In juni liggen de federale verkiezingen een jaar achter ons. Wat het verdere verloop van de ‘regeringsvorming’ ook moge zijn, nu al staat vast dat deze verkiezingen het begin waren van de langste en de diepste politieke crisis die ons land ooit kende. Een crisis die nog lang niet ten einde is en haar culminatiepunt nog moet kennen.

De Belgische politiek is aan het einde van een cyclus gekomen: ofwel wordt het elan van het Vlaams-nationalisme (tijdelijk) gebroken door een N-VA regeringsdeelname vergezeld van een weliswaar verregaande staatshervorming én een rechtse sociaal-economische agenda, maar waardoor de N-VA in dezelfde positie terechtkomt als destijds de Volksunie: gerecupereerd door het Belgische politieke bestel. Bovendien zal een dergelijke regering vanaf het prille begin behept zijn met zodanige interne tegenstellingen dat ze een allesbehalve  gepast –laat staan sociaal – antwoord zal zijn op de crisis. Ofwel komen er nieuwe verkiezingen, waarvan zowel het electorale resultaat alsook de impact ervan op de financiële markten bijzonder onvoorspelbaar is. Ofwel – en dat is op het ogenblik waarop wij dit schrijven het meest waarschijnlijke perspectief – tracht de N-VA verder krachtsverhoudingen op te bouwen vanuit de oppositie en blijft zij eveneens een factor van politieke instabiliteit en verrechtsing, zeker zo lang zij niet fundamenteel van antwoord wordt gediend. Dat laatste is een historische taak voor links. Er is maar één oplossing: het Vlaams-nationalisme en bij uitbreiding de rechterzijde frontaal aanvallen. Tot nader order lijkt  bij de sp.a niemand bereid of in staat om dit te doen. Iedereen zit te kijken naar de lichtbak van De Wever.

Het Belgische politieke establishment heeft zich vastgereden

Het Belgische politieke establishment heeft zich vastgereden in de unisono verkondigde stelling dat een staatshervorming nodig is alvorens de hete hangijzers van deze tijd kunnen worden aangepakt. Die hete hangijzers zijn nochtans niet mis: sociale crisis,  ongebreidelde globalisering, ecologische crisis, energiecrisis…

In vergelijking met deze uitdagingen oogt de staatshervorming mager en vooral naast de kwestie. Het begrip staatshervorming werd gereduceerd tot het steeds verder opsplitsen en uit elkaar trekken van bevoegdheden en bestuursniveau’s, ongeacht de logica, de relevantie of de rationaliteit ervan. De staatshervormingsagenda is een intern-politieke logica gaan  volgen die absoluut niet overeenstemt met de behoeften van de bevolking. Als socialisten zijn wij voorstander van een grote staatshervorming. Maar dan één die het land democratischer en transparanter maakt. De krachtlijnen daarvan hebben wij neergelegd in ons manifest: grondige hervorming van het kiesstelsel met afschaffing van de lijststem en de kiesdrempel, kleinere kiesomschrijvingen, federale kieskring, afschaffing Senaat en monarchie, vakbondsvertegenwoordiging in de KMO’s, sterke en democratisch bestuurde openbare diensten en bedrijven in de bank-, energie-, transport- en communicatiesector,  herfederalisering van specifieke bevoegdheden zoals milieu, Brussel als volwaardig gewest.

Deze voorstellen staan haaks op de huidige splitsingslogica. Aan de andere kant van het politieke spectrum staan de Vlaams-nationalisten, die niet onder stoelen of banken steken dat zij nog steeds dezelfde honderdjarige agenda hanteren: de splitsing van het land en de creatie van een onafhankelijk, rechts Vlaanderen. In tegenstelling tot de sp.a leiding hebben zij zich niet laten verleiden tot een ideologische ontwapening. Enkel de strategie is gewijzigd: De Wever voegde aan het ‘bloed en bodem’ denken een ogenschijnlijke harde economische en financiële logica toe, die bij nader inzien natuurlijk niet klopt, maar die er bij een deel van de Vlaamse publieke opinie nog altijd ingaat als koek.

