De kloof tussen de ronkende verklaringen rond de urgentie van de ecologische crisis uit de monden van wereldleiders en CEO’s van grote bedrijven enerzijds en hun daden anderzijds blijft gigantisch groot. De discussies rond het ‘uitfaseren’ van fossiele brandstoffen roepen de grap in herinnering die onlangs viraal ging: een bejaarde man beloofde om ‘tegen 2050′ te stoppen met roken … Het lijkt wel alsof we als mensheid losjes voorbij een oranje licht rijden, terwijl we eigenlijk zouden moeten stoppen voor rood. De activistische leuzen op de affiches die je overal in het straatbeeld van Glasgow ziet hangen liegen er niet om: ‘STOP KILLING US’ of ‘COP INVITES CLIMATE CRIMINALS’.

Klimaatapartheid 

Een van de belangrijkste kritieken op de klimaattoppen van de VN is de kritiek op wie daarbij precies rond de tafel zit. Dat zijn nog eerder climate criminals dan zij die nu al de gevolgen voelen van de ecologische mutatie. Een open deur: wie precies deelneemt aan een gesprek heeft een fundamentele impact op welk gesprek precies wordt gevoerd. Een greep uit de soorten stemmen die te weinig aan bod komen binnen de officiële onderhandelingen: die van de jongere generaties, die van de arme bevolking, die van de burgers en beleidsmakers uit het Globale Zuiden, …

Volgens Prince Chima Williams schaffen we dergelijke klimaattoppen daarom beter helemaal af. Tijdens een debat rond een ‘post fossil civilization’ in het Glasgow Film Theatre, spreekt de directeur van Friends of the Earth Nigeria via videoverbinding. Dat is op zich al tekenend. De extreem dure hotelkamers in de stad, de reiskosten om naar Glasgow af te zakken en de visa-rompslomp genereren ongelijkheid. Het probleem zit hem niet alleen in wie niét aan de tafel plaats kan nemen, maar ook in wie er wél zit. Voor grote bedrijven en rijke landen is het een fluitje van een cent om grote delegaties te zenden, in tegenstelling tot activistische groepen of beleidsmakers uit armere landen. Zelf verblijven wij in verschillende dorpen buiten de stad.

Alternatieve top ‘The Peoples Summit’ in Glasgow. Foto: Sébastien Hendrickx

In tegenstelling tot wat de massale greenwashing die Glasgow overspoelt je wil doen geloven – zelfs een bedrijf als McDonalds of het Sky-imperium van verstokte klimaatnegationist Rupert Murdoch kunnen zich hier in grote reclamecampagnes als duurzaam presenteren – rijden grote bedrijven natuurlijk voor niemand anders dan zichzelf. Nu klimaatontkenning steeds marginaler wordt, is hun belangrijkste strategie: vertraging. Het recente boek waarin Bill Gates zijn plannen voor het redden van de planeet arrogant uiteenzet, is daar een helder voorbeeld van. Ook bij de delegaties van rijke landen staat internationale solidariteit niet bijzonder hoog op de agenda. Williams haalt de wereldwijde vaccinapartheid aan als grimmig teken aan de wand. De financiële bijdrage van het Westen voor de klimaatadaptatie van ecologisch precaire landen blijft, ondanks de historische milieu-impact van het Westen, fors ontoereikend. En de gemaakte beloftes worden dan ook nog eens niet nagekomen.

Wat als de belangen van lokale gemeenschappen die de impact voelen, hier in Glasgow wél voldoende gewicht hadden? Dan zou duidelijk zijn dat we niet louter een heel snelle economische transitie nodig hebben, maar een radicale cultuurshift.

Kwantificerend denken

Dat is toch de teneur van het gesprek in het Glasgow Film Theatre. Naast Williams zijn er nog drie sprekers uit verschillende hoeken van het Globale Zuiden. Twee daarvan zijn ter plekke aanwezig. Ivonne Yanez, coördinator van Oilwatch in Zuid-Amerika en lid van de Ecuadoraanse groep Accion Ecologica, staat op een bepaald moment op en richt zich rechtstreeks tot het publiek: “Wat betekent energie voor u?” Het is een ontluisterende vraag. Hier gaat het niet in de eerste plaats over hoe we energie opwekken die voor minder uitstoot zorgt, maar hoe we energie definiëren. Yanez haalt aan hoe inheemse volken in de Andes spreken over ‘de energie van de bergen’ en hoe je die moet respecteren. Ze heeft het over de vele verschillende manieren om leven te begrijpen, over de pluriversiteit van culturele verhoudingen tot onze medemens en de natuurlijke omgeving.

