Oud-president Laurent Gbagbo (66) verbleef al sinds kort na zijn spectaculaire arrestatie onder huisarrest in Korhogo, in het noorden van Ivoorkust, in afwachting van zijn proces voor een Ivoriaanse rechtbank. Op 11 april 2011 werd hij tijdens een gemeenschappelijke aanval van de Forces républicaines de Côte d’Ivoire (FRCI), de troepen van zijn aartsrivaal Alassane Ouattara en de VN-troepen van ONUCI, met ondersteuning van de Franse para’s van Opération Licorne, in zijn bunker in Abidjan gearresteerd. Hij had zich daar met medestanders verschanst in de eindfase van de gevechten om de controle over de economische hoofdstad Abidjan.

Ook zijn vrouw, Simone Gbagbo, staat onder huisarrest. Beiden worden beschuldigd van misdaden tegen de mensheid gepleegd in de bloedige nasleep van de tweede ronde van de presidentsverkiezingen van 28 november 2010. Volgens rapporten van internationale waarnemers, die ook bevestigd werden door de onafhankelijke nationale verkiezingscommissie, verloor Gbagbo die verkiezingen overduidelijk, maar hij weigerde halsstarrig de macht af te staan. Dit leidde tot uitbarstingen van bruut geweld dat aan minstens 3.000 Ivorianen het leven heeft gekost.

Ex-rebellencommandanten op sleutelposities in leger

Maar ook de troepen die Ouattara steunden, pleegden op grote schaal misdaden tegen de burgerbevolking, en die blijven grotendeels buiten schot. Meer zelfs, vele voormalige rebellencommandanten van de Forces Nouvelles zijn ondertussen benoemd op sleutelposten in het nieuwe nationale leger. Mensenrechtenorganisaties hebben deze praktijken al scherp veroordeeld. Ouattara had nochtans bij zijn aantreden in mei als nieuwe president beloofd ook de schuldigen in het eigen kamp niet te zullen sparen … 

Oorspronkelijk was het de bedoeling dat Gbagbo en zijn vrouw zouden terechtstaan voor een Ivoriaanse rechtbank. De nationale aanklager Simplice Kouadio Koffi had de zaak tegen Gbagbo al grondig voorbereid. In augustus was hij officieel aangeklaagd voor “economische misdaden tegen het land”. Dit steunde onder meer op zijn aandeel in de neergang van de economie, waarbij de export van cacao zo goed als volledig tot stilstand kwam.

Maar ook het Internationaal Strafhof toonde belangstelling en opende een zaak tegen de ex-president. Midden oktober bezocht hoofdaanklager Luis Moreno-Ocampo Ivoorkust om onderzoek te doen. Uiteindelijk formuleerde Ocampo vier hoofdaanklachten tegen Gbagbo. Hij wordt onder meer aangeklaagd voor moord, verkrachting en willekeurige vervolging van tegenstanders.

“Gbagbo is niet de enige die zal worden vervolgd”

In een verklaring aan het Nederlandse persbureau ANP zei Moreno-Ocampo woensdagmorgen dat “Gbagbo niet de enige is die zal worden vervolgd.” “De burgerbevolking heeft een zware tol betaald. Wij hebben harde bewijzen dat het geweld niet bij toeval is gepleegd: grootschalige en systematische aanvallen op burgers die werden gezien als aanhangers van de tegenpartij, waren het gevolg van een bewust politiek beleid”, aldus Ocampo. “Alle leiders in Ivoorkust moeten verantwoording afleggen voor de misdaden van troepen die in hun naam handelden. Leiders moeten begrijpen dat geweld niet langer een optie is om de macht te behouden of te veroveren.”

Gbagbo is nu het eerste voormalige staatshoofd dat door het Internationaal Strafhof gevangen is genomen sinds het hof in 2002 werd opgericht op basis van het Statuut van Rome. De VS is zich altijd heftig tegen het ICC blijven verzetten omdat het land vreest dat zaken tegen Amerikaanse militaire bevelhebbers en soldaten in Irak en Afghanistan zouden leiden tot processen waarbij ook de verantwoordelijkheid van de politieke leiders in het vizier zou komen. Tegen Omar Al-Bashir, president van Soedan, loopt ook een internationaal aanhoudingsmandaat, maar dat wordt door de meeste Afrikaanse landen compleet genegeerd.

Waarom nu plotseling zo snel?

De vraag die iedereen zich stelt, is waarom het nu plotseling zo snel is gegaan? De advocaten van Gbagbo toonden zich compleet verrast toen ze dinsdag het nieuws vernamen dat hun cliënt zou worden uitgeleverd aan het ICC in Den Haag. Het lijkt er sterk op dat president Ouattara en zijn entourage absoluut wilden verlost zijn van Gbagbo nu het land zich opmaakt voor de parlementsverkiezingen van 11 december 2011, de eerste sinds het einde van de burgeroorlog. Gbagbo kan nog altijd rekenen op een harde en trouwe kern van nationalistische aanhangers, zeker in kringen van de vroegere patriottische jeugdmilities.

Charles Blé Goudé, de voormalige leider van de beruchte militie Jeunes Patriotes, en een trouwe bondgenoot van Gbagbo in de burgeroorlog, publiceert binnenkort bij een Parijse uitgeverij zijn visie op de recente politieke ontwikkelingen in Ivoorkust. Ook hij zou op de lijst staan van figuren die door het ICC worden aangeklaagd, net als Bruno Dogbo Blé, de ex-commandant van de Garde Républicaine, en Vagba Faussignaux, voormalig hoofd van de Ivoriaanse marine. 

Slechte zaak voor de verzoening

Vraag is of ook figuren uit de entourage van huidig president Ouattara zullen worden aangeklaagd door het ICC. Laurent Akoun, algemeen secretaris van het Front populaire ivoirien (FPI, de partij van Gbagbo), is daar alvast uiterst sceptisch over. Tegenover Jeune Afrique verklaarde hij: “Wij worden nu geconfronteerd met de rechtspraak van de overwinnaars, maar zij zullen niet voor eeuwig aan de macht blijven. Dit is een slechte zaak voor de verzoening in Ivoorkust”.

Uit talrijke rapporten van Human Rights Watch, Amnesty International en het Internationaal Comité van het Rode Kruis (CICR) blijkt dat voormalige rebellenleiders van de Forces Nouvelles en lokale groepen die zich bij hen hadden aangesloten in het slotoffensief van maart-april 2011, zich hebben schuldig gemaakt aan willekeurige misdaden tegen de burgerbevolking. Vooral het bloedbad van Duékoué, waarbij in maart ten minste 800 doden vielen, blijft een schaduw werpen in de aanloop naar de komende parlementsverkiezingen.   

Lucie Bourthoumieux, een Parijse advocate die Gbagbo verdedigt, verklaarde woensdag dat de beslissing tot uitlevering van haar cliënt een “illegale actie is die de noodzakelijke verzoening in Ivoorkust in de weg staat. Op ruim een week voor de verkiezingen dreigen de bestaande spanningen opnieuw tot uitbarstingen van geweld te leiden, waarvan vooral de aanhangers van de FPI het slachtoffer zullen zijn”.