Ondanks de georchestreerde manipulatie door de Vlaams-nationalisten van een aantal mediawebsites die ons iets anders wil doen geloven, is de steun in Vlaanderen voor splitsing echter nog altijd miniem. De voortdurende politieke impasse heeft vooral als resultaat  dat het al zeer lage vertrouwen in ‘de politiek’ of zelfs in ‘de democratie’ blijft afnemen. Sinds  het politiek bestel zich in 2007 vast reed in de zesde staatshervorming, hebben de Vlaamse partijen samen meer dan 31.000 leden verloren. Met uitzondering van N-VA kenden de Vlaamse partijen een (forse) terugloop van het aantal leden[1].

Onder druk wordt alles vloeibaar

De combinatie van sociaal-economische en politieke crisis veroorzaakte in juni 2010 een electorale grondverschuiving… In andere Europese landen zoals Zweden, Finland en Nederland gebeurde dit ook,  ondanks het feit dat de politieke situatie er in vergelijking met die in België eerder als ‘stabiel’ kon worden geduid. In al deze landen winnen rechts-populistische anti-establishment formaties steeds meer veld.  De Belgische situatie is explosief. Als we het politiek establishment verder laten doen gaat ons land naar de haaien. De druk die de financiële markten uitoefenen op de rentevoeten zal het alibi worden om een nooit gezien soberheidsbeleid uit te voeren. De sociale zekerheid zal verschralen en de openbare dienstverlening zal nog slechter worden. De overheveling van rijkdom van lonen naar kapitaal gaat onbeschaamd verder en wordt nog maar eens geconfirmeerd door het IPA. Ook hier zijn we aan het einde van een cyclus gekomen die begon met de strijd tegen het Generatiepact, en die aantoont dat de vakbonden hun politiek relais nog steeds niet hebben hersteld. Als resultaat daarvan blijft de verarming toenemen, zij het voorlopig minder spectaculair dan in Duitsland, maar een nieuwe regering kan hierin snel verandering brengen… Een toenemend deel van de bevolking wordt de toegang tot essentiële diensten zoals gezondheidszorg, energie, onderwijs en huisvesting ontzegd. Het gaat hier niet alleen om de onderklasse. Tracht als modaal jong gezin maar eens een school te vinden voor je kind in Antwerpen, of probeer in diezelfde stad als jonge tweeverdieners maar eens een betaalbare woning te vinden. Zullen de Belgische politici deze mensen voorhouden dat de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde voor dit alles een oplossing zal bieden?

Eigenlijk is dit een open doel voor socialisten

Voor sp.a hebben de aanslepende regeringsonderhandelingen zich echter ontpopt als opeenvolging van gemiste kansen. Vanaf dag één heeft de sp.a de kans laten schieten om samen met grote overwinnaar PS, en als Vlaamse vleugel van de grootste politieke familie van België, de agenda naar zich toe te trekken door de staatshervormingsagenda in het teken te plaatsen van sociale en democratische hervormingen. In de plaats daarvan werd “vriend” De Wever door de partijvoorzitser omarmd… Gedurende de hele onderhandelingsperiode heeft de sp.a alle eisen van de Vlaamse rechterzijde geslikt, gaande van regionalisering van arbeidsmarktbeleid, fiscale autonomie (onder het mom van responsabilisering) en nog meer van dat fraais.  Al sinds 1999[2]  heeft de sp.a zich laten opsluiten in een Vlaams front, zonder natuurlijk op dat vlak enige geloofwaardigheid te verwerven, maar tegelijk haar geloofwaardigheid op het sociale vlak verder te verliezen. De laatste episode in dit verval was het IPA. Na het indienen van enkele amendementen die de logica van de loonnorm echter intact lieten, stemde de sp.a voor het IPA in de commissie sociale zaken. Later onthield de partij zich wel in de plenaire stemming. De sp.a ontpopt zich na het debacle van het Generatiepact dus nog altijd niet als een partij die een coherent tegengewicht biedt aan de patronale logica op het vlak van de loonvorming en de sociale zekerheid.

De resultaten in de opiniepeilingen liegen er dan ook niet om. Laten we niet vergeten dat de federale verkiezingsuitslag van de sp.a in 2007 als een historische nederlaag werd beschouwd. Zo historisch zelfs dat voorzitter Vande Lanotte de handdoek weliswaar niet in de ring gooide maar beleefd door gaf aan zijn kroonprinses, met de gekende gevolgen.

De partij klokte toen af op 16.3 procent. De recentste opiniepeiling[3] doet daar nog eens ruim drie procent af: 13.2 procent. En dit na jaren van ‘verbreding, vernieuwing en verruiming’. Toch veroorzaakt ook dit geen ‘wake up call’. Als Eric Van Rompuy spreekt over een Belgische politiek in diepe coma, dan geldt dit a fortiori voor de sp.a. Ook hier zijn we dus aan het einde van een cyclus aanbeland. De termijn van het voorzitterschap van Caroline Gennez is weldra afgelopen, maar wordt kunstmatig in leven gehouden tot een regeringsvorming een elegante uitweg naar het ministerschap kan bieden. Desnoods zullen de voorzittersverkiezingen worden opgeschort. Ondertussen wordt achter de schermen het scenario van een ‘geloofwaardige’ voorzittersverkiezing uitgedokterd met Bruno Tobback in de hoofdrol en enkele Chinese vrijwilligers als tegenkandidaten, die achteraf voor hun diensten zullen worden beloond. Als onze heroïsche poging tot opstand van onderuit van 2007 al tot iets heeft geleid dan is het wel dat men zich verplicht voelt om een dergelijk toneelstuk te ensceneren[4].

Tot het zover is maakt niemand zich zorgen en doet ieder zijn zin. Frank Vandenbroucke haalde het nieuws met indiscrete telefoontjes en doceert ondertussen in Amsterdam. Johan Vande Lanotte voerde een nummertje staatsmanschap en professorale staatshervormingsvisie op , maar dit werd door de publieke opinie waargenomen als volkomen losstaand van de positie van zijn partij in de onderhandelingen. Ingrid Lieten probeerde ondertussen het gebrek aan profiel van de sp.a in de Vlaamse regering op haar eigen manier op te lossen. Luc Vandenbossche vond dat het profiel van de sp.a niet Vlaams genoeg is en verklaarde beste maatjes te zijn met de Vlaams-nationalisten in het parlement. Zijn dochter voerde oppositie tegen haar eigen subsidiëringssysteem voor zonnepanelen en vindt dat Electrabel eens een duit in het zakje moet doen, maar straalt als ‘ministertje’ van energie vooral de onmacht van de sp.a versus de energielobby uit. Selahattin Kocak had een zéér kort probleem met het gebrek aan interne partijdemocratie nadat bleek dat hij de gemeenteraadslijst in Beringen niet mocht trekken, maar zweeg vervolgens nadat hij ruim schadeloos werd gesteld door de voorzitster. Louis Tobback vond dan weer dat de N-VA maar eens in de hoek moest worden gezet, en daarin kunnen we hem nog volgen ook. En wat deed Caroline Gennez? Die zweette erbij en zweeg ernaar, blij dat tenminste Bert Anciaux zijn mond hield.

De SP.A is niet bepaald bezig om haar geloofwaardigheid te herwinnen

De problemen zijn reeds langer gekend: de partij is ideologisch en structureel ontmanteld. Het is een beleidspartij geworden, een louter verlengstuk van het politieke regime, niet meer in staat om te  handelen in termen van oppositie. De situatie is zelfs dermate ontaard dat zelfs een oppositiekuur in de huidige context weinig zoden aan de dijk zou brengen. De sp.a zit immers al meer dan drie jaar met één been in de oppositie. Het totale gebrek aan geloofwaardigheid heeft namelijk ook te maken met een generatie die de partij nog voor onbepaalde tijd gegijzeld houdt. Mensen als Bruno Tobback, Freya Vandenbossche, Kathleen Van Brempt en Caroline Gennez zijn nog jong maar werden al vroegtijdig opgebrand aan de macht. Zij streven koortsachtig een vervolg op hun politieke carrière na, waardoor de partij als collectief extra onder druk komt te staan. Van het korte termijndenken werd overgeschakeld op het ultrakorte termijndenken. In snel tempo verandert de wijze waarop de sp.a zichzelf omschrijft: consumentenpartij, netwerkpartij, progressieve partij… De keizer is echter naakt. Ondanks het vele gepraat op ‘open’ partijdagen waar vooral technocraten van buitenaf het hoge woord voeren en enkel linkse kleppers uit andere binnen- en buitenlandse partijen zoals Marcel Van Dam (ex-PvdA, kiezer en sympathisant SP Nederland) of Jos Geysels (Groen!) het publiek nog kunnen begeesteren[5] slaagt de partij er niet in om zichzelf te profileren.

Nochtans was dat laatste, samen met interne democratisering, de eis die de partijbasis in 2007 op tafel legde tijdens de voorzittersverkiezingen. Zodanig zelfs dat Caroline Gennez gedwongen werd om aanzienlijk wat lippendienst te bewijzen aan de herwaardering van de partijwerking, de inspraak, de betrokkenheid en ruimte voor discussie op congressen[6]. Onnodig te zeggen dat daarvan niets in huis kwam. De partijleden kozen dan maar eieren voor hun geld. De meesten verzonken in passiviteit. Op haar vergaderingen telt de eens zo trotse sp.a afdeling Deurne (Antwerpen) geen vijftien aanwezigen meer. Zelfs de mandatarissen dagen niet altijd op. In Berchem (eveneens Antwerpen) is het aantal aanwezigen gereduceerd tot… vier. Anderen conformeerden zich, en nog een derde belangrijke groep verliet de partij. Meestal zonder lid te worden van een andere politieke partij, soms door zich aan te sluiten bij Groen! of de PVDA. Het ledental van de sp.a is teruggelopen van 120.000 in 1980 (het jaar waarin ondergetekende lid werd) tot 55.000 of misschien nog minder vandaag. In Deurne waren er vijf jaar geleden nog meer dan 700 leden, nu zijn het er nog 305.

We beleven uitzonderlijke tijden

Onder de oppervlakte is een kwalitatieve en fundamentele omslag in de publieke opinie bezig.. David Van Reybrouck merkt in zijn opiniestuk in De Morgen terecht op dat de legitimiteit van de Belgische particratie tanende is [7]. Niet alleen loopt het ledental van de partijen drastisch terug, ondertussen gaat 16.5 procent van het kiezerskorps ondanks de kiesplicht en de mogelijke sancties niet meer stemmen. Samen vormen zij dus een partij die groter is dan de sp.a.

Er is nood, zo gaat Van Reybrouck verder, aan experimenten met nieuwe vormen van democratische participatie. En die zijn er ook, zouden wij daaraan willen toevoegen. Quasi uit het niets betoogden op 27 januari 34.000 voornamelijk jonge mensen tegen de politieke impasse en tegen het communautaire opbod. ‘Camping 16’ met zijn 160.000 ondertekenaars gaat op 30 april ook daadwerkelijk kamperen in de Wetstraat[8]. In Antwerpen slaagde een burgerbeweging erin om het pronkstuk van de Belgische betonlobby, de Oosterweelverbinding, naar de prullenmand te verwijzen en vormt er zich een burgercoalitie over de partijgrenzen heen voor een duurzame mobiliteit en een sociale en menswaardige ruimtelijke ordening.

Wereldwijd zien we gelijkaardige bewegingen

De decennialange inertie en apathie in de Arabische wereld werd in enkele maanden tijd spectaculair doorbroken met een reeks massale volksbewegingen, hoewel de mensen ook daar hun nieuwe politieke organisatievormen nog moeten zoeken en uitvinden. Ook in Subsaharaans Afrika is het bijzonder onrustig. Latijns-Amerika loopt al een tijd voorop in pogingen om de democratie te verdiepen door middel van werknemerszelfbeheer, nationalisatie van sleutelsectoren van de economie en participatieve democratie op lokaal niveau. In Azië trekt Thaïland de aandacht, waar de bevolking in opstand komt tegen de heerschappij van de nieuwe zakenelite.

Een wind van verandering en opstand waait door de wereld. Geen enkele van deze bewegingen wereldwijd vertolkt zich langs de traditionele politieke partijen maar zoeken hun weg daarbuiten, geholpen door nieuwe communicatienetwerken zoals Facebook en Twitter.

