India en de EU onderhandelen over een langverwacht vrijhandelsakkoord. Eén van de moeilijke punten in de onderhandelingen is de zogenaamde data-exclusiviteit: het verbod voor andere bedrijven om gebruikt te maken van de resultaten van dure experimenten die de houders van patenten hebben uitgevoerd om hun producten erkend te krijgen. Het is een manier om westerse geneesmiddelenproducenten te beschermen tegen de concurrentie van de makers van generische medicijnen – kopieën van de veel duurdere merkmiddelen.

Duurdere aidsremmers

De Indiase handelsminister Anand Sharma verklaarde afgelopen week dat India zich zal blijven verzetten tegen pogingen van de EU om die data-exclusiviteit in het vrijhandelsakkoord op te nemen. India argumenteert dat dergelijke clausules geneesmiddelen tegen epidemieën als hiv (het virus dat aids veroorzaakt) veel duurder zouden maken. India is veruit de grootste producent van generische aidsremmers ter wereld. De opkomst van de Indiase middelen deed de prijs van courante behandelingen met aidsremmers dramatisch dalen en bracht ze daarmee binnen het bereik van de ontwikkelingslanden die veel aidspatiënten tellen.

De gevestigde geneesmiddelenproducenten stellen dat de data-exclusiviteit nodig is om eerlijke concurrentie mogelijk te maken. Zij moeten immers veel geld investeren in de tests die nodig zijn om een nieuw geneesmiddel te laten erkennen. Producenten van vergelijkbare middelen vrijstellen van dergelijke tests, trekt de kostenverhoudingen scheef.

Afrika het zwaarst getroffen

Het standpunt van minister Sharma klonk als muziek in de oren van Michel Sidibe, het hoofd van het VN-aidsprogramma Unaids. “Miljoenen mensen zullen sterven als India geen generische aidsremmers kan produceren, en Afrika zal het zwaarst getroffen worden”, stelde Sidibe na een ontmoeting met Sharma.

In een verklaring riep Sidibe groeilanden als India, Brazilië, China, Rusland en Zuid-Afrika op “een alliantie aan te gaan met andere hoge-inkomenslanden om te verzekeren dat niemand in de wereld moet sterven omdat hij levensreddende medicijnen niet kan betalen.” Het gaat om veel mensen. In de ontwikkelingslanden worden nu ongeveer 6,6 miljoen hiv-dragers behandeld met aidsremmers.

Brazilië, waar de productie van generische geneesmiddelen snel toeneemt, accepteert ook geen data-exclusiviteit in bilaterale handelsverdragen.

Ook Sachin Chaturvedi, een onderzoeker van het Onderzoeks- en Informatiesysteem voor Ontwikkelingslanden (RIS) in New Delhi, breekt een lans voor samenwerking tussen de groeilanden om betaalbare geneesmiddelen te produceren, vooral dan tegen besmettelijke ziekten die vooral de ontwikkelingslanden treffen.

Bescherming van investeringen

Volgens Leena Menghaney, een advocate van Artsen zonder Grenzen, zet de EU intussen niet meer alles op alles om data-exclusiviteit in het verdrag te krijgen. Dat zou het gevolg zijn van de grote maatschappelijke druk tegen het initiatief.

Maar Menghaney wijst erop dat de Europese onderhandelaars nog altijd proberen andere bepalingen in de overeenkomst te sluizen die de productie en export van generische geneesmiddelen moeilijker zouden maken. De EU zou onder meer regels willen die het mogelijk maken bij twijfel generische geneesmiddelen in beslag te nemen en op te treden tegen wie ermee werkt. Europese bedrijven zouden ook het recht krijgen klacht in te dienen tegen de Indiase regering als die hun winst of hun investeringen bedreigt met bepaalde maatregelen – een bepaling die ook de grote farmaceutische bedrijven met graagte zouden toepassen.

Ook Menghaney gelooft dat de groeilanden het best de handen in elkaar slaan tegen de uitdagingen die het door de rijke landen gedicteerde systeem van intellectuele eigendomsrechten stelt.