Politiserend vormingswerk, maatschappijkritische functie. Soms voel ik me een dinosaurus als ik deze termen gebruik.
Tegenwoordig is het allemaal empowerment wat de klok slaat. Persoonlijke vorming. Leren omgaan met uitdagingen en crisissen. Maar kijk, nu lees ik dat Socius, het steunpunt van onze sector, een dag ‘Allemaal politiek’ organiseert. En onlangs organiseerde de KULeuven n.a.v. het emeritaat van professor Danny Wildemeersch de studiedag ‘Van emancipatie naar emancipatie’. Met een begeleidende tekst die uitdrukkelijk vaststelde dat het sociaal-culturele werk de laatste decennia dat begrip ‘emancipatie’ stiefmoederlijk behandeld heeft.
Versta me goed, er is niets mis met empowerment. Geen enkel bezwaar tegen het ontwikkelen van individuele vaardigheden. Leve het versterken van de persoonlijkheid. Maar dat volstaat niet. Als we enkel mikken op het vaardiger maken van mensen, zonder de maatschappij en het functioneren van de instituties te bekritiseren, schieten we als sociaal-cultureel vormingswerk zwaar tekort. We vallen dan in de val van de ego-samenleving, waarbij het individu zelf verantwoordelijk gesteld wordt voor zijn daden, voor zijn falen, voor zijn tekortkomingen. Vrouwen die botsen tegen het glazen plafond? Kom, kom, feministische prietpraat. Allochtonen – ja sorry, ik gebruik die term nog – die niet aan een behoorlijke job geraken? Hadden ze maar beter hun schools traject moeten volgen. Mensen die de druk in hun bedrijf niet langer aankunnen? Een cursus tijdsmanagement of mindfullness doen wonderen.
Het wordt hoog tijd dat het sociaal-cultureel werk het functioneren van de samenleving opnieuw in het vizier neemt. Want het gaat slecht met die samenleving. De politieke partijen hebben opgehouden visionair te denken. Men aanvaardt de neoliberale premisses zonder al te veel voorbehoud. Hoogstens wordt er in de marge wat gepoogd om de indexkoppeling te vrijwaren. Of de sociale zekerheid te behoeden. O ja, ook nog een groepsaankoopje om de monopolies zeer te doen. Dat heeft de GAS-boetes niet tegengehouden. Ook niet het koppelen van allerlei voorwaarden aan zaken zoals leefloon of sociale huisvesting. Feit is dat we evolueren van een solidaire en verzorgende maatschappij naar een individualistische, repressieve samenleving. Naar een samenleving waar iedereen verdacht wordt, tot bewijs van tegendeel, nietwaar mijnheer Liègois?
De jonge Verhofstadt had in zijn burgermanifestperiode een hekel aan het zogeheten middenveld, omdat het zijn natte droom in de weg stond van een geatomiseerde samenleving met allemaal zogenaamd autonome individuen. Het was dan ook bijzonder pijnlijk te merken dat het middenveld zelf afgleed naar steeds meer aandacht voor individuele verantwoordelijkheid, terwijl het de maatschappelijke context verwaarloosde.
Maar geloven wij echt dat het middenveld nog een vuist kan maken, de samenleving ten goede kan keren? Laat ons vooral van een muis geen olifant maken. De tijd dat in het verzuilde Vlaanderen het middenveld zowel de leverancier was van politiek talent als van kiesvee aan de partijen, is gelukkig voorbij. Dat is trouwens een van de redenen dat het middenveld niet langer een politieke prioriteit is. Politici schatten heel goed in waar hun korte termijn voordeel ligt. Maar het middenveld kan wel politieke thema’s warm houden of op de politieke agenda (proberen te) zetten. En het middenveld kan zelf bepalen van welke boodschappen die de politiek aan de burger kwijt wil, het een heraut wil zijn.
11.11.11. kan nog altijd mobiliseren voor wereldsolidariteit. De vakbond kreunt onder verdachtmakingen en aanvallen van journalistieke nitwits, maar weet koopkracht en index voor te brutaal snoeiwerk te behouden. Het middenveld balt een vuist tegen een ondemocratisch systeem van gemeentelijke administratieve sancties en met wat meeval kan het van dit dossier een van de heikele punten van de komende federale verkiezingen maken… Het middenveld kan dus wel degelijk politiek relevant zijn. Maar het is wel de hoogste tijd dat het middenveld dat zelf ook beseft. Dat de cursusfreaks en paternalistische bedillers in de sociaal-culturele sector zichzelf weer vormen in politiek inzicht en zich de kneepjes van politiek stratego opnieuw eigen maken.
Die paar zwaluwen die we vermelden in onze intro, doen ons hopen op een warme revival van politieke actie en sensibilisering, doen ons dromen van een middenveld dat weer politiserend werkt. Een middenveld dat discussieert over alternatieven en het TINA-dictaat systematisch ontkracht met frisse ideeën voor een betere samenleving. Een middenveld dat het op een intelligente manier onderling politiek oneens is en zo zijn publiek de goesting geeft zich weer politiek te engageren.
Maar één zwaluw maakt de lente niet. Is het erg als de politiek abdiceert en het middenveld voortdoet met zichzelf overbodig te maken? Natuurlijk, tenzij u de illusie koestert dat u zich als autonoom individu sterk genoeg vindt om de junglesamenleving te overleven.
Standpunt geschreven door Bernard Desmet in Aktief, jrg. 4-2013, ledenblad van Masereelfonds vzw. (www.masereelfonds.be)
