815 miljoen mensen wereldwijd leden in 2016 honger. Dat is 38 miljoen meer dan het jaar ervoor. Voor het eerst sinds 2005 is er sprake van een toename in plaats van een afname. Dat blijkt uit het VN-rapport: The state of food security and nutrition in the world 2017. Enkele directe oorzaken die de VN aanwijst, zijn de hongersnood in Zuid-Soedan en de ‘bijna’ hongersnoden in Jemen, Noord-Nigeria en Somalië, die er momenteel plaatsvinden door conflicten en het klimaatprobleem.

Toch is de toename van het aantal hongerlijdende mensen een opvallende ontwikkeling. Waarom? “Omdat we vandaag de dag meer dan voldoende voedsel produceren om iedereen te voeden”, zegt Katelijne Suetens, beleidsmedewerker Recht op Voedsel bij Broederlijk Delen. “Focussen op productieverhoging alleen is dus niet voldoende om honger te bestrijden”, zegt Suetens. Volgens haar moeten we kijken wie het voedsel produceert, waar en voor wie?

Tachtig procent van het voedsel dat mensen in ontwikkelingslanden eten, komt van kleinschalige landbouw, stelt Broederlijk Delen. Maar deze kleinschalige landbouw kent weinig of geen steun van nationale en internationale overheden. Die richten zich vooral op grootschalige exportgerichte landbouw en kijken naar de privésector voor landbouwinvesteringen.

“Ook in het Belgische en Europese beleid zien we die evolutie weg van familiale en duurzame landbouw naar het stimuleren van ondernemerschap en een steeds groter wordende rol voor de privésector als potentiële ontwikkelaar van de landbouw”, benadrukt Suetens.

Voedselsysteem moet dringend anders

Een rapport van de internationale voedselorganisatie Food and Agricultural Organisation (FAO) van begin 2017 stelt dat de landbouwoplossingen die tot nu toe grotendeels toegepast zijn – die vallen onder de zogenaamde Groene Revolutie – niet bruikbaar zijn om in de toekomst een wereldbevolking van 9 à 10 miljard mensen te voeden. Tot die oplossingen behoorden uitgebouwde irrigatiesystemen, verbeterde zaadvariëteiten of chemische kunstmeststoffen. Suetens: “Op deze manier plegen we al decennia lang massale roofbouw op de niet-onuitputtelijke natuurlijke rijkdommen, zoals vruchtbare grond, water en biodiversiteit. En deze vormen net de basis van elk gezond landbouwsysteem.”

“Om de snelgroeiende wereldbevolking te blijven voeden en honger efficiënt te bestrijden, binnen de draagkracht van de planeet, moet het gangbare voedselsysteem dringend anders”, benadrukt Lieve Herijgers, directeur van Broederlijk Delen. “Belgische en Europese politici moeten het recht op voldoende en gezond voedsel van alle wereldburgers laten primeren op de belangen van enkele monopoliehouders in de agrovoedselindustrie.”

Een groot oorzakelijk probleem is dat er op de verkeerde plaatsen voedsel wordt geproduceerd. “Er moet meer geproduceerd worden daar waar mensen honger hebben”, zegt Suetens. “Momenteel wordt veel voedsel verspild doordat het wordt vervoerd naar de rijkere markt. Tijdens de distributie en in onze huishoudens gaat veel voedsel verloren. Daarbovenop gaat een groot deel van de voedselproductie naar vee. En wordt grond gebruikt voor het verbouwen van veevoer en biobrandstoffen. Bovendien zie je sinds 2008 een grote rush op land, vooral in Afrika. Overheden en landinvesteerders kopen grote stukken grond op en de gammele wetgeving in die landen biedt onvoldoende bescherming aan de kleine landeigenaars. Dat leidt op zijn beurt tot nog meer voedselonzekerheid.

Machtsconstructie omzeilen

Wat er vooral mis is, benadrukt Suetens, is de machtsconstructie in het geheel van het voedselsysteem. Grote fusies staan op dit moment op stapel. Zaad- en pesticidehandelaren Monsanto en Bayer willen fuseren, net als Syngenta en een Chinese chemiereus, en Dow Chemical en Dupont. “Als deze drie fusies doorgaan, dan komt 60 procent van de zaadhandel en 70 procent van de markt van pesticiden in handen van slechts drie bedrijven. Hetzelfde geldt voor de voedselverwerkingsindustrie. Daar controleert 10 procent van de bedrijven 90 procent van de markt. Deze firma’s hebben nu al een grote macht, laat staan de enorme macht die ze dan gaan hebben om de markt en de spelregels te bepalen. De inzet van hun spel is niet het voeden van de wereld, maar het maken van winst.”

In plaats van voedsel te produceren in functie van de marktvraag van rijkere landen , moet er worden ingezet op het ondersteunen van kleinschalige boeren opdat zij voldoende produceren voor de lokale gemeenschap en naburige steden. Om de machtsstructuren te omzeilen, vruchtbare grond niet verder uit te putten en de voedselzekerheid terug te vergroten, moet het mondiale voedselsysteem dus veranderen.

En een antwoord hierop is volgens Suetens agro-ecologie, een systeem dat natuurlijke processen imiteert. Agro-ecologie begint met een vruchtbare bodem, het verbouwen van diverse gewassen die goed bij elkaar passen en het houden van kleinvee. Op deze manier creëer je de natuurlijke processen die nodig zijn om de verschillende kringlopen op een boerderij volledig te sluiten. Planten en bomen worden bijvoorbeeld gebruikt om gewassen tegen ziekten te beschermen. Pesticiden en mest hoeft een boer dan dus niet te kopen en het zaaigoed kan die zelf produceren. Zo kan een boer ontkomen aan de controlerende hand van de zojuist genoemde monopoliebedrijven zoals Monsanto of Syngenta.

Internationale erkenning groeit

‘Een romantisch idee van de landbouw’, zo werd het pleidooi voor agro-ecologische landbouw vaak afgedaan. Suetens: “Maar dat is het zeker niet! De agro-ecologische landbouwpraktijk vertrekt vanuit de kennis van de lokale boeren over zaaigoed en gewassen en zoekt samen met onderzoekers naar optimalisatie aangepast aan de lokale context.”

De laatste jaren krijgt agro-ecologie steeds meer erkenning. De Committee on World Food Security (van FAO), stelt momenteel een High Level Expert Panel samen, dat tegen 2019 een rapport zal voorleggen met aanbevelingen over agro-ecologie vertelt Suetens. Het klimaatprobleem is een van de redenen waarom de aandacht voor deze landbouwvorm op internationaal niveau groeit. “Maar agro-ecologie is veel meer dan alleen een andere manier van aan landbouw doen. Het is een wereldwijde beweging voor emancipatie, sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid.”