Abdurzak Hadi uit Londen is zelfstandig, maar geen eigen baas, zegt hij. Een vaag computeralgoritme van taxibedrijf Uber bepaalt of en wanneer hij werk krijgt. De app van Uber bepaalt welke klanten hij krijgt en hoeveel klanten hij dagelijks heeft, zegt Hadi. Hij legt uit dat hij zijn werk zo niet kan bijsturen, geen strategische planning kan maken en niet kan inschatten wanneer hij een lening kan afsluiten voor een nieuwe auto. Het is de reden dat hij zich achter een rechtszaak tegen Uber heeft geschaard, die een precedent kan worden voor alle flexwerkers.

Hij is één van de tien chauffeurs die Uber hebben aangeklaagd, omdat ze volledige toegang eisen tot hun data en inzicht willen in de algoritmes die het bedrijf gebruikt. Als ze de zaak winnen, kan dat de arbeidsomstandigheden van miljoenen flexwerkers in Europa verbeteren, zeggen advocaten.

Uber behoort tot een groep bedrijven die zichzelf beschouwen als ‘platforms’ waar zelfstandigen op een flexibele manier werk kunnen aannemen, op hun eigen voorwaarden. Dergelijke platforms groeien snel nu steeds meer mensen door de coronapandemie werkloos raken.

De zaak die in juli werd ingediend en deze week gehoord zal worden, is een van de twee zaken die dit jaar zijn aangespannen tegen Uber in Amsterdam, waar het Amerikaanse bedrijf zijn hoofdkantoor heeft gevestigd. Andere bedrijven kregen te maken met soortgelijke klachten van flexwerkers over datarechten.

Extra inkomsten

Matthew Feeney, directeur van het Project on Emerging Technologies van het Cato Institute in Washington D.C., zegt dat mensen die werkloos raken tijdens lockdowns, hun heil zoeken in sectoren die nog wel open zijn en groeien, zoals maaltijdbezorging. “Het is goed dat de flexeconomie mensen extra inkomsten geeft in deze moeilijke economische tijden”, zegt hij. Maar de pandemie heeft ook de controle van mensen die werk aannemen wereldwijd verhoogd en genormaliseerd, zeggen onderzoekers, via apps en software die meten hoe productief iemand is en wat iemand betaald krijgt.

“Het is mogelijk tot nu toe ongekende controle uit te oefenen over mensen die voor je werken”, zegt Jeremias Adams-Prassl, onderzoeker aan de Universiteit van Oxford. “Uber schrijft software in Californië, en controleert daarmee chauffeurs van Jakarta tot Kaapstad.”

Anton Ekker, de advocaat die de rechtszaak namens de chauffeurs voert, wijst erop dat de chauffeurs geen enkele onderhandelingskracht hebben. “Uber verwerkt de data, die wordt gebruikt om gedrag te monitoren en de chauffeurs zijn individueel sterk afhankelijk van Uber voor hun werk.”

Uber-woordvoerder Rick Janse Kok zegt in een reactie dat het bedrijf alleen “feitelijke indicatoren” gebruikt om chauffeurs en klanten aan elkaar te koppelen, zoals nabijheid, reisrichting en voorkeur voor premium ritten. 

Covid-19 en de flexeconomie

Voor de pandemie schatten experts van betaalbedrijf Mastercard dat de wereldwijde flexeconomie tussen 2018 en 2023 zou groeien van 43 miljoen naar 78 miljoen werkers. Hoewel het lastig is de omvang van de sector te meten tijdens de covid-19-crisis, schatte onderzoeksbureau Gartner in juni dat een derde van alle werkgevers al fulltime werknemers vervangt voor flexwerkers en onderaannemers.

