Het was ruw ontwaken voor sommigen, vrijdagavond, van de roze wolk en regenboogjurkjes van K3 van de week ervoor, terug in de rauwe wereld anno 2015. Maar voor vele anderen was dit toch een accident waiting to happen. Wellicht onvermijdelijk in de wereld zoals die nu is, vroeg of laat. IS en consoorten vormen net als de klimaatuitdaging een  super wicked problem, erg moeilijk om aan te pakken, omdat het voortborduurt op diepmenselijke drijfveren (en zwaktes), er nogal wat path dependency is, en de beweging globaal opereert en repercussies heeft. Van dat soort problemen komen er nog een pak meer op ons af in deze eeuw.  Het is moeilijk om niet somber te zijn, dezer dagen. Maar toegegeven, anders ben ik ook al niet een lachebekje.

Daar wil ik het echter niet over hebben hier. Evenmin over de vele onschuldige slachtoffers  in Parijs en hun achterblijvende familieleden en vrienden.  De aanslagen kwamen ook bij mij hard aan.

Ik wil het hier wel hebben over de triestheid die me vorige week al overviel, toen ik de foto’s en berichtgeving nav de zelfmoordaanslag van de Kortrijkse jongeman Abdelmalek Boutalliss zag, en de dag erna de foto’s van Jihadi John. Wat me opviel was dat ze beiden als kind een twinkeling in de ogen hadden, guitig in de camera keken, iets wat je vaak ziet bij kinderen. Kinderen zijn vaak (nog) nieuwsgierig, hebben zin om de wereld te exploreren. Ergens, onderweg, is het voor hen fout gelopen, en zijn ze verstard en rigide geraakt in hun denken, en nog later verblind door een totalitaire ideologie.  Ook al zag ik maar een flard van de reactie van Boutaliss’ moeder op de VRT ‘s avonds, het ging door merg en been. Je wenst niemand toe dat zijn of haar zoon zich opblaast voor een ogenschijnlijk hogere zaak, en al zeker niet als die jongen ooit ‘geen vlieg had kwaadgedaan’.  Ook Jihadi John was ooit niet het monster dat hij later geworden is. Zoals ik al zei, dat maakte me toen al triest, misschien omdat ik ook een tienerzoon heb, waarvan ik hoop dat hij zijn weg mag vinden in onze complexe en vaak harde samenleving, later.

En toen moesten de aanslagen in Parijs nog gebeuren.

Wat staat ons te doen in het Westen?

Dat we in het Westen een aantal zaken kunnen en moeten doen, dat is duidelijk.

Het is tijd dat we zonder meer weigeren om nog zaken te doen met ideologieën en/of stromingen van religies die zich om de een of andere reden superieur wanen en sommige mensen minderwaardig achten.  Andere mensen zijn hier een pak meer beslagen in, maar mij lijkt het evident dat we moeten ophouden om gemene zaak te maken met pakweg Saoedie-Arabië, islamstromingen als wahabisme,  salafisme, … maar ook bv. met politici die duidelijke links hebben met de hindutva ideologie  (zoals er vorige week nog eentje op bezoek was in Engeland, waar hij met alle égards ontvangen werd). Er is altijd wel een reden te bedenken om dat wel te doen, of het nu gaat om realpolitiek, olie, commerciële motieven, “stabiliteit in de regio”, of nog ‘cruciale intelligence’.  Maar geen enkele reden is een goeie, wat mij betreft.  Dat betekent niet dat je alle banden moet doorknippen; het betekent wel dat er duidelijke grenzen zijn inzake “zaken doen” met dat soort landen en politici. En dat je al zeker niet moet toelaten dat ze vaste grond krijgen bij ons.

We moeten duidelijk maken dat de waarden waar we voor staan – en waar we ons, voor alle duidelijkheid, zeker niet superieur over hoeven te voelen, want we respecteren ze doorgaans zelf niet – eigenlijk simpel zijn: elke mens is evenveel waard, ongeacht ras, gender, religie, …  Dat zijn geen Westerse/Europese, maar universele waarden. Of ze zouden dat, anno 2015, in elk geval moeten zijn. En we moeten dat niet alleen propageren, een en ander zou vooral uit onze daden zou dat moeten blijken.

En dus, tot spijt van wie het benijdt, moeten we consequent zijn: dat wil zeggen, niet alleen IS en Al-Nusra aanpakken, maar ook Assad. En nu er opnieuw een genocide dreigt in Burundi, moeten we ook daar multilateraal ingrijpen (elk leven is evenveel waard, niet alleen slachtoffers die in Parijs te betreuren vallen).  Hetzelfde geldt eigenlijk al lang voor Noord-Korea, maar daar geldt helaas, o.m., de nucleaire factor, die een en ander toch wat compliceert.   Last but not least, in plaats van alleen maar alle mediaregisters open te trekken voor terrorisme bij ons, moeten we misschien ook eens wat meer aandacht besteden aan gelijkaardige aanslagen in Beirut, Ankara, … Tenminste, als we het menen met ‘iedereen en elk leven is evenveel waard’.  De wapenindustrie (en zeker wapenhandel) in het Westen aan banden leggen is ook iets waarmee we weinig fout kunnen doen. Als anderen een regio in brand willen steken, doen ze maar, maar wij hoeven er niet aan mee te doen.

Multilateraal interveniëren

Interveniëren of niet interveniëren, da’s een heikele kwestie, zeker ter linkerzijde. Ik heb nooit goed begrepen waarom links en masse mobiliseerde tegen militaire actie in Irak – het heeft me altijd bijzonder gratuit geleken om, gezellig achter een cappuccino in Londen, na een massabetoging, te stellen dat we niks te zoeken hadden in Irak (ook al geef ik grif toe dat Bush en zeker de lui rond hem rechts gespuis waren).  Laat ons wel wezen, iemand die een genocide pleegt tegen een minderheid in eigen land, had eigenlijk al begin jaren ’90 van de macht verwijderd moeten worden. Zelfde verhaal voor Libië – het is zo o zo makkelijk om te stellen dat het Westen daar niks te zoeken heeft, maar de verhalen over Khadafi laten weinig aan de verbeelding over. Hij was van hetzelfde gehalte als Assad (en we zijn het erover eens dat die laatste een schoft is, en hij best van het toneel verdwijnt). Overigens, wat Assad betreft – daar heeft het Westen zich bij mijn weten veel minder in gemengd, dan in Irak en Libië, en het resultaat is er niet direct beter op. Je kunt dan, zoals Van Reybrouck, de roots (de neoconservatieve interventie in Irak) van een en ander terug oprakelen om François Hollande af te maken, maar sorry, ik vind het een beetje simpel om hier in Vlaanderen over G1000 en dergelijke een democratisch boompje op te zetten, terwijl ze in Irak dan maar gewoon met een schoft aan het hoofd moeten blijven zitten.  Wat niet wil zeggen dat je niet liefst democratische bewegingen in die landen zelf ziet ontstaan – zonder dat externe interventie nodig is – dat is altijd duurzamer. Maar het mag duidelijk zijn: in Noord-Korea of het Libië van onder Khadafi is/was het allerminst evident voor mensen om een echt (intern) tegengewicht te vormen.  Wij hier in het Westen weten daar overigens alles van, toen we van de nazi-bezetters zelfs van twee kanten tegelijk moesten bevrijd worden.

Larger than life

Maar om terug te komen op moslimjongeren die radicaliseren. Ik begrijp dat sommige moslimjongeren zich laten meeslepen in een ‘larger than life’ verhaal.  Het is niet te vergelijken, maar ook bij ons zijn er tal van jongeren en jonge twintigers die teleurgesteld zijn in onze samenleving of minstens vragen hebben bij hoe een en ander er aan toe gaat in onze Westerse maatschappij. Sommigen gaan dan op wereldreis om  te herbronnen, proeven wat van Indische ashrams en yoga; anderen worden klimaatactivist; sommigen vluchten in drugs; nog anderen gaan bij Occupy of de Indignados of de politieke vertalingen ervan. Nog anderen worden (vroeger dan zou mogen) bitter of cynisch. Zoals gezegd, het is niet te vergelijken met wat IS uitricht, maar dat jongeren, als ze teleurgesteld en/of diep verontwaardigd zijn over iets, hun leven een totaal andere wending kunnen geven, dat is van alle tijden.

Ik herinner me nog toen ik als twintiger plots in Buenos Aires arriveerde om te beginnen reizen in Zuid-Amerika. Een fantastisch gevoel – en vooral ‘dit had ik al veel eerder moeten doen’. Ik kan dus wel begrijpen dat zelfs van een ronduit geflipte zaak als de jihad een serieuze aantrekkingskracht kan uitgaan, zeker in combinatie met jarenlange discriminatie en uitsluiting (waar de meeste Vlaamse jongelui minder mee te maken hebben).  Naast vechten tegen Assad, avontuur en kameraderie, heb je dan ook nog eens het element seks – de boutade is van Alain de Botton  dat we allemaal wel een beetje meer of minder geflipt zijn als het gaat om seks, en ze is niet helemaal onterecht.  Wat IS doet op dat laatste vlak is degoutant, en moet met alle mogelijke middelen bestreden worden, maar de combinatie van al die hoger vernoemde aspecten, inclusief seks, vormt ongetwijfeld een toxische cocktail voor wie het hier zo’n beetje gezien heeft.

