Komt er een anti-Europees blok? Dat is een vraag, nu veel EU-kritische partijen flink aan stemmen hebben gewonnen bij de
Europese verkiezingen. De tweede vraag is hoe het komt dat anti-Europese partijen aan zo’n sterke opmars bezig zijn.

De Vlaamse literatuurprofessor Geert Buelens, werkzaam bij het Instituut voor Cultuurwetenschappelijk Onderzoek (ICON) in Utrecht, trekt het perspectief open: “Het succes van deze partijen zegt veel over de zwakte van de traditionele partijen, zowel retorisch als zuiver inhoudelijk. Wanneer Le Pen of Farage het heeft over het herwinnen van de nationale soevereiniteit, dan klinkt dat in tijden van globalisering natuurlijk grotesk. Maar ze raken wel een gevoelige en dus belangrijke snaar. Ze spreken immers alsof politiek meer is dan een louter bureaucratisch principe, meer is dan het volgen van schijnbaar natuurlijke economische wetten.” 

Frankrijk en Engeland 

Met de namen van Le Pen en Farage dringt zich nog een nuance op. Over heel Europa mogen partijen met een eurosceptische
boodschap aan de winnende hand zijn. Maar de krachtigste voorbeelden hiervan zijn te vinden
in Engeland en Frankrijk.

Het Front National van Marine le Pen is ruim de
grootste partij geworden met 25 procent van de stemmen. Deze rechtse nationalistische partij zou 23 tot 25 van
de 74 Franse zetels in het Europees Parlement binnenhalen, tegen drie zetels in
de voorbije legislatuur. “Ons volk eist maar één beleid: een beleid van de
Fransen, voor de Fransen en met de Fransen”, zei Le Pen tijdens haar
overwinningsspeech. 

Het Engelse UKIP van Nigel Farage verdubbelt
bijna het aantal zetels. De UKIP wil dat Groot-Brittannië uit de Europese Unie
stapt. Als de partij inderdaad de grootste wordt, zal de druk op premier
Cameron toenemen om bijvoorbeeld de immigratie vanuit andere EU-landen te
beperken en bevoegdheden van de EU terug te halen naar Londen. Partijleider Farage stelde dat de
verkiezingszege voor zijn partij een ‘aardbeving’ teweegbrengt in de Britse
politiek. “Het volksleger van UKIP heeft gesproken en heeft zo ongeveer het
meest opzienbarende resultaat geleverd in honderd jaar. Het muntje is eindelijk gevallen dat we als lid van de EU ons eigen land niet
kunnen besturen, en crucialer nog, dat we onze eigen grenzen niet kunnen
controleren.”

Duitsland en Denemarken

In Duitsland haalt het eurosceptische Alternative fur Deutschland bij de eerste
deelname meteen 6,5 procent. De partij voerde campagne tegen de redding van
zwakkere eurolanden. Deze overwinning van rechts is minder groot dan bij
Engeland en Frankrijk maar desalniettemin een opvallende ontwikkeling. 

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken
Frank-Walter Steinmeier toonde zich ontdaan door de opmars van anti-Europese
partijen in het Europees Parlement. “Frankrijk is natuurlijk een erg signaal
met het Front National, en voor mij is het een verschrikking dat ook de NPD [de neonazistische Nationaldemokratische Partei Deutschlands] wordt vertegenwoordigd in het Europees Parlement”, zei de bewindsman
tegen de zender n-tv.

In Denemarken zou de Deense Volkspartij de Europese verkiezingen gewonnen
hebben. De rechtse en populistische partij zou volgens exitpolls 23 procent van
de stemmen hebben gehaald en van één naar drie zetels in het Europees Parlement
springen.

Noodlijdend 

Niet enkel extreem rechts boekt winst. In Griekenland is de uiterst
linkse partij Syriza de grote winnaar. Syriza voerde campagne tegen het harde
besparingsbeleid dat de eurolanden het noodlijdende land opgelegd hadden in
ruil voor financiële ondersteuning. Evengoed krijgt het extreem rechtse Gouden Dageraad in Griekenland 9 procent van
de stemmen en wordt hiermee groter dan de socialistische regeringspartij.

In Oostenrijk zou de uiterst rechtse FPÖ dan weer 6,8 procent stijgen en met
een score van 19,5 procent de derde grootste partij van het land worden. De FPÖ is net als Vlaams Belang en het Nederlandse PVV één van de
partijen waarmee Le Pen in zee wil gaan om een nieuwe anti-Europese fractie te
vormen in Straatsburg. 

