondherverdeling). Hij deed echter niet wat van de overheid en van sommige collega’s verwacht werd, namelijk de Cerrado als de bliksem ontbossen en op een ‘proper’ stuk land produceren. Nee, hij koesterde de biodiversiteit van zijn miniterritorium en was pionier in agroforestry.

Jarenlang werd hij weggepest, maar uiteindelijk kreeg hij het recht aan zijn kant en leeft hij er nu gelukkig met zijn Sonja. Samen geëngageerd in tal van sociale bewegingen, in de hoop om de apathie te doorbreken.

Dilair was (is?) een vagebond, een zwerver, zoals Manoel de Barros zichzelf noemt. Ik word vanavond uitgenodigd in de ‘Chapada a mão‘. Het is een kunstenaarscollectief, dat nu drie jaar bestaat. Dilair en Sonja zijn er de drijvende krachten van. De winkel met de producten van kunstenaars zowel uit de stad als van het platteland staat centraal.

Met de beperkte middelen bouwen ze echter een heus cultureel centrum uit op een Chapada, waar qua culturele activiteiten zo goed als niets bestond. In samenwerking met het federale ministerie van Cultuur organiseren ze elke zaterdag een filmavond.

Eén van de films vandaag laat de 92-jarige Manoel de Barros aan het woord. Hij is de meest gelezen dichter van Brazilië; een kind van het grote vogelreservaat, de Pantanal in Mato Grosso.

Een verwonderd kind dat de kleine dingen van het leven ziet en beschrijft. Hij houdt van metaforen en schildert zijn woorden. Hij omschrijft zichzelf als een vagebond. Een monnik, al zit hij niet op een paal of schuilt hij niet in een grot.

Hensel?

In de winkel liggen stukken van diverse kunstenaars, maar het werk van Dilair valt me toch wel op. Met het lichte hout van buruti maakt hij tal van kunstwerken. Met wat hij vindt aan resten van de vernietigde Cerrado maakt hij zware tafels en banken.

Ik zit hier maar even, maar ‘t blijkt meteen dat het hier een trefcentrum is voor mensen ‘fora de casa‘. Chico, een kunstenaar in zijn foto’s, springt even binnen en koopt een boek.

Wat later verschijnt José, die met zijn gemalen rotsen en mineralen de chemische landbouw te lijf gaat. In de lijn van de 19de-eeuwse strijd tussen Von Liebig en Hensel bereidt hij een agrarische revolutie voor.

Voorbij de chemische industrie met haar petroleumafhankelijkheid in dienst van de chemische vernietigingslandbouw. Julius Hensel wordt al 150 jaar door de heersende chemiesector doodgezwegen. Met mensen als José kan Hensel alsnog in de 21ste eeuw tot zijn recht komen. (2)

Ze zijn nog maar enkele jaren bezig, maar er zit vaart in. Het ministerie van Agrarische Ontwikkeling erkende Chapada a mão als een creatief, vernieuwend project. Aan de oorsprong van de samenwerking liggen dan ook niet meteen de hippies die op straat hun waar verkopen, maar rurale gemeenschappen uit de omgeving.

Luc Vankrunkelsven, Chapada dos Guimarães, Mato Grosso

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw.

(1) Pieter van der Horst, ‘Daniël de pilaarheilige‘, Altiora-Averbode, 2010.

(2) zie: ‘Onze toekomst gestolen‘ in ‘Brazilië-Europa, in fragmenten?‘, Wervel, Brussel, 2010.

* Van 16 tot 21 augustus 2011 komen in het Oostenrijkse Krems 800 Europeanen samen om na te denken en te discussiëren over het nieuwe concept ‘voedselsoevereiniteit’. Na de Nyeleni-conferentie in Mali van 2007 is er strategisch overleg om uit te zoeken hoe we dit mooie idee concreet kunnen maken in Europa. Vanuit België nemen 22 mensen deel. Wervel-medewerkers zullen een dagelijkse blog verzorgen op de nieuwswebsite DeWereldMorgen.be.

** Wervel publiceerde eerder het boek ‘De smaak van diversiteit’. In het licht van de discussie over diversiteit en de multiculturele samenleving naar aanleiding van de aanslagen in Noorwegen is dit boek meer dan ooit actueel.

De eerste vijf lezers van DeWereldMorgen.be die een mailtje sturen naar info@wervel.be met de vermelding ‘diversiteit/DeWereldMorgen.be’ krijgen dit boek gratis toegestuurd van Wervel vzw.