Het contrast met het officiële discours binnen de COP26 is groot. Cijfers als ‘2030’, ‘2050’ en het magische ‘net zero’ moeten de indruk scheppen van redelijkheid, controle en gedecideerd leiderschap. Ook al worden de gekwantificeerde doelstellingen achteraf zelden gehaald; ook al legitimeren cijfers te vaak onduurzame economische praktijken.

De focus op ‘klimaat’ in een ‘klimaattop’ als COP26 brengt trouwens zelf zo’n kwantificerend denken voort. Ik ben de laatste om te ontkennen dat de klimaatopwarming een urgent probleem is en dat de uitstoot van onze broeikasgassen snel omlaag moet. Het begrip klimaat wekt echter de valse indruk dat de uitdaging waar we voor staan – hoe groot ook – eenvoudiger en becijferbaarder is dan ze lijkt. Helaas kunnen we ons perspectief niet beperken tot de opwarming en haar gevolgen. Wetenschappers onderscheiden negen planetaire grenzen die we (dreigen) te overschrijden. Naast (1) de opwarming van de aarde, gaat het om (2) het verlies van de biodiversiteit, (3) de stikstof- en fosforkringloop, (4) het gat in de ozonlaag, (5) de oceaanverzuring, (6) waterschaarste, (7) het landgebruik, (8) de chemische verontreiniging, en (9) de concentratie van aerosolen in de atmosfeer. Al deze grenzen staan op complexe manieren met elkaar in verband. Als we het debat verengen tot hoe we de CO2-uitstoot met X procent naar beneden halen tegen het jaar XXXX, dan schieten we eindeloos tekort.

Cultuurshift

Culturele waarden als die van de Andesvolken die Yanez noemt, laten zich niet zomaar kwantificeren. Toch zijn ze van het allergrootste belang voor onze gedeelde toekomst. Ze dragen een fundamentele bewustzijn in zich rond de begrensde draagkracht van de aarde. En dat maakt ze doorgaans eindeloos veel wijzer, duurzamer en veerkrachtiger dan de hocus-pocus van de gemiddelde TV-econoom. Desondanks worden ze nauwelijks ernstig genomen. Emem Okon, een vrouwenrechtenactiviste uit Nigeria, zegt met spijt in haar stem dat het leven in een fossiele ‘beschaving’ onze manieren van denken en handelen fundamenteel hebben veranderd. Enkel de verhalen die haar grootmoeder haar vertelde, roepen het pre-fossiele wereldbeeld nog enigszins in herinnering. Zoveel kennis en ervaring ging verloren door economische én culturele kolonisering.

Williams stelt het woord ‘civilization’ zelf in vraag als onderdeel van de titel van het debat, ‘post fossil civilization’. Het roept een destructief onderscheid op tussen ‘advanced’ en ‘backwards’. Voor die broodnodige cultuurshift moeten we niet per se ‘vooruit’ kijken. Evengoed gaat het om het weer opdelven van eeuwenoude kennis. Als we de term beschaving toch blijven gebruiken, definieert Williams die liever als ‘the society, culture and web of life of a particular area’. Hij benadrukt het gesitueerd zijn van culturen en het belang van spirituele boven materiële waarden.

Nu het einde van de COP26 nadert zoemt het debat hier binnen activistenkringen: met welk soort actie kunnen we er op een zo zichtbare, zo impactvolle manier mogelijk voor pleiten dat een internationale klimaattop in het vervolg fundamenteel anders moet worden ingericht? Tenminste als we er een slagkrachtig instrument van willen maken, dat een bewoonbare aarde voor iedereen mee mogelijk maakt, in plaats van een theaterstuk voor the powers that be …