Niet alleen Uber ligt onder vuur. In oktober kwam er kritiek op Shipt, een platform dat boodschappen aflevert en eigendom is van de Amerikaanse retailer Target. Het platform had de manier waarop de betaling van chauffeurs wordt berekend aangepast van een commissiesysteem naar een systeem gebaseerd op een algoritme dat meet hoeveel “inspanningen” mensen doen voor hun werk.

“Ze zeggen dat ze de inspanningen meten, maar we weten niet via welke variabelen ze dat doen en wat ze werkelijk meten”, zegt Willy Solis, die voor Shipt werkt in Dallas. Shipt zegt in een reactie dat het nieuwe systeem het gemiddelde tarief niet veranderd heeft en dat bezorgers “altijd de keuze hebben een order wel of niet te accepteren.”

Ontslagen door een algoritme

Adams-Prassl, van de Universiteit van Oxford, zegt dat algoritmes niet alleen gebruikt worden om tarieven te bepalen, maar ook steeds vaker bij beslissingen om mensen aan te nemen of te ontslaan. In principe kan dat leiden tot eerlijker beslissingen, zegt hij. 

“We hebben eindeloos empirisch bewijs dat menselijke managers vreselijk slecht zijn in het bepalen van salarissen. Kijk alleen maar naar genderverschillen”, legt hij uit. “Je kunt dus aannemen dat een geautomatiseerd systeem dat beter of eerlijker doet.” Maar de trend roept ook vragen op als het gaat om transparantie en discriminatie, voegt hij eraan toe.

Robo-firing

In oktober spande advocaat Ekker een tweede zaak aan tegen Uber, waarin het bedrijf beschuldigd wordt van “robo-firing” – de praktijk dat algoritmen zelfstandig bepalen wie ontslagen wordt, wat volgens hem illegaal is onder de Europese privacywetgeving GDPR.

Vier chauffeurs uit Groot-Brittannië en Portugal beweren te zijn ontslagen nadat een algoritme frauduleuze activiteiten had geconstateerd, inclusief “onregelmatige” ritten. De chauffeurs ontkennen dit. Digitale tools die ontwikkeld zijn door flexplatforms, migreren massaal naar andere delen van de economie, zegt Adams-Prassl. “Big data wordt gebruikt in human resources, zoals bij werving en ontslag.”

Pathlight, een Amerikaanse start-up die software maakt waarmee callcenters hun werknemers kunnen aansturen via een algoritme dat ze beoordeelt op hun prestaties, zag een verdrievoudiging van het gebruik hiervan sinds het begin van de pandemie.

De software meet hoe snel werknemers hun taken afronden, zegt ceo Alexander Kvamme. Zowel de werknemers als de leidinggevenden kunnen die score realtime zien, zodat werknemers hun werkwijze kunnen aanpassen aan de verwachtingen van hun managers. “Ons doel is werknemers in de frontlinie controle te geven.”

Zelfstandig of werknemer

Sommige groepen proberen flexwerkers te helpen de monitoring tools in hun voordeel te gebruiken. Dan Calacci, onderzoeker bij het Media Lab van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in de VS, bouwt tools – waaronder apps en dataverwerkingssystemen – die analyseren hoe de apps van de flexeconomie zich gedragen op apparaten van de mensen die ze gebruiken.

“Op die manier kunnen degenen die het werk aansturen, en de werkers zelf, zien welke informatie de apps over hen verzamelen – en betere beslissingen nemen”, zegt hij. Calacci heeft al een gecodeerde en gratis chatbot ontwikkeld voor Shipt-werkers, waarmee ze hun inkomsten onder het nieuwe algoritme kunnen analyseren en de verandering kunnen berekenen.

Inzicht in de dataverwerking kan gebruikt worden om het argument kracht bij te zetten dat flexwerkers eerder werknemers zijn dan zelfstandigen, zegt James Farrar, directeur van Worker Info Exchange, een trustorganisatie die werd opgezet vanuit de chauffeursvakbond.

Dit is een ingekorte versie van een artikel dat oorspronkelijk verscheen bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation.