Dat
de nieuwe regering van Griekenland een minder harde begeleiding wil
van Europa heeft goede redenen. Dat vele Europese leiders onverkort
de oude, harde politiek willen blijven opleggen aan de Griekse
bevolking, getuigt van een groot gebrek aan empathie. Deze
hardvochtige houding kan de economische en politieke toekomst van ons
Europese Huis grondige schade toebrengen.

Als
ik in deze dagen de actualiteit volg, snak ik geregeld naar politieke
leiders met persoonlijke diepgang, zoals Europa die in het verleden
heeft gekend. Persoonlijk contact met ontbering, met “hardship”
zoals het Engels het zo mooi uitdrukt, heeft de rijkdom van de
persoonlijkheden van een Churchill, Bevin, De Gaule, Schumann of
Adenauer mogelijk gemaakt. Onder grote druk ontstaat er soms op basis
van koolstof een diamant. Naar die grote persoonlijkheden die niet
alleen van redelijkheid blijk geven, maar ook van wijsheid, is het
vandaag voorlopig nog reikhalzend uitkijken. De tenoren van de EU,
ook onze eigen buitenlandminister, stellen zich hard op naar
Griekenland, dat economisch in het slop zit en dreigt van de regen in
de drop te verzeilen. De politieke topvergadering van 16 februari in
Brussel werd bijna dadelijk na de aanvang al weer afgeblazen. Dit
roept herinneringen op aan de situatie in eigen land, toen wij bijna
twee jaar zonder regering zaten. De onderhandelaars konden zelfs het
oogcontact en het luisteren naar elkaar, het uitzitten van elkaars
aanwezigheid, niet meer opbrengen. Ongehoord. Toekomst laat zich
scheppen wanneer mensen elkaar diep in de ogen kijken. Wanneer er
mensen aantreden met voldoende innerlijke rust om te luisteren naar
de ander. De harde opstelling van landen als Duitsland, Nederland en
België bij monde van de buitenlandministers heeft als reden onder
andere dat men niet te veel geld wil steken in het noodlijdende
Griekenland, geld dat voor de eigen economie nuttig kan ingezet
worden. De burgers kijken daarop toe, zo heet het.

Mij
lijkt dat te weinig observatoren voldoende vertrouwd zijn met het
historische belang van de Unie. Als dat samenwerkingsverband, dat
mogelijk werd dankzij de vredeswil na de Tweede Wereldoorlog, weg zou
vallen, staan we voor een koude toekomst. Om een zekere kracht te
bewaren op het wereldtoneel in de komende decennia moeten de Europese
landen elkaar meer dan ooit vasthouden. De kring sluiten. Naast de
typische fundamenten van vrijheid en gelijk(waardig)heid is er meer
dan ooit “broederlijkheid” vereist. Zonder die derde steunpilaar
kan de formule die onze naties toeliet volwassen worden, haar werk
niet doen.

De
harde opstelling van de EU lijkt mij vooral te getuigen van een enorm
gebrek aan empathie. Er is meer dan ooit nood aan intelligente
emotie. De onverzettelijkheid van de Griekse mensen en hun nieuw
verkozen leiders is niet minder dan een snakken naar adem. Een oproep
gestoeld op reëel lijden, op afzien. Grote delen van de bevolking
vinden geen werk en leven dagelijks in armoede door de strenge
snoeipolitiek opgelegd door Europa in de laatste jaren. Wie is het
vergeten hoe de Grieken zo wanhopig waren bij de aanvang van de
draconische besparingen, dat mannen zich tussen de betogers op straat
door het hoofd schoten? Wie is de bewoners vergeten die bij het
naderen van de deurwaarders en de politie, op weg om hen uit hun
woning te zetten, in extreme wanhoop van het balkon zijn gesprongen,
de dood in? Het is waar, de Griekse bevolking heeft tot voor enkele
jaren een tijd lang nagelaten corruptie en belastingontduiking aan te
pakken. De economische cijfers bestemd voor Europa zijn een tijd lang
vervalst. Maar moeten daar nu per se nog langer vernietigende,
letterlijk dodelijke economisch-politieke represailles op volgen? Wat
zegt dat over ons?

