Er werd dus onder andere in Boedja, Marioepol en Irpin een intussen algemeen bekende immorele en brute schietpartij begaan door zich uit de buurt van Kyiv terugtrekkende Russische bataljons op passerende burgers m/v op straat. De getuigenissen van mensen die erbij waren zijn overtuigend. Het ijselijke, wanhopige verdriet van een moeder die haar jonge zoon verloor kan je niet naspelen. De beelden van de lijken wekken overal ter wereld afschuw en verontwaardiging. Voor wie de geschiedenis van de tweede wereldoorlog kent, gaat hier een belletje rinkelen. De geschiedenis herhaalt zich. Intussen lijken ook bepaalde bekende stemmen van deze populatie de lessen niet te kunnen trekken die de geschiedenis, gepersonifieerd door de godin Clio bij de Romeinen, ons voorhoudt. Toen de vakterm “oorlogsmisdaden” in de ether kwam, gaf schrijfster Kristien Hemmerechts, terecht bekend van een reeks fictiewerken en interviews, volgende “kritiek” mee. (Zij werd hierin op korte tijd vriendelijk maar zoals wij zullen aantonen erg naïef gevolgd door enkele bekende Vlamingen zoals een schrijver van boeken over geluk en een voormalig priester-politicus die met armen werkte in Brussel. Op profielen op sociale media doet dit fenomeen van kritiekloos meelopen van ‘fans’ zich wel vaker voor.)
“Wat een vreemd begrip ‘oorlogsmisdaad’ alsof er zoiets zou bestaan als ‘oorlogsweldaad’; elke oorlogsdaad is een misdaad; gij zult niet doden en ook niet vernielen, verkrachten, martelen, plunderen etc” – K. Hemmerechts
Mijn inhoudelijke reactie ging alvast op dit profiel op sociale media zodanig tegen de stroom in, dat ze mij nuttig lijkt voor een breder publiek. Intussen lopen ook bij Hemmerechts de minder ongeïnformeerde posts binnen. Mijn repliek op de impulsieve verzuchting van de schrijfster gaat als volgt. “Daar kan ik het helemaal niet mee eens zijn, beste romancière. Lees filosofe Griet Vandermassen er op na, in De Standaard onlangs: Mannen vechten graag. En dat is evolutionair in ons vlees ingebakken. En meer dan eens is die martiale kant ook bloedserieus nuttig en nodig. Eens te meer blijkt uw wereldbeeld ernstige lacunes te vertonen en aan updates toe.
Soms verplicht onze identiteit als “leken” in een vakgebied of domein ons tot terughoudendheid wat commentaar leveren betreft, nietwaar. Zo is het onderscheid tussen gewone oorlogshandelingen van soldaten – tegen soldaten van de vijand – en Oorlogsmisdaden alleen duister voor wie er niet veel van kent. Bij nader toezien valt er veel kennis op te doen en te leren, in een kennisgebied en een universum dat alle nodige interne coherentie en logica vertoont die je kunt wensen. Zo is het neerkogelen van oorlogsgevangenen (in het vakjargon POW: Prisoner Of War) een oorlogsmisdaad. Nauwelijks verschillend van moord in vredestijd in de civiele maatschappij. De gevangene heeft zich immers in vertrouwen overgegeven en de wapens neergelegd. [Feministen begrijpen soms onvoldoende wat een woord van eer betekent onder (strijdende) mannen.]
De Wehrmacht en SS hebben zich tijdens WO II geregeld aan deze misdrijven schuldig gemaakt. Zoals in het overbekende verhaal van de Elf van Wereth, waarbij losgeslagen soldaten van Kampfgruppe Peiper tijdens de Slag om de Ardennen in het Ardense dorpje een peloton van Afro-Amerikaanse soldaten, gevangengenomen en ontwapende soldaten, in koelen bloede met een nekschot, en na racistisch geïnspireerde martelingen, hebben vermoord. Nog bekender is het bloedbad dat in menige oorlogsfilm (zoals “Battleground Bastogne” (1948) en “The Battle of the Bulge” (ca. 1975) en uiteraard in historische studies, is behandeld, van de ca. 80 gevangenen die door de SS bij Malmedy zijn vermoord.
Om u een idee te geven van het belang van dit soort principes en afspraken: deze moordpartij ging door beleid van de betrokken generaals zodra ze bekend was geraakt op enkele uren tijd door de tienduizenden troepen soldaten van de divisies in de Battle of the Bulge, zoals het 101st Airborne (de parachutistendivisie waarvan de Easy Company doorheen heel de oorlog wordt gevolgd de bekende serie Band of Brothers). Het nieuws veroorzaakte (terecht!) grote consternatie en verontwaardiging, en dit was ‘chilipeper’ voor het moreel en de motivatie bij de geallieerde troepen.
