Het plechtstatige Palais des Nations in Genève is elk jaar rond deze tijd van het jaar de plaats waar je de verschuivende machtsverhoudingen in de wereld met eigen ogen kan aanschouwen. De eerste twee weken van juni strijken daar bijna 5000 delegatieleden neer voor de jaarlijkse conferentie van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), de organisatie binnen de VN die zich toelegt op het beschermen van de rechten van werknemers.

Landen die het niet zo nauw nemen met die rechten worden er op het matje geroepen. Werkgevers, werknemers en regeringen maken er samen ook afspraken om de levensstandaard en de bescherming van werknemers op te krikken.

Tot zo’n 20 jaar geleden waren de verhoudingen eenvoudig. Europa was het model en de grote voortrekker en mocht elk jaar het vingertje omhoog steken. De andere landen – vooral de zogenaamde groeilanden – spartelden tegen omdat zij in de vele regels en afspraken een poging ontwaarden om de Europese markt af te schermen en hun groei te remmen.

Sinds kort worden die verhoudingen op hun kop gezet. Deze keer was het Europa dat een draai rond de oren kreeg. Van de afscheidnemende directeur-generaal Juan Somavia dan nog wel. “De hardst getroffen landen van Europa die onderworpen zijn aan directe of indirecte voorwaarden glijden weg van de basiswaarden van de IAO terwijl de regio op dat vlak ooit een leider was”, aldus Somavia. En er volgde nog een waarschuwing: “Extreem beleid leidt tot extreme reacties.”

Griekenland

Van extreem beleid en extreme reacties, weten de vakbonden in Griekenland ondertussen alles. “Bijna nergens vielen er tijdens de Tweede Wereldoorlog verhoudingsgewijs meer slachtoffers dan in Griekenland en toch stemmen Grieken nu op een openlijke neonazipartij. Zelfs in dorpen die 60 jaar geleden van de kaart geveegd werden, stemmen mensen nu op die partij”, zegt Zoe Lanara van de Griekse vakbond GSEE.

In Griekenland worden onder druk van de trojka (de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het IMF) de conventies van de IAO geschonden. Zoe Lanara: “De minimumlonen werden verlaagd, maar die worden normaal afgesproken onder vakbonden en werkgevers. De sociale partners hebben daarover samen een brief geschreven aan de trojka, maar dat werd gewoon van tafel geveegd.”

Volgens Lanara wordt de crisis in Griekenland gebruikt om werknemers in heel Europa schrik aan te jagen. “Aanvaard sociale achteruitgang of we krijgen hier Griekse toestanden, krijgen vakbonden overal te horen”, zegt Lanara.

“De neoliberale besparingspolitiek straalt af op de standpunten die de Europese landen innemen binnen de IAO. Om nog te zwijgen over de standpunten van landen die geleid worden door de conservatieven,” zegt ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw. “Vroeger moest Europa zich weinig zorgen maken over de toepassing van de regels van IAO. Die conventies, dat was iets voor de ontwikkelingslanden. Meer en meer heeft ook Europa de IAO-conventies nodig om een stevige bodem te hebben.”

Vrede

Hoe komt het dat de IAO de enige instelling is waar je dergelijke scherpe kritiek kan horen op de Europese aanpak van de crisis? “Sociale bescherming is de bedoeling van dit huis. Toen de organisatie in 1919 werd opgericht, was de overtuiging: geen vrede zonder sociale rechtvaardigheid. Dat is nog altijd heel actueel”, zegt Luc Cortebeeck. Cortebeeck gaf vorig jaar de voorzittershamer van de christelijke vakbond ACV door en is nu voorzitter van de werknemersgroep binnen de IAO.

“Ik heb hier heel wat politieke leiders gesproken en velen zijn doordrongen van de bezorgdheid dat er breuken dreigen als de sociale ongelijkheid in Europa nog meer toeneemt”, zegt Cortebeeck.
Maar naast die traditie van het huis ziet Cortebeeck andere krachten aan het werk. “Je ziet de wereld hier veranderen. Ook hier spelen de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China, nvdr) een steeds belangrijker rol. Het regionale samenwerkingsverband van de Caraïben en Latijns-Amerika wordt momenteel geleid door een Braziliaan en je voelt die trekkracht. In de sociale richting, ja. Niet alle landen even hard natuurlijk. Maar naast Brazilië heb je ook nog Argentinië, Chili, Zuid-Afrika. China, zelfs, zij het op een andere manier. De collega’s van India vertelden me dat ook hun regering meer en meer rekening houdt met de vakbonden.”