Het
is misschien het moment dat de betrokken toppolitici moeten beseffen
dat vergiffenis schenken ook en vooral voor de schenker goede
vruchten oplevert. Je zet je broer niet zo maar uit het huis. Wat er
hier gebeurt, is in wezen andermaal een demonisering van een bepaalde
groep. De Grieken worden beladen met alle zonden. De werkelijkheid is
veel genuanceerder en complexer. Zo verneem ik dat de EU-top al
langer wist dat de cijfers van Griekenland opgepoetst waren; de moed
ontbrak echter in eigen rangen om de Grieken op die zonde te wijzen.

Het
is toch ongelofelijk hoe toppolitici nu eisen dat het rigide
programma van hervormingen en drastische besparingen wordt
voortgezet, terwijl de meeste vooraanstaande economen instemmen met
de analyse dat de straffe besparingen de economie van Griekenland
voor geen meter hebben vooruit geholpen. Maar integendeel zware
schade hebben toegebracht, en haar elke kans ontneemt om aan te
trekken. Dat zal terugslaan op ons allen, op de broederlanden in
Europa. Wij hebben er baat bij dat de economie van de Grieken terug
aanslaat. Dat die mensen stilaan een trapje aangeboden krijgen om
uit de put, uit de nood te klimmen.

Bij
dit soort gedrag van onze politici bedenk ik steevast hoe zij blijk
geven met de kop in de wolken te gaan. Veel betrokkenen zouden er
wellicht baat bij hebben een dagje werkelijk contact te zoeken met
mensen die lijden. Onze buitenlandministers zouden eens de
nabestaanden van een persoon die zelfmoord pleegde moeten opzoeken.
Mogen merken hoe het bijna onmogelijk is hen te troosten, zelfs maar
een uurtje bij hen aanwezig te blijven. Een bezoek aan een
zorgcentrum met oude mensen kan het zelfde doel dienen, of een bezoek
aan een psychiatrische kliniek.

Het
is in die context buitengewoon jammer dat het lijden van mensen bijna
niet kan vergeleken worden, laat staan gemeten, dat is bekend. Sinds
de jaren negentig zijn onze beleidsmensen helaas in de ban van de
schijnwaarheid “meten is weten!”. Men komt daar tegenwoordig van
terug, en was te voorspellen. Rik Torfs heeft onlangs in zijn
wekelijkse column nog de vloer aangeveegd met die illusie. De meest
wezenlijke levensfeiten, zoals vertrouwen, vriendschap, hoop, liefde,
bezieling, waardigheid… zijn helemaal niet te meten! Dat is voor
mij dan ook de diepere verklaring voor de stugge houding van
betrokken EU-politici zoals Van Overtveldt: zij zijn niet in staat de
diepe wanhoop, de angst, de onmacht, de verontwaardiging, de
vernedering te peilen die zich voordoet bij de Grieken.

Ik
kan betrokkenen dan ook niet langer voor vol aanzien. Als deze
leiders nog enige geloofwaardigheid willen behouden, en het Europese
verband behouden voor de toekomst, kan ik hen dringend studiewerk
aanbevelen. Als deze dikhuidige geprivilegieerde lieden van hun
ouders niet voldoende talent voor empathie meekregen, kan studie van
de groten in de filosofie, de ethiek en de politiek misschien aarde
aan de dijk zetten? De toonaangevende Amerikaanse politieke filosofe
Martha Nussbaum schreef een vernieuwend werk dat mijn standpunt
uitwerkt: Political emotions : why love matters for
justice. (Cambridge, 2013). De Franse Hoogleraar internationale
politiek Dominique Moïsi, die zelf kind is van ouders die de
concentratiekampen overleefden, brengt baanbrekende gedachten en
suggesties in De geopolitiek van de emotie (2009). Hij
adviseert politici, diplomaten en opiniemakers veel meer rekening te
houden met collectieve emoties om andere volkeren te begrijpen. “Pas
als je de gevoelens van bevolkingen verrekent, kan je juiste
beslissingen nemen”, stelt Moïsi terecht.