In
1919, twee jaar na de Russische Revolutie, trok Leon Bronstein – ook
wel bekend onder zijn revolutionaire pseudoniem ‘Trotski’ – naar
Duitsland in het kader van een diplomatieke reis. Dit bezoek had zo
zijn redenen. Een jaar geleden had hij samen met de bolsjewistische
onderhandelaars de omstreden Vrede van Brest-Litovsk getekend, die
een eind stelde aan de Russische deelname aan de grote Europese
oorlog, en die de Sovjet-Unie voor het eerst als wereldmacht op de
kaart zette. Naar Duitsland terugkeren was, volgens de bekende
Trotski-biograaf Isaac Deutscher, een duidelijk teken van Europese
solidariteit. In een toespraak stelde hij dat “het niet langer
het spook van het communisme door Europa dwaalt, maar het communisme
van vlees en bloed.” Zoals hij later zelf schreef in een artikel
in de Pravda:

“Europa
kan alleen maar inzien dat haar enige heil een continentale federatie
van Sovjet-republieken is. Eenmaal Duitsland zich bij deze federatie
heeft gevoegd, zullen Sovjet-Italië en Sovjet-Frankrijk een maand
later of vroeger zich erbij voegen… Wij verwachten nu een ‘Duitse
Oktober.”‘

Historische
parallellen zijn altijd gemakzuchtig, maar in het geval van de
Griekse tragedie zijn ze onvermijdelijk. De onomwonden capitulatie
vanwege Syriza en hun onderhandelaars leidt het einde van een dure
droom in, die links nu al zo’n vijftig jaar in een staat van
wereldvreemde ignorantie houdt. Die droom laat zich best samenvatten
in het begrip ‘progressief Europeanisme’, of de gedachte dat we niet
meer of minder Europa nodig hebben, maar een ‘ander Europa’ – een
leuze die door talrijke linkse bewegingen ook nog op heden wordt
gehanteerd. De redenering loopt als volgt: de Europese integratie was
een goed idee en is op zich verkieslijk; wat wij nu zien, in de
gruwelkabinetten van de Brusselse Eurocratie, is niets dan een
deviatie, een verraad van de initiële Europese droom.

In 2005 voerde
Antonio Negri – marxistisch filosoof en links boegbeeld –
overtuigd campagne voor een ja-stem tijdens de referenda voor een
Europese grondwet. Een verdere ontbinding van de nationale
soevereiniteit hield voor hem de belofte in van een ‘sociaal Europa’,
ontdaan van zijn nationalistische muizenissen, waarin de
eurocommunistische utopie spoedig imminent zou zijn. Negri stond niet
alleen. Verscheidene linkse commentatoren – van het Engelse The
Guardian tot antikapitalistische pers in Frankrijk – spraken zich
uit voor een ja-stem in het referendum en hoopten op een positieve
uitkomst. Toen dat niet het geval bleek te zijn – en de Fransen
zich met een nipte meerderheid tegen het verdrag uitspraken –
verweet links de nukkige electoraten ‘nostalgie’ en ‘xenofobie’.

Dit
waanbeeld loopt nu op de klippen. Zoals Grieks marxist en deviant
Syriza-lid Stathis Kouvelakis het uitdrukt is het ‘links
Europeanisme’ een van de grote schuldigen in deze tragedie. “De
gedachte dat het Europa met de kernwaarden ‘solidariteit’,
‘democratie’ en ‘soevereiniteit’ – die als democratische façade
worden opgehangen – verkieslijk zijn, is intellectueel bedrog. Het
neoliberalisme zit ingebakken in het DNA van deze EU.”

Het zijn
harde woorden, maar ze wijzen op een onbehaaglijke waarheid die
weinigen ter linkerzijde willen inzien. De tirannieke trekjes van het
Europese project zoals wij die in de voorbije weken hebben gezien
zijn geen aberratie, maar de vervulling van een essentie. Engels
politicoloog Christopher Bickerton stelt terecht dat
‘anti-democratisme’ een van de basisbeginselen is van de Europese
Unie sinds het Maastricht-verdrag van 1992. De nieuwe
intergouvernementele fase die de Europese lidstaten toen
binnentraden, zorgde ervoor dat persoonlijke verhoudingen tussen
leiders belangrijker worden dan politieke toerekenbaarheid. Voor zij
die ook maar een milliseconde van de recente onderhandelingen gevolgd
hebben: quod
erat demonstrandum.

Het
failliet van het links Europeanisme openbaart zich met volle omvang
in de Griekse capitulatie. Tsipras’ hardnekkige eurofilie en
weigering om terug naar de Griekse munt te keren hebben nu
catastrofale gevolgen. Dit duidt echter niet alleen op een probleem
bij linkse Europeanen, maar tevens op een fatale denkfout binnen
hedendaagse links an
sich.
De Engelse essayist Tariq Ali stelde keer op keer dat het grote
probleem is dat Europees links – zij het in zijn Griekse, Franse of
Duitse versie – zich niet kan voorstellen dat een terugkeer naar
nationale soevereiniteit geen regressie is naar een donker tijdperk
vol met chauvinistische wensdromen, maar de enige manier om op heden
een democratisch Europa te verzekeren.

“Het is geen kwestie van
het ‘progressieve’ internationalisme van de EU tegen het
‘regressieve’ nationalisme van de lidstaten,” stelt Ali “maar
een kwestie van soevereine staten tegen koloniale overheersers. Dat
is een fundamentele waarheid.” Een Europese Unie die bij elkaar
gehouden wordt door een cluster aan non-agressiepacten en bescheiden
handelsverdragen kan volgens hem ook volstaan om ons niet terug in de
draaikolk van de ‘dertigjarige oorlog van 1914-1945’ (Eric Hobsbawm)
te storten. Als er iets is dat dat over het Europese continent
terugbrengt, dan is het op heden wel de Duitse Finanzkolonialismus.
Een Europa met sterke nationale democratieën hoeft hier niet voor te
buigen. Zoals de Portugese schrijver Miguel Torga het uitdrukte: het
universele is het lokale, maar dan zonder de muren.

De
Poolse filosoof Leszek Kolakowski stelde ooit dat wij niet aan
geschiedenis doen om uit onze fouten te leren, maar om te achterhalen
wie wij zijn. Zijn uitspraak is meer dan toepasbaar op Europees
links. De les die Trotski reeds in 1928 moest trekken, toen hij door
zijn partijgenoot Djoegashvili naar het Russische steppestadje Alma
Ata werd verbannen, nadat in Europa alle hoop op een Duitse revolutie
was weggeëbd, toont ons wie wij op heden zijn, en welke illusies wij
heden ten dage nog steeds koesteren.

Illusies
sterven traag, maar ten langen leste is hen ook geen eeuwig leven
beschoren.