De Turkse premier Erdogan krijgt het verwijt lak te hebben aan democratie en de scheiding tussen godsdienst en staat. Daarnaast staat zijn Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) onder druk wegens aantijgingen over corruptie.
Toch beschouwt Erdogan zichzelf als een toonbeeld van democratie, secularisme en integriteit. Om dat vol te houden heb je een creatieve theoloog nodig die recht kan breien wat krom is. Met Hayrettin Karaman beschikt Erdogan over iemand met dergelijke kwaliteiten.
Dit artikel beschrijft de raakvlakken tussen Karamans opvattingen en het beleid van Erdogan. Het is daarbij interessant om zien hoe Erdogans opponent Fethullah Gülen over dezelfde politieke thema’s denkt. Uiteindelijk belanden we dan weer bij het conflict tussen die twee laatsten, want daar blijft het in Turkije om draaien.
Islamitische staat
Hayrettin Karaman doceerde aan de theologiefaculteit van de Marmara-universiteit in Istanbul en heeft tegenwoordig een column in de regeringsgezinde krant Yeni Safak(1). Moslims hoeven voor hem niet perse in een islamitische staat te wonen. In een seculiere staat mag ook, al dient daar dan wel volgens de islam geleefd te worden. Dat moeten moslims helemaal zelf weten, dus op zich is dit prima.
De politiek zou zich volgens Karaman echter ook aan religieuze regels moeten houden. Dan is het randje van het secularisme snel bereikt. Kortom, secularisme à la Recep Tayyip Erdogan, dat zeker niet begrepen moet worden als ‘vrijheid van religie’, maar vooral als ‘vrijheid voor religie’. Een woord, maar een wereld van verschil.
Steniging
Karaman behoort niet eens tot de meest conservatieve theologen. Zo is hij tegen steniging, omdat daarover niets in de Koran staat. Grote opluchting, want onder zijn collega’s in Turkije zijn er ook die vinden dat je overspelige vrouwen maar gewoon met stenen moet bekogelen.
Hoe Karaman over het algemeen over de doodstraf denkt is onduidelijk, maar Erdogan heeft zich positief uitgesproken over een herinvoering. Daar zal de EU natuurlijk nooit genoegen mee nemen. Het zijn eerder stiekeme dromen, waar hij vaker naar als afleidingsmanoeuvre.
Fethullah Gülen spreekt zich niet vaak uit over beladen kanten van de islam zoals de doodstraf. Soms kan hij de lippen echter niet op elkaar houden. Dan zegt hij dat de dood de enige straf is voor afvalligen die niet met zachte middelen op andere gedachten gebracht kunnen worden (2).
Voor Karaman hoeven afvalligen niet gestraft te worden. Niet-moslims mogen hun geloof ook in vrijheid belijden als het aan hem ligt, een gedachte die ook uit Erdogans religieuze minderhedenbeleid spreekt.
Karaman vindt zelfs dat joden en christenen ‘gered’ kunnen worden in het hiernamaals.
Gülen zegt eveneens sympathiek te staan ten opzichte van niet-moslims, wat aansluit bij de tegenwoordig door hem gepredikte interreligieuze dialoog. Toch een beetje late roeping, want in de jaren negentig werd hij nog wel eens betrapt op minder vriendelijke uitlatingen over joden en christenen.
Studenten
Dat Karaman lief is voor afvalligen en gelovigen van andere religies maakt hem nog niet tot de hippie onder de islamitische theologen. Evenals Erdogan vindt hij ongetrouwd samenwonen uit den boze, ook in studentenhuizen. Karaman ziet dat niet als een privékwestie. In plaats daarvan moeten minderheden maar accepteren dat de meerderheid hen in moreel opzicht de wil oplegt.
De laatste zin beschrijft niet alleen Erdogans morele conservatisme, maar ook zijn specifieke interpretatie van democratie, die voor het individu weinig ruimte overlaat. Dat heeft niets te maken met het westerse verlichtingsdenken waar de westerse democratieën uit voortkomen, maar Erdogan kan zich democratisch noemen en daar gaat het om.
Gülen dan. Alleen de strikte scheiding tussen geslachten in diens studentenhuizen toont al dat hij wat betreft morele kwesties niet of nauwelijks afwijkt van Erdogan en Karaman. En democratie? Hoe democratisch is het sowieso wanneer leden van een sekte, die totaal buiten het democratische proces staat, zich binnen de staat nestelen? Zolang zij loyaal zijn aan de regering is dat nog te doen, maar wanneer hun loyaliteit bij een imam in Pennsylvania ligt wordt de democratie toch een zorgenkindje.
Democratie in Turkije is nooit veel soeps geweest, maar met Gülen gaat het niet in de goede richting. De journalisten die door zijn aanklagers werden vervolgd getuigen daarvan.
TURGEV
Onlangs sprak Karaman een creatieve fatwa uit over corruptie. In zijn column ontkende hij dat Erdogan hem vroeg of het toegestaan is om ‘commissies aan te nemen voor contracten met de staat’. Was hij het ook niet mee eens. Wanneer de regering ondernemers aanmoedigt om te doneren aan liefdadigheidsinstellingen mag dat echter van hem.
