Ik had gezworen nooit meer te antwoorden op de columns van Mia Doornaert, maar nood breekt wet. Ik mag in feite gewoon niet beginnen lezen, maar in haar jongste column in De Standaard van 17 oktober, onder de veelzeggende titel ‘Van de grondwet een vod papier maken, helpt het klimaat niet’ , slaagt ze erin om een heel artikel te schrijven waarin ze geen spaander heel laat van de actie van Extinction Rebellion, zonder ook maar een keer te verwijzen naar het begrip en de traditie van de burgerlijke ongehoorzaamheid (Henri David Thoreau, Rosa Parks, Martin Luther King, Mahatma Gandhi …).

Nee, voor haar zijn de acties van Extinction Rebellion een voorbeeld van ‘het doel heiligt de middelen’. Terwijl het bijna omgekeerd is: deze wereldwijde actiegroep wil de mensen wakker schudden om de wetten te verbeteren. Dat is de kern van burgerlijke ongehoorzaamheid: de politiek bijsturen, onrechtvaardige wetten overtreden, de maatschappij wakker schudden. Men leze er het pamflet On the Duty of Civil Disobedience van Henri Thoreau op na. Dat is het tegendeel van Machiavellisme.

Foto: screenshot Twitter Extinction Rebellion Belgium

Uit een citaat van een manifestant haalt Doornaert het woord ‘therapeutisch’ als een soort van smoking gun, maar ze begrijpt niet hoe erg het is voor mensen die zich werkelijk hebben geïnformeerd, om de komende, beginnende ineenstorting zonder burgerlijke ongehoorzaamheid te laten gebeuren. Zo iemand is Olivier De Schutter, professor aan de UCL, voormalig speciaal rapporteur van de VN voor het recht op voedsel. Hij was erbij aan het koninklijk Paleis zaterdag en werd door de politie onnodig met pepperspray bedreigd. De foto’s circuleren op Twitter.

De aarde wordt een oven, insecten sterven massaal uit

Dit soort personaliteiten weten dat we op ongeziene catastrofes afstevenen als we naar 3 graden opwarming gaan (wat het IPCC voorspelt als we gewoon business as usual blijven verder doen). Vanaf drie graden ontketenen zich andere processen (zoals het smelten van de permafrost) die ons dan naar een globale temperatuurstijging van 5 graden stuwen. Dan is het over en uit voor de mensheid, de zoogdieren, en de biosfeer zoals wij die kennen (wellicht overleven de korstmossen en de kakkerlakken, wie weet). Deze mogelijkheid wordt als maar meer gethematiseerd door klimaatwetenschappers, deze hypothese heet: Hothouse Earth, de aarde als oven.

Maar ook zonder die extreme mogelijkheid zitten we in deep shit: we beleven de zesde grote uitsterving sinds het bestaan van de aarde. En dat is niet abstract of exotisch (‘de ogen van de panda’) maar heel concreet en ongelofelijk dichtbij: de insectenpopulaties zijn in de meeste landen van West-Europa sinds 2000 met 75 procent afgenomen. Zo leert een onderzoek van de Radboud universiteit in Nijmegen over Duitsland.

De ecocide die het kapitalisme in zijn winstbejag pleegt, dat is pas ‘het doel heiligt de middelen’: alles moet wijken voor de winst.

Dus die grote sterfte is nu, niet in een verre toekomst. En ze bedreigt onze voedselvoorziening, want zonder bestuivers geen vruchten. Alles hangt samen. Ons planetair ecosysteem is geen machine maar een complex organisme. De ecocide die het kapitalisme in zijn winstbejag pleegt, dat is pas ‘het doel heiligt de middelen’: alles moet wijken voor de winst en alle uitbuiting en roofbouw die daar bijkomt is collateral damage. Die roofbouw wordt overigens steeds extremer: fracking, teerzandolie, diepzeeolie.

Dus inderdaad, wie op wetenschappelijke gronden weet naar welke catastrofes we gaan, misschien naar een totale ineenstorting van zowel ons ecosysteem als onze maatschappelijke systemen, kan niet zomaar werkeloos toekijken. Extinction Rebellion vertrekt vanuit die wetenschap, vanuit die intussen aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid.

“Ik kon niet langer machteloos thuis blijven zitten”

En daarom noemt die getuige dergelijke acties ‘therapeutisch’, maar de rest van het citaat is duidelijk: ‘Wij zijn gewoon bezorgde burgers. Veel jonge ouders ook, bang voor de toekomst van hun kinderen. Ik weet niet welke impact onze acties kunnen hebben. Maar ik moest iets doen. Ik kon niet nog langer machteloos thuis blijven zitten.’

Doornaert gaat helemaal de mist in door de actie van die bezorgde burgers letterlijk te nemen, terwijl burgerlijke ongehoorzaamheid wezenlijk symbolisch is. Natuurlijk weten de mensen van Extinction Rebellion donders goed dat de koning van België geen politieke macht heeft volgens de Grondwet. Het gaat om een open brief aan de koning, een brief aan het Belgische volk: ‘Word wakker voor het te laat is!’ Dàt is de ware draagwijdte van deze actie.

Maar de klimaatnegationisten (‘klimaatwijziging is fake news‘) en in hun zog de klimaatquietisten (‘het is allemaal zo erg niet’) hebben het nog altijd niet begrepen: ‘Our house is on fire’. De ecologische uitzonderingstoestand vragen, via acties van burgerlijke ongehoorzaamheid, is, op dit moment in de geschiedenis, wetenschappelijk verantwoord. Het is zeker geen toeval dat een kleine 400 wetenschappers de acties van Extinction Rebellion in een recente petitie steunen: we zijn daadwerkelijk in een ecologische noodtoestand.

En dat heeft niks te maken met misprijzen voor democratie of de grondwet, in zekere zin integendeel. De ecologische en maatschappelijke ineenstorting zal de grondwet wegvegen (nood breekt wet!) en het is precies dat wat Extinction Rebellion met haar acties van de laatste kans, wil voorkomen, door voor radicale politieke en dus ook wetgevende actie te pleiten.

Mevrouw Doornaert, de ecologische noodtoestand is geen dictatuur, of “ecodespotisme” zoals u het noemt, maar een rampenplan.

Lees hier ook Notes on Disobedience van Lieven De Cauter.