Veel groeten.”
Los van dezer repliek had ik persoonlijk al volgende kanttekeningen geformuleerd en gedeeld via mijn profiel en enkele communities van Facebook.
Oorlogsmisdaden, enkele bedenkingen van een kenner van krijgsgeschiedenis
Het nieuws van de dag zijn de genadeloze, brute moordpartijen door terugtrekkende Russische soldaten op burgers in enkele stadjes ten Noorden van Kyiv. Nadat ik de beelden en de verslagen heb gezien en beluisterd, kan ik niet verder het journaal volgen. Ik ben gaan bidden in de tuin…
Met de krijgsgeschiedenis van WO II uitgebreid in het hoofd als parate kennis, na anderhalf jaar toegewijde studie… moet ik zeggen: dit is niet het normale gedrag van soldaten in een oorlog.
Japanners stonden bekend voor wreedheden die wellicht wortelden in bepaalde geest van die tijd, en in wraakoefening na gepercipieerd raciaal structureel geweld de Aziaten aangedaan door westerse regimes (bekend voorbeeld zijn de kannonades door oorlogsbodems van de Engelsen op Tokio om de economie open te breken en de jonge keizer Meiji te dwingen daartoe eind negentiende eeuw) ; soldaten van het Rode Leger werden berucht bij historici en tijdgenoten voor de duizenden verkrachtingen op vrouwen en meisjes tijdens het binnentrekken van Duitsland vanuit het oosten in het voorjaar van 1945, kennelijk stelden zij dit onmenselijke gedrag uit wraak voor de talloze wreedheden en moorden begaan door leger en SS in Rusland en Oekraïne en Polen, en doordat zij zich de hand boven het hoofd wisten gehouden door de uiterst hardvochtige eerste man in het Kremlin, Stalin; Amerikaanse en Engelse soldaten hebben dit soort moorddadig geweld op burgers waarschijnlijk nergens begaan tijdens WO II; echter wel, wat de GI’s betreft, in Vietnam, ook daar werden die misdaden wellicht geboren uit nijd en frustratie nadat de militaire veldslagen op niets uitliepen, en de Vietcong het pleit won.
De reden voor dit wangedrag lijkt mij te liggen in de boosaardige geest van het Poetin regime aan de ene kant, die “leider” die zelf veelvuldig politieke tegenstanders heeft laten vermoorden, die de gijzeling in de school van Beslan heeft met geweren en granaten tot een “einde” gebracht met honderden doden tot gevolg; die in eigen steden een reeks appartementsgebouwen in Russische steden heeft opgeblazen om een hardere lijn te verantwoorden bij het begin van de oorlog tegen Tsjetsjenen. En ten tweede, zie ik als psychologische “verklaring” inderdaad de nijd, de woede, de diepe frustratie van wellicht enkele regimenten die zeer ontgoocheld waren en zich vernederd wisten als strijders door het mislukken van het militaire doel dat hen op die plaats had gebracht: de snelle inname van de hoofdstad Kyiv en een regimewissel. Uiteraard is dit totaal geen verantwoording, maar wel een redelijke assumptie om deze extreem onmenselijke gedragingen te kaderen en te begrijpen.
Ik was ook ontzet te zien dat deze troepen tot grotesk wangedrag zijn over gegaan zoals het plat walsen van burgers in hun auto met behulp van de tanks. Bij het begin van de oorlog werd zulke actie al gefilmd en wereldwijd gedeeld, ik kon toen niet in opzet geloven… dit is hemeltergend en ongelofelijk. De Russen zijn in deze veldtocht de trappers grondig kwijt geraakt. Reden te meer om partij te kiezen en de getroffen bevolking waar mogelijk bij te staan met woord, beeld en daad. En de figuren die Poetin nog blijven aanhangen, drastisch tegen te spreken, af te wijzen in hun houding en geen gehoor meer te bieden. Als “gewone burgers” hebben wij niet veel macht of hefbomen, maar als deelvectoren van de Publieke Opinie dragen wij toch verantwoordelijkheid die wij naar best vermogen moeten invullen. Laat ons hopen dat de schuldige staatsleider spoedig voor een internationaal tribunaal verantwoording zal moeten afleggen. De president van de VSA en onze eigen Eerste Minister hebben, zoals andere staatshoofden, al in deze zin gesproken.