Niets mis mee, maar zoals vaker in Turkije zit er een addertje onder het gras. Want zo’n liefdadigheidsinstelling mag ook De stichting voor hulp en onderwijs aan jongeren (TURGEV) zijn. Laat nu de halve familie van Erdogan in het bestuur van TURGEV zitten (3). Er zal daar best aan liefdadigheid worden gedaan, maar tegelijkertijd is het een perfecte constructie om de ‘schenkingen’ van bouwbedrijven binnen de familie te houden. Corrupt? Nee, echt niet.
Het cirkeltje van ondernemers, AKP en liefdadigheidsinstellingen blijft fijn gesloten. Daar komen anderen die een deel van de taart willen niet tussen. Zo vallen tot de Gülenbeweging behorende zakenlui sinds enige tijd buiten de boot. Dat Erdogan begon te etteren met Gülens onderwijsinstellingen was niet meer dan de directe aanleiding tot de oorlog tussen beiden. Gülen en zijn beweging werden er door in het hart getroffen, waardoor het de beroemde laatste druppel werd. Op de achtergrond speelt echter meer, niet in de laatste plaats de pecunia.
Erdogan kan de lust tot commercieel ondernemen nauwelijks beheersen tijdens zijn premierschap, maar Gülen kan er ook wat van. Een zuiver religieuze beweging? Ach ja. Uitgelekte telefoongesprekken tussen Gülen en vertegenwoordigers van de steenrijke Koc en Sabanci-families leken meer op een bestuursvergadering van een multinational dan een onderhoud met een religieuze leider (4).
Parallelle staat
Ondertussen gaat Erdogan onverdroten door met het overplaatsen van politieagenten. Zonder dat er redenen worden opgegeven. Het draait natuurlijk om Gülenvolgelingen, of wie daar voor aangezien worden. Een van die agenten pikte het niet en stapte naar de rechter. Het was uitgerekend die verschrikkelijke Ramazan Akyürek, de tot de Gülenbeweging behorende politieagent die weigerde tips door te geven over de moordaanslag op de Armeens/Turkse journalist Hrant Dink in 2007 (5).
Akyürek kreeg nog gelijk ook van de rechter. Wie weet staat er binnenkort een rij overgeplaatste collega’s van hem bij de rechter. Met andere woorden, Erdogan zou zich binnenkort wel eens genoodzaakt kunnen voelen om de overplaatsingen nader te beargumenteren. Dat sluit aan bij geluiden dat de regering een groep aanklagers formeert om procedures te beginnen tegen wat Erdogan de ‘parallelle staat’ noemt. Opmerkelijk genoeg was een van die aanklagers in 2008 betrokken bij de seculiere poging om de AKP langs juridische weg buiten de wet te plaatsen (6).
Peilingen
Nog een kleine twee maanden, dan zijn de lokale verkiezingen en weten we in hoeverre Erdogan averij heeft opgelopen. Recente peilingen wijzen uit dat de schade erg meevalt. Eerder was het nog de vraag hoeveel Gülenvolgelingen zich onder de AKP-aanhang bevinden, maar erg veel lijken dat er nu niet te kunnen zijn. Eerlijk gezegd had ik de Gülengemeenschap in Turkije groter ingeschat. Die geringe basis onder de bevolking, maakt de forse greep van Gülens beweging op politie en justitie overigens nog minder democratisch.
Met de peilingen in het achterhoofd veroorlooft Erdogan het zich om de stemmers op de stoel van de rechter te plaatsen. Zij zullen bepalen of zijn AKP schuldig is aan corruptie, zegt hij. Dat is nog eens democratie, al maak je onder rechters zo geen vrienden …
De peilingen suggereren verder dat de AKP-stemmers zich niet door corruptiebeschuldigingen van de wijs laten brengen. Logisch, men is door eerdere regeringsleiders wel wat gewend. Gülen moet dus iets nieuws bedenken om Erdogan een hak te zetten.
Dat zou van alles kunnen zijn, maar ik moest denken aan een toespraak die hij eind vorig jaar hield. Toen zei hij de verspreiding van een video op internet te hebben voorkomen, waarop een vooraanstaande politicus in gezelschap verkeerde van een ‘promiscue vrouw’ (7). Dat was niets anders dan een impliciet dreigement.
Turkse politici zijn al vaker in het nauw gedreven door seksueel geladen videomateriaal op internet. De laatste keer werd de schuldige gezocht ‘aan de andere kant van de oceaan’. Komt toch goed uit dat er net een wet is aangenomen om de regering meer controle over internet te geven.
1. http://yenisafak.com.tr/yazarlar/HayrettinKaraman/Yazar-Arsiv/
2. http://wayback.archive.org/web/20130511084614/http://notdeleted.net/en-Death-for-Apostasy.html
3. http://www.balkaneu.com/erdogans-ship-sinking-fast/
4. http://english.sabah.com.tr/national/2014/01/15/dirty-network
6. http://www.hurriyetdailynews.com/re-trying-ergenekon.aspx?pageID=449&nID=61540&NewsCatID=411
Volg Peter Edel op twitter