Overigens ben ik ervan overtuigd dat zelfs nu nog bij IS, je het hele gamma hebt: van meelopers over jongeren die oorspronkelijk van plan waren om tegen Assad te vechten, maar dan meegezogen werden in een infernale beweging, tot echte sadisten.  Ik denk niet dat het allemaal ‘monsters’ zijn, ook al begaan velen, helaas, monstrueuze misdaden – waar ze voor gestraft moeten worden.  

Last but not least, een ‘warm nest’ en een goeie opvoeding zijn ongetwijfeld belangrijk om kinderen niet te doen ontsporen, maar zelf enige ervaring hebbende terzake ondertussen, weet ik dat opvoeding allerminst makkelijk is, en altijd fout kan lopen. Het is dus een beetje makkelijk om moslimouders met alle zonden van Israël te overladen, als hun kinderen ‘ontsporen’ en het afbollen naar Syrië. Het is helaas geen exacte wetenschap, een kind – en zeker een tiener – opvoeden.  En elk kind is verschillend, net als ouders niet allemaal even getalenteerd zijn om kinderen op te voeden.  Ik spreek hier helaas uit ondervinding.

Een radicale agenda

Naast die agenda elders – die zo multilateraal mogelijk moet aangepakt worden, niet door het Westen geleid in een soort ‘coalition of the willing’ (daar hebben de critici van de Irak-oorlog wel overschot van gelijk) – is er ook een agenda in eigen huis, bovenop het ongenadig aanpakken van elke ideologische stroming die zich superieur waant en sommige mensen minderwaardig acht.

En dat is de volgende. Ik ben ervan overtuigd dat ons economisch systeem zelf – kapitalisme – moet veranderen, om dit soort ‘ super wicked problems’ echt efficiënt te kunnen aanpakken.  We hebben dringend nood aan een warmere samenleving, die echt open en tolerant is, uitnodigt en echt kansen geeft aan iedereen, ook al hebben ze ogenschijnlijk geen ‘toegevoegde waarde’. Ik ben er niet van overtuigd dat zo’n transformatie van kapitalisme überhaupt mogelijk is. Kapitalisme creëert bijna per definitie uitsluiting, er zijn bijna overal ter wereld veel meer ‘losers’ dan ‘winnaars’. Dat moet slecht aflopen, zeker nu we met meer en meer zijn. De enorme commercialisering van alles en nog wat – waarin de porno-industrie wat mij betreft niet wezenlijk verschilt van gokspelletjes promoten op tv tijdens de voetbalmatchen, of, jawel, van de K3 machine  – ergert ook vele anderen onder ons. Daar hoef je echt geen potentiële jihadi of prins Filip voor te zijn.  We noemen het misschien niet het ‘decadente Westen’, zoals IS, maar velen onder ons beseffen ondertussen dat het kapitalisme de meest menselijke emoties en drijfveren exploiteert op een manier die er ver over is, en slechts voor een beperkt aantal mensen loont.

Sommigen onder ons worden daar cynisch van.  Anderen vervoegen de jihad.  

Het komt er voor onze samenlevingen op aan, in beide gevallen, om het niet zover te laten komen. En daarvoor, denk ik, moeten onze samenleving en economische systeem fundamenteel veranderen van karakter.  Een radicale agenda dus.  

Maar goed, voor alle duidelijkheid, ik droom hier even weg.

Wat we integendeel zullen krijgen, met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, is (nog meer) Europese versies van Netanyahu en Sharon. Als mensen bedreigd worden in hun veiligheid, worden ze doorgaans rechtser.  Een bepaald soort politici voelt dat feilloos aan en zal het wel weer uitgebreid hebben over ‘rotte appels’ of ‘kankers die moeten verwijderd worden’. 

Dus ja, somberheid overheerst, over een vicieuze cirkel die nog maar begonnen is. Er komen donkere tijden aan, om het maar eens op zijn JK Rowling’s te stellen.

Binnen afzienbare tijd kunnen we in de weekendkrant van DS ongetwijfeld ook interviews met de Europese  Amos Oz lezen.