De vijandige houding tegenover vakbonden en sociale bescherming is volgens Cortebeeck aan het verdwijnen bij de landen uit het Zuiden. “Uw rechten zijn onze remmen, hoorde je vroeger wel eens. Dat is weg. Wij hebben regels nodig, beseffen meer en meer landen. Een bewijs: vakbonden uit België worden zelfs vaak in China gevraagd om uitleg te geven over ons sociaal overlegmodel”, aldus Cortebeeck.

Zoe Lanara van de Griekse vakbond is wat minder optimistisch. “Ja, sommige landen spelen zeker een positieve rol. Maar anderen, zoals India, doen dat veel minder. Het gevaar voor loondumping blijft bestaan. Zeker als ook Europa enkel nog inzet op besparingen en en loonmatiging”, aldus Lanara.

450 vakbonden in Congo

Naast de groeilanden en de oude ontwikkelde grootmachten zijn er nog de tientallen arme landen. Wat hebben zij aan de IAO? “In Congo hebben we dringend een kader van sociale bescherming nodig. De middelen ontbreken, maar er is ook te weinig politieke wil. De IAO doet voorstellen om dat minimumkader te creëren. Het is dan aan de interne krachten binnen Congo om daar voor te vechten met de ruggensteun van de IAO”, zegt Guy Kuku Gedila, algemeen secretaris van de CDT, de kleinste van de drie grote vakbonden in Congo.

In Congo zijn er maar liefst 450 erkende vakbonden. Een verdeeldheid die natuurlijk weegt op hun slagkracht. De socialistische vakbond ABVV probeert enkele vakbonden rond de tafel te brengen. “Dat is ook een voordeel van de IAO-conferentie. Hier kan je al je partners op korte tijd ontmoeten en samen brengen”, zegt ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw. 

De conferentie van dit jaar werd overschaduwd door een ernstig conflict met de werkgeversvertegenwoordigers over de interpretatie van het stakingsrecht. Daardoor werd het werk van de belangrijke Normencommissie geblokkeerd en kwam er dit jaar dus geen lijst met 25 ernstige gevallen van werknemersrechtenschendingen.

Spelen ook bij dat conflict de nieuwe machtsverhoudingen een rol? “Een mogelijke verklaring is dat de IAO zichzelf de voorbije jaren op de kaart wist te plaatsen”, meent ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw. “De organisatie is aanwezig op de G20, schreef een Global Jobs Pact. Het is de enige organisatie die een tegenwicht biedt voor het pure marktdenken. Blijkbaar ziet niet iedereen dat graag gebeuren.”

“De delegatie van de werkgevers in de Normencommissie werd geleid door een Britse advocaat, Chris Syder. Een man die geen ervaring heeft met sociaal overleg. De Internationale Werkgeversorganisatie wordt sinds kort ook geleid door een Nieuw-Zeelander. Van daaruit krijg je ook een meer Angelsaksische wind”, zegt Luc Cortebeeck.

Volgens Cortebeeck leidde de scherpe kritiek van de werkgevers op de experten van de IAO tot een situatie die ze zelf niet meer in de hand hadden. “We zochten naar oplossingen, maar telkens moet je dan terug naar die opgehitste werkgeversgroep. Ze hebben dit conflict gewild, maar het is hen uiteindelijk ontsnapt. De werkgeversvoorzitter binnen de IAO, een Argentijn, heeft zich ondertussen verontschuldigd”, zegt Cortebeeck.

Binnen de IAO wordt nu gewerkt aan een oplossing. Die zou op de volgende bijeenkomst van de raad van bestuur van de organisatie klaar moeten zijn. “Dit conflict meeslepen naar volgend jaar zou een ramp zijn”, aldus Rudy De Leeuw.