Eén van de meest verrassende films van het jaar is misschien wel Jia Zhang-Ke‘s A Touch of Sin. In De Morgen, Cahiers du Cinéma, The New Yorker, The New York Times en op Film.com werd de film zelfs al opgenomen in de eindejaarslijstjes. “The most important filmmaker working in the world today“, stelde filmjournalist John Powers in 2008. “Jia is simply one of the best and most important directors in the world“, schreef Richard Brody hem in 2011 na. Een schril contrast met mijn eigen ervaring toen ik Still Life zag enkele jaren terug. Dat vond ik namelijk een vreselijk trage, nietszeggende semi-docu zonder veel inhoud.
Een mens kan veranderen uiteraard. Wist ik veel dat Zhang-Ke behoorde tot een generatie “underground” filmmakers die noch de middelen, noch de tijd hebben om grootse spektakelfilms te maken. Als je Chinese wuxia cinema gewoon bent, zoals Chen Kaige’s The Promise en Zhang Yimous Hero, House of Flying Daggers en Curse of the Golden Flower, laat een film als Still Life weinig indruk na. Onterecht uiteraard, zeker wanneer je de materiële kant van de zaken bekijkt, maar dat neemt niet weg dat de spektakelfilms van de vijfde generatie Chinese cineasten meer aanleunen bij Westerse (lees: Hollywood) normen – en dat betekent meer ingang bij een Westers publiek, zo ook bij mezelf.
Met A Touch of Sin lijkt Zhang-Ke echter zijn, voor mij althans, grote doorbraak gemaakt te hebben. De sociale kritiek die de ondertoon vormt van zijn film, is misschien wel de meest bijtende die we konden aanschouwen in 2013. Terwijl de spektakelfilms een duidelijke breuk toonden, al was het maar door de productie, met de propagandacinema van communistisch China, vormt de underground cinema van o.a. Zhang-Ke, Wang Xiaoshuai (11 Flowers), Lou Ye (Spring Fever) en Wang Quan’an (Tuya’s Marriage) een scherpe kritiek op het steeds kapitalistischer wordende China. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat veel regisseurs onder hen de vergetelheid in gecensureerd worden.
Die censuur zorgt er voor dat A Touch of Sin nog steeds geen release in China kende. Zoals Christopher Beam reeds opmerkte: het is ironisch dat een film die handelt over de gevolgen van onderdrukking, zelf het slachtoffer geworden is van onderdrukking. Gelukkig kregen wij de film reeds te zien op het Film Fest Gent en kende hij zelfs een officiële bioscooprelease via Cinéart (zij het enkel in Gent en Brussel). De film kreeg terecht unanieme bijval in zowat alle Vlaamse kranten en magazines en won op het Gentse filmfestival de Georges Delerue prijs voor beste muziek. Deze prijs houdt een distributiepremie van €25.000 in die ervoor zou moeten zorgen dat de film in minimum vijf zalen gespeeld wordt in Brussel en Vlaanderen – iets wat vooralsnog niet het geval is (de teller stopt bij drie: Galeries, Vendôme en Sphinx)…
A Touch of Sin vertelt vier afzonderlijke verhalen (deels geïnspireerd door echte gebeurtenissen) over een China in transformatie. De afstomping en eenheidsworst van het communisme hebben plaatsgemaakt voor kapitalistische eigenschappen: hebzucht, vervreemding, uitbuiting en morele leegte. De onderdrukking duurt voort, alleen in een ander jasje. Hierdoor komt Zhang-Ke dichter in de buurt van de ervaringswereld van de Westerse mens, want ook al is het kapitalisme hier minder rauw, de welvaartsmaatschappij blijkt niet te kunnen voorkomen dat zelfdoding, depressie, vereenzaming en futiel geweld schering en inslag zijn. Het is daarom niet moeilijk om enige affiniteit te vinden bij sommige van de verhalen / personages die Zhang-Ke schetst.
In het eerste deel zien we een mijnwerker en syndicalist die het corrupte stadsbestuur en de steenrijke en arrogante CEO van het bedrijf waarvoor hij werkt, niet meer duldt. Na enkele malen vernedert te zijn en onrecht van te dichtbij gevoeld te hebben, gaat hij over tot bloedige wraak. Het tweede verhaal vertelt over een migrantenarbeider die in de ban is van zijn nieuw verworven geweer. Nadat hij een overval weet te overleven, verandert hij binnen de kortste keren in een koelbloedige psychopaat. Verhaal nummer drie schetst een jonge receptioniste van een (x-)sauna die eens te veel door male chauvinist pigs wordt gekwetst en gekleineerd. Ze verliest haar geduld en ontpopt zich tot een regelrechte martial arts krijger. Het laatste verhaal gaat over een jongeman die van de ene in de andere job sukkelt, zonder ooit enige houvast en warme sociale omgeving te vinden. Zijn tragische lot vat het algehele gevoel van de film samen: er is geen geluk te vinden in het China (de wereld?) van vandaag.
Hoewel A Touch of Sin zonder veel twijfel tot de meer interessante films van het jaar behoort, zijn er ook enkele tekortkomingen. Zo duurt de film eigenlijk te lang, zeker na het eerste schitterende deel (wat verreweg het sterkste is van de vier). De lengte zorgt er voor dat Zhang-Ke’s karakteristieke stijl niet verloren gaat, maar zonder een samenhangende narratief, heeft de kijkervaring nogal wat weg van vier (lange) kortfilms na elkaar te bekijken. Dat dit vormelijke aspect het inhoudelijke aspect wat ontmijnd is jammer. Een strakkere montage – “kill your darlings“, schreef William Faulkner ooit – had kunnen bijdragen tot een meer resonante mokerslag en hoefde het filmische realisme zeker niet uit te hollen.
Hier en daar werd de film vergeleken met het extreme geweld uit Quentin Tarantino’s films. Ik begrijp die analogie, maar zou liefhebbers van Tarantino op basis daarvan niet aanbevelen A Touch of Sin te bekijken – het zou de verwachtingen uit evenwicht brengen en hiermee Zhang-Ke’s stijl onrecht aandoen. De film is namelijk veel meer gedoseerd en het brute geweld is beperkt tot de (anti-)climaxen van elk afzonderlijk verhaal. Bovendien is een vergelijking met Tarantino toch wat oneerbiedig, omdat Zhang-Ke inhoudelijk zoveel meer te vertellen heeft (en vormelijk al helemaal geen uitstaans heeft met Tarantino’s stijl). Al wie verrast wil worden door knappe en fascinerende cinema, alsook één van de beste Aziatische films van het jaar wil zien, zit goed bij A Touch of Sin.