Een tegenvaller voor die ambities van Le Pen leek even
het feit dat de extreem rechtse PVV van Geert Wilders in Nederland niet in de
overdonderende overwinning van zijn buurlanden deelde. Wilders leed een
aanzienlijke nederlaag en verloor zelfs een zetel. 

Anti-Europese fractie

Desalniettemin kunnen
de vier overgebleven zetels van Wilders’ PVV net de doorslag geven. Er zijn 25 leden nodig om een fractie
te vormen en in een fractie moet minimaal een vierde van de lidstaten
vertegenwoordigd zijn. De leden mogen maar lid zijn van één fractie. Het aantal zetels is geen probleem, maar het aantal landen
lijkt nu nog niet te worden gehaald. 

Op dit moment zijn er zeven fracties in het
Europarlement. Het Front National en andere extreem rechtse partijen zijn echter
voornemens om een nieuwe fractie te vormen. Inmiddels zijn de onderhandelingen in volle gang. Door de grote verschillen tussen
eurosceptische partijen is dit echter niet zo makkelijk.

In de aanloop naar de
Europese parlementsverkiezingen streefden de PVV, het Franse Front National,
het Belgische Vlaams Belang, het Oostenrijkse FPÖ, het Zweedse SD, de Lega Nord
uit Italië, die slechts 6 procent van de stemmen binnensleepte, en de SNS uit
Slowakije naar samenwerking. Front National boekte natuurlijk een flinke zege,
maar de SNS lijkt de kiesdrempel niet te hebben gehaald. 

Racisme 

De UKIP heeft al laten weten niet te willen samenwerken met de partij van Marine le Pen. De lijsttrekker van de Deense Volkspartij partij, Morten
Messerschmidt, herhaalde gisteravond dan weer dat zijn partij niet met het FN in één
fractie wil zitten. Hij wil alleen samenwerken met “democratische en
beschaafde eurokritische partijen”, en daar hoort volgens hem het FN niet
bij. 

In
Hongarije is de extreem rechtse Jobbik-partij met drie zetels de tweede partij
geworden. Jobbik staat bekend als fascistisch en racistisch. Geert Wilders, sinds jaar en dag een verdediger van Israel, heeft gezegd dat hij met deze partij nooit wil samenwerken. Ook de Griekse Gouden Dageraad staat ver af van de eurosceptische
partijen in het noorden en westen van Europa.  

Dat deze
partijen uiteindelijk toch bij de fractievorming worden betrokken, is niet uitgesloten. Ook Front National gaat regelmatig
gebukt onder controversiële en racistische uitspraken. Toch willen partijen als
de PVV en de FPÖ met deze partij wel samenwerken. Belangrijker dan zulke feiten is voor hen wellicht het signaal dat ze willen afgeven.

Ook in andere landen wordt de opkomst van extreem rechtse partijen opgemerkt. De Huffington Post publiceerde een duidelijke lijst van de engste extreem rechtse partijen in Europa en ook de New York Times schonk ruime aandacht aan de kwestie.

Boventonen

Geert Buelens stelt: “Als gemeenschap het lot in eigen handen
nemen mag dan strikt genomen een illusie zijn – het zou wel de horizon
moeten zijn bij elk politiek spreken en handelen. De vraag is dan
natuurlijk hoe je die gemeenschap wil en kan definiëren. Dat er vaak
akelig xenofobe boventonen meeklinken bij het Front National en co
is natuurlijk vreselijk.”

“Anders dan links vaak denkt, is vervreemding
echter niet alleen een economische, maar ook een identitaire kwestie.
Racisme en het Front National veroordelen doen we al meer dan twintig jaar, zonder
noemenswaardig succes. Het is natuurlijk stuitend
dat de verliezers van de globalisering tegen elkaar worden opgezet door
deze partijen. Maar wat hebben de traditionele partijen deze mensen
écht te bieden?”

Woensdag
komen verschillende van de eurosceptische partijen in Brussel samen om met onder meer met
Front National te praten over het vormen van een fractie. Toch zal deze fractie, als hij al gevormd wordt, nooit de grootste kunnen worden. Van
de 751 zetels gaan in Brussel zo’n 143 nu naar anti-Europese partijen. Nu de
onderhandelingen losbarsten, kan er nog van alles gebeuren.