De Europese wagen staat op een steile helling en alleen keien tegen de achterwielen houden hem nog tegen. Maar die beginnen gevaarlijk te schuiven. Als de chauffeur niet gauw beslist om de motor op te starten en snel op te trekken, dondert ze naar beneden. De passagiers bakkeleien echter over de vraag of het niet beter is de kleine Griekse aanhangwagen los te koppelen, zodat de auto nog wat kan blijven stilstaan. Bovendien zijn ze het oneens over wie er plaats mag nemen achter het stuur.

Het feit dat (alleen nog maar) de aankondiging van een Grieks referendum over het Europese ‘reddingsplan’ de euro in gevaar brengt en de beurzen wereldwijd doen rood kleuren, toont aan dat de Europese constructie en de beruchte “financiële markten” geen democratie kunnen verdragen. Papandreou en bij uitbreiding het hele Griekse volk zijn in de pers kop van jut . “Het kan niet langer dat de politieke problemen van één man of één land een heel werelddeel in gevaar brengen” schrijft Guy Tegenbos in De Standaard. “Hoe durft (Papandreou) na zoveel Europese inspanningen de hele zaak op het spel zetten?” stelt l’Echo verontwaardigd. En het Nieuwsblad fulmineert: “Het Grieks signaal grenst aan het waanzinnige en zeker aan het onverantwoordelijke.”

Wat zeven algemene stakingen en straatprotesten van honderdduizenden niet vermochten, kan een aangekondigd referendum waarvan de negatieve uitslag niet eens vaststaat (aangezien het alternatief stemmen is voor een faillissement) blijkbaar wel. Waarom? Omdat Papandreou zijn politieke lot – zij het als wanhoopsdaad, chantagemiddel of beide- onderwerpt aan de democratische legitimatie van de bevolking. Maar je kunt de huidige ontwikkeling ook anders interpreteren. Indien een democratisch verkozen regering nu of in de toekomst de dictaten van de Europese constructie naast zich neer legt, is het gedaan met de euro en de unie. Daarom niet noodzakelijk in één klap, maar waarschijnlijk stukje bij beetje: eerst Griekenland, dan Portugal, vervolgens Spanje en Italië en wie weet, België. De langzame Europese integratie zou worden omgeturnd tot een schoksgewijs desintegratieproces. Tenzij, tenzij… Europa de huidige crisis aangrijpt om het integratieproces juist te versnellen. “De monetaire unie is dood zonder politieke unie”, schrijft De Standaard.

Maar onder de gegeven omstandigheden is ook een politieke unie een fictie. Zullen de Grieken vandaag, de Italianen morgen en de Belgen overmorgen de door Europa opgelegde bezuinigingen gemakkelijker slikken als een Europese meerderheid daarover “democratisch” heeft beslist? Om het anders te stellen: zullen de zwakkere Zuid-Europese landen het pikken dat hen maatregelen worden opgelegd door een Noord-Europese numerieke meerderheid? Ik hoor het De Wever al zeggen: “de Europese democratie werkt niet want het is de optelsom van 27 democratieën”.

De Europese constructie mist democratische legitimiteit. Nu al moeten regeringen hun begrotingen eerst laten goedkeuren door een ongekozen Europese Commissie alvorens ze die kunnen voorleggen aan hun eigen parlement. De Europese Centrale Bank is aan geen enkele democratische legitimiteit onderworpen en allerhande duistere verdragen zoals ACTA (Anti-Counterfeiting Trade Agreement ter bescherming van het intellectueel eigendomrecht) ondergraven democratische vrijheden. Niet alleen ‘het volk’ maar zelfs de democratische verkozen parlementsleden zijn eigenlijk “te dom” om die uiterst complexe materie te begrijpen, dus, luidt de redenering, laten we dat allemaal beter over aan technocraten, weliswaar met de zegen van onze Europese democratische vertegenwoordigers (in België zijn dat er 22, geselecteerd door hun partijtop). Dat is dan de verdieping van de Europese “democratie”, naar Amerikaans model. De financiële crash en praktijken zoals we gezien hebben bij Dexia hebben ons geleerd tot  welke rampzalige gevolgen die visie leidt.

De Europese wagen staat vandaag niet alleen stil op een helling, maar bovendien op een kruispunt met drie wegwijzers. Een leidt naar desintegratie op nationalistische lijnen naar het voorbeeld van de voormalige Sovjet-Unie, met Duitsland in de rol van Rusland. Een ander wijst in de richting van meer politieke integratie die echter zal gepaard gaan met  een verdere uitholling van de democratie. De derde wijst naar  een Europees democratisch model dat nog moet worden uitgevonden. Een waarbij de collectieve belangen van de meerderheid van de bevolking, de 99% als je wilt, voorrang genieten op die van de grote bedrijven en financiële groepen. Tot nu toe was de overheersende filosofie dat deze belangen samenvielen. De financiële en economische crisis en de maatschappelijke malaise die eruit voortvloeit, hebben deze mythe echter aan scherven geslagen. Het enige probleem met de derde wijzer is dat ze ons het open veld instuurt en alleen maar een richting aangeeft. Toch lijkt het me aangewezen om, samen met indignados en bezetters wereldwijd te kiezen voor het open veld, aangezien de twee andere wegen leiden naar een wereld waarin ik niet graag zou willen leven.