“In plaats van te streven naar een humane opvang en bescherming van de vluchtelingen, proberen EU-leiders vooral te verhinderen dat vluchtelingen het rijkste continent ter wereld betreden. Ze ontplooien steeds meer grensbewakers, sluiten grenzen af met hekken en duiden buurlanden als Turkije aan als poortwachters. Deze praktijken stellen vluchtelingen en migranten bloot aan mishandeling en dwingen mensen tot levensgevaarlijke zeereizen,” klinkt het bij Amnesty International.

De organisatie stelt tal van mensenrechtenschendingen vast aan de Europese buitengrenzen. Vluchtelingen en asielzoekers krijgen er geregeld met geweld te maken en kunnen niet rekenen op de zorgen waar ze nochtans recht op hebben.

Gatekeeper

Uit het rapport Europe’s gatekeeper bleek recent nog dat Turkije tal van – mogelijks honderden – vluchtelingen verzamelde en met bussen transporteerde naar detentiecentra die meer dan 1000 kilometer verder lagen. Sommigen verklaarden dat ze dagenlang werden vastgeketend, geslagen en met dwang teruggestuurd werden naar het land dat ze ontvlucht waren.

“We stelden vast dat een aantal van de meest kwetsbare mensen in Turkije willekeurig werden vastgehouden,” zegt Eva Berghmans, beleidsmedewerker bij Amnesty International.

“Door Turkije in te schakelen als poortwachter van Europa in de vluchtelingencrisis, riskeert de EU ernstige mensenrechtenschendingen te negeren en zelfs aan te moedigen. De samenwerking tussen de EU en Turkije rond migratie moet worden opgeschort tot zulke schendingen zijn onderzocht en gestopt.”

Berghmans merkt op dat het schokkend is dat er Europees geld gebruikt wordt om onrechtmatige vrijheidsberovingen en dito terugkeer te financieren: “de EU moet ervoor zorgen dat de samenwerking met Turkije rond migratie de rechten  van vluchtelingen en migranten bevordert in plaats van ondermijnt. “

Illegale en inhumane detentiecentra

Vluchtelingen en asielzoekers werden tot twee maanden vastgehouden zonder juridische gronden of uitleg, in kampen in Düziçi en Erzurum. Ze mochten geen contact hebben met de buitenwereld, ook niet met een advocaat of hun familie. Alleen verstopte telefoons lieten communicatie toe. Een 40-jarige Syrische man vertelde de onderzoekers dat hij zeven dagen lang alleen vastzat in een kamer in het centrum in Erzurum, geketend aan handen en voeten: “Als ze je armen en benen vastketenen, voel je je net een slaaf, je voelt je geen mens meer.” Na de schokkende ervaring van onrechtmatige detentie, worden velen teruggestuurd naar Syrië of Irak. De autoriteiten zetten hen onder druk om documenten te ondertekenen in het Turks, een taal die ze niet begrijpen.

Tot september dit jaar had Turkije een eerder gunstige, humanitaire benadering van vluchtelingen en asielzoekers. Onwettige detentie en terugkeer waren tot dan geen onderdeel van de bezorgdheden voor vluchtelingen en asielzoekers in Turkije. De praktijken die Amnesty beschrijft, zijn dan ook een nieuwe ontwikkeling. Turkije herbergt de meeste vluchtelingen in de wereld, waaronder zo’n 2,2 miljoen geregistreerde Syrische vluchtelingen en ongeveer 230.000 asielzoekers uit andere landen.

De Europese aanpak

In het kader van het migratie-akkoord met Turkije, beloofde de EU in november 3 miljard euro om de humanitaire situatie voor vluchtelingen en asielzoekers in het land te verbeteren. Turkije beloofde op zijn beurt om de maatregelen te versterken om de migratiestroom naar de EU in te dijken. EU-ambtenaren in Ankara bevestigden aan Amnesty International dat de open opvangcentra waar oorspronkelijk sprake van was in het ontwerp van het actieplan, uiteindelijk EU-gefinancierde detentiecentra zijn geworden.

Momenteel timmert Europa aan een voorstel om haar grensbewaking uit te breiden met een Europese Grens- en Kustwacht. Wellicht zal Frontex, het agentschap dat momenteel de grensbewaking coördineert, meer personeel maar vooral ook meer bevoegdheden krijgen. Wat het uiteindelijke akkoord ook wordt, “noch een nationaal, nog een Europees grensbewakingssysteem mag de toegang tot internationale bescherming belemmeren. Staten zijn verplicht om de toegang tot asiel te garanderen, dit is niet vrijblijvend,” zegt Eva Berghmans in dat verband.

Op 16 december interpelleerde Europarlementslid Kathleen Van Brempt (sp.a) tijdens het zogenaamde key debate ter voorbereiding van de Europese Raad naar aanleiding van het rapport van Amnesty: “We kunnen het hier niet voortdurend over Europese waarden en mensenrechten hebben en dit signaal door de vingers zien. Er is nu actie nodig.”

IOM, de International Organization for Migration, maakte intussen bekend dat in 2015 meer dan 900.000 vluchtelingen en asielzoekers zich in bootjes aan de levensgevaarlijk oversteek naar Europa waagden via de Middellandse Zee. 3671 mensen lieten daarbij het leven of zijn vermist.