Wij hebben zowat alles wat menselijker- en onmenselijkerwijze mogelijk is om verandering te brengen in de sp.a uitgeprobeerd. Wij hebben in 2008 niet minder dan 128 amendementen ingediend via de afdelingen. Amper twee werden in afgezwakte vorm weerhouden. Wij hebben deelgenomen aan twee electorale krachtmetingen, en niet ver van een zetel gegrepen (2009). Wij hebben getracht intern de communicatiekanalen tussen ABVV en partij aan te halen maar ook dit was tevergeefs. We stellen vast dat we alleen nog maar gedienstig zijn in het afdekken van de linkerflank van een verrot regime.  Ondertussen blijft de klok tikken. De sociale crisis vreet aan de samenleving. De ecologische degradatie gaat dag na dag verder. De energiecrisis scherpt zich aan door de gebeurtenissen in Japan. Europa dicteert het begrotingsbeleid en legt niet enkel een ultra-liberaal soberheidsbeleid op maar ‘helpt’ financieel op voorwaarde dat er structurele maatregelen worden genomen die sociale rechten afbouwen. De financiële crisis is verre van verteerd en aangezien dezelfde financiële elites op hun posities zijn gebleven zal ze terugkeren en op het hoofd van gewone mensen terechtkomen. Het gaat over onze kinderen en over onze kleinkinderen die nu rechtstreeks in gevaar komen, niet over een abstracte politieke theorie. Daarom is mijn stelling dat het moment gekomen is om het anker te lichten en de sp.a te verlaten, met volle zeilen, schallende hoorn, de wind in de rug, de vlag in top en vooral: met ons politiek kapitaal in het ruim. Sommigen hebben op dit inzicht niet gewacht. Verschillende van onze bestuurs- en gemeenteraadsleden hielden het ondertussen voor bekeken en brachten dus hun stem al uit in dit debat. Ik stel daarom voor ons niet uit elkaar te laten spelen en samen te vertrekken.

Is het de bedoeling het politieke toneel te verlaten?

Allerminst, ik zou zelfs zeggen: integendeel. Is het succes in deze nieuwe cyclus, deze nieuwe reis gegarandeerd? Is het zeker dat we ons nieuwe politieke continent zullen ontdekken? Evenmin. Maar de tijd is rijp. De tijd is nu. Het politieke vacuüm ter linkerzijde is onverdraaglijk geworden. We zullen het niet opvullen door een zoveelste nieuwe partij of nieuwe internationale op te richten of te vervoegen. Maar evenmin Groen! of de PVDA zijn in staat in hun huidige vorm dit vacuüm op te vullen. De electorale bodem staat kurkdroog en snakt naar een regenbui van links. Naar iets nieuws, gekruid met een vleugje populisme in de zin van politiek die begrijpelijk is voor de mensen, eerlijk, en niet bezwaard door de erfenissen van het verleden. Ter linkerzijde is een hergroepering daarom nodig én mogelijk. Dat is waar onze nieuwe beweging Rood (baseline: ‘de socialisten’) voor staat: eindelijk socialisten in het parlement brengen. In samenwerking met Groen!, met PVDA, met syndicalisten, met onafhankelijken, met sp.a-ers? We zullen zien. We brengen de bal aan het rollen, en daardoor rolt hij in het kamp van onze potentiële bondgenoten. Een eerste etappe die zich aandient – nieuwe federale verkiezingen, in geval zich een noodscenario opdringt, buiten beschouwing gelaten –  zijn de gemeenteraadsverkiezingen van 2012.

‘Place to be’ in deze verkiezingen is daar waar Rood haar bastion heeft: Antwerpen

Of er een sp.a-lijst zal ingediend worden in deze verkiezingen is zelfs hoogst onzeker. Als het van Patrick Janssens afhangt dan zeker niet. Het is daarbij een totale illusie te denken dat de overblijvende partijbasis nog enige impact zal hebben op de vorm en de inhoud van de campagne van de Stadspartij, waarvan de contouren nu reeds op de tekentafels liggen van de professionele reclame- en marketingbureau’s. Wat vast staat is dat de ‘Stadspartij’ een centrumpartij zal zijn die aanschurkt tegen rechts. Op 1 juni zal het nieuwe boek van Patrick Janssens verschijnen. Het heet niet voor niets “Voor wat hoort wat”  (“Het vet is van de soep” had ook gekund). Het betreft een pleidooi voor een derde weg socialisme op Antwerps vestzakformaat.  Nog langer wachten en ons bijgevolg geplaatst zien voor voldongen feiten zou dan ook getuigen van grenzeloze naïviteit en onverantwoordelijkheid. Het vacuüm op links bestaat a fortiori in het vanouds links stemmende Antwerpen. Het zou misdadig zijn het democratisch moment van de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen te laten degraderen tot een keuze tussen een centrumpartij of een rechtse partij. Tussen Jezus of Barabas. Tussen Janssens of De Wever. Dat hebben we al gehad in 2006 en is niet voor herhaling vatbaar. Bovendien is het niet eens uitgesloten dat die twee na de verkiezingen doodleuk met elkaar in coalitie gaan. Alvast de Antwerpse burgemeester beschikt voor een dergelijk scenario over de benodigde cynische managementslogica.

Als we even het stadsmanagement van Janssens voor het licht houden is de balans globaal negatief:

• Inzake mobiliteit en ruimtelijke ordening kon het ergste (de Lange Wapper) alleen worden afgewend door een krachtdadig burgerinitiatief, en moet dit burgerinitiatief tot op vandaag blijven strijden om het spuuglelijke politieke tunnelcompromis plaats te laten ruimen voor een duurzame en menswaardige visie op mobiliteit in en rond de stad.
• Op het vlak van onderwijs heeft het huidige stadsbestuur de capaciteitscrisis absoluut niet zien aankomen en heeft ze de trotse socialistische erfenis van de ‘Stad der Scholen’ verkwanseld door het stedelijk onderwijs om te vormen tot een autonoom bedrijf zonder centen.
• Het cultuurbeleid degradeert zienderogen tot ‘brood en spelen’ terwijl basisinfrastructuur zoals bibliotheken gesloten wordt ofwel geïnstrumentaliseerd in functie van de stadsontwikkeling.
• De stadsontwikkelingsvisie van Janssens heeft weliswaar geleid tot een vastgoedboom maar heeft de stad voor jonge gezinnen onbetaalbaar gemaakt. De sociale huisvestingsmaatschappij is een ondemocratische en onbestuurbare moloch geworden.
• Het stedelijk personeelsbeleid is repressiever en reactionairder dan ooit.

Antwerpen is echter maar een laboratorium voor de nationale politiek. Wij zetten onze politieke actie verder in heel Vlaanderen, en als het kan, straks in heel België.  Er is nood aan linkse en ecologische frontvorming rond een openbare bank, de vermogens- en speculatiebelasting, verbod op bonussen, begrenzing van topinkomens en de nationalisatie van Electrabel. In plaats van de verkiezingen te herleiden tot een keuze tussen rechts en centrum moeten er opnieuw linkse beleidsalternatieven aan de kiezer worden aangeboden. Niet op een symbolische manier maar op een effectieve, geloofwaardige en begrijpbare manier, gedragen door een brede linkse eenheidslijst.

De situatie is urgent

Het alternatief op de ontmanteling van onze sociale bescherming, op het verziekte financiële systeem, en op onze waanzinnige energiepolitiek zal van links moeten komen. Niet straks, maar nu! We kunnen daarbij niet langer wachten tot de sp.a eens uit haar coma ontwaakt.  We roepen daarom de duizenden ex-sp.a ers, eerlijke sp.a-ers, maar ook politieke dakloze socialisten en andere mensen van goede wil op om de rangen te sluiten, zich te organiseren en ervoor te zorgen dat dit linkse antwoord er ook komt.  Rood ! wordt een strijdbare en moderne socialistische politieke beweging van de 21e eeuw; open voor samenwerking en eenheid en dit zowel tijdens als tussen verkiezingen in. We starten daarbij niet van nul maar met een beweging die haar diepe wortels heeft in de onderkant van de sp.a, bij de gewone leden.

Over de grenzen heen zoeken we de samenwerking op met partijen zoals de SP in Nederland, Die Linke in Duitsland en anderen. Door ook in Vlaanderen en later België dit segment van het politieke spectrum gestalte te geven willen we links in België uit de impasse halen en tegelijk de Europese linkerzijde versterken. 

En Rood is troef!

Erik De Bruyn

Antwerpen, 